1, 2. (i) O ā uiga e mafai ona fesoasoani iā i tatou i le fesagaʻia o faafitauli? (ii) O le ā le faatuatua? Ia faataʻitaʻi.

E UI e tatou te fesagaʻia faafitauli e pei o isi tagata, ae e tatou te maua le olioli i le auaunaga iā Ieova. E lē gata i lea, e tatou te mafatia foʻi ona o le faia o le mea saʻo. (1 Pete. 3:14; 5:8, 9; 1 Kori. 10:13) O lea, ina ia taulau i le fesagaʻia o faafitauli, e tatou te manaʻomia le faatuatua ma le lototele.

² O le ā le faatuatua? Na tusi Paulo: “O le faatuatua, o le faatalitali lea ma le mautinoa i mea ua faamoemoe i ai, o le faamaoniga manino lea o mea moni e ui ina e lē o vaaia.” (Epe. 11:1) Na taʻua e se tasi faaliliuga e faapea: “O le faatuatua o se pepa e faamaonia ai mea ua e faamoemoe i ai. O le faatuatua o le mautinoa lea i mea e tatou te lē o vaaia.” (The Simple English Bible) O se aiāiga tusitusia, e mafai ona faamaonia ma e mautinoa ai o oe e ana se mea totino. O le faatuatua foʻi ua mafai ai ona tatou mautinoa ma talitonuina folafolaga a Ieova. E tatou te mautinoa e faataunuuina uma e le Atua ana folafolaga, e ui e lē o mafai ona tatou vaaia i le taimi lenei.

3, 4. (i) O le ā le lototele? (ii) O le ā se tasi o auala e mafai ona faamalosia ai lo tatou faatuatua ma le lototele?

³ O le lototele, o le mafai lea ona tatou tautatala ma gaoioi e aunoa ma le fefe, pe a oo i tulaga faigatā. E uiga atu foʻi i le maumauaʻi, ma le lotomalilie e onosaia puapuaga ona o o tatou talitonuga.​—Mare. 6:49, 50; 2 Timo. 1:7.

⁴ E tatou te manaʻomia uma le faatuatua ma le lototele. Peitaʻi, e iai taimi e tatou te manatu ai e manaʻomia ona faamalosia atili lo tatou faatuatua ma le lototele. E anoanoaʻi faaaʻoaʻoga lelei o auauna a Ieova o ē na faaalia le faatuatua ma le lototele. O lea, ina ia mafai ona faamalosia nei uiga iā i tatou, e tāua ona  tatou iloilo totoʻa nei faaaʻoaʻoga mai le Tusi Paia.

5. O le ā na manaʻomia e Iosua ina ia taulau manuia ai i lona tofiga?

⁵ Seʻi o tatou toe mafaufau i se mea na tupu i le 3,500 tausaga ua mavae. O le taimi lea ua 40 tausaga talu ona faasaʻolotoina e Ieova Isaraelu mai Aikupito, ma o loo avea Mose ma o latou taʻitaʻi. E 120 tausaga o Mose ina ua ave o ia e Ieova i le tumutumu o le mauga o Nepo, ma matamata ai i le Nuu Folafolaina. Na maliu ai lava Mose i le tumutumu o lea mauga, ona soloaʻi ane lea o Iosua e avea ma taʻitaʻi o le nuu, ma o ia o sē na ʻtumu i le agaga e atamai ai.’ (Teu. 34:1-9) O le taimi lea ua nofosauni Isaraelu e nofoia laueleele o Kanana. O lea, ina ia mafai ona avea Iosua ma taʻitaʻi lelei, na manaʻomia ona iā te ia le atamai mai le Atua, faatuatua, mautinoa, ma le lototele.​—Teu. 31:22, 23.

6. (i) E tusa ai ma le Iosua 23:6, o le ā le māfuaaga e tatou te manaʻomia ai le lototele? (ii) O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai le Galuega 4:18-20 ma le Galuega 5:29?

⁶ O le atamai, lototele ma le faatuatua na faaalia e Iosua, na faamalosia ai Isaraelu a o latou tau mo le tele o tausaga e faoa laueleele o Kanana. Na latou manaʻomia le lototele e tauina ai taua ma usiusitaʻi ai i le Atua. O lea, ina ua lata ina maliu Iosua, na ia faapea atu ai iā i latou: “Ia outou matuā lototetele e tausi ma faia mea uma ua tusia i le tusi o le tulafono a Mose, ia lē liliuese mai ai i le itu taumatau po o le itu tauagavale.” (Iosua 23:6) E tatou te manaʻomia le lototele e usiusitaʻi ai iā Ieova i taimi uma, aemaise pe a uunaʻia i tatou e isi e faia ni gaoioiga e feteenaʻi ma lona finagalo. (Faitau le Galuega 4:18-20; 5:29.) O le a tatou maua le lototele, pe a tatalo i le taʻitaʻiga a Ieova ma maufaatuatuaina o ia.

7. O le ā na tatau ona faia e Iosua ina ia taulau manuia ai ma maua le lototele?

⁷ Ina ia maua le lototele e faia ai le finagalo o le Atua, e tatau ona tatou suʻesuʻeina le Tusi Paia ma faatatau i o tatou olaga. O le mea lenā na faailoa atu iā Iosua e tatau ona ia faia ina ua avea ma taʻitaʻi: “Ia e lototele ma matuā faamalosi e faia e tusa ma mea uma o i le tulafono na poloaʻi atu ai laʻu auauna o Mose iā te oe. . . . Aua neʻi teʻa ese lenei tusi o le tulafono mai i lou gutu, ae ia e faitau lē leoa i ai i le ao ma le pō, ina ia e faia e tusa ma mea uma ua tusia ai; ona manuia ai lea o ou ala, ma e gaoioi ai ma le poto.” (Iosua 1:7, 8) Na mulimuli Iosua i lenā fautuaga, ma ʻmanuia ai ona ala.’ O le mulimuli i lenā faaaʻoaʻoga, o le a tatou maua ai foʻi le lototele ma taulau manuia ai i le auaunaga iā Ieova.

8. O le ā le mau o le tausaga e 2013, ma e faapefea ona fesoasoani na upu iā te oe?

⁸ Na toe fetalai atili atu Ieova iā Iosua e faapea: “Ia lototele ma faamalosi. Aua le fefe pe mataʻu, auā e faatasi Ieova lou Atua ma oe i mea uma e te alu i ai.” (Iosua 1:9) O loo faatasi Ieova ma i tatou. O lea, po o ā lava tofotofoga e tatou te fesagaʻia, e lē tatau ona tatou atuatuvale ai. Ae e sili ona faalaeiauina i tatou i upu nei: ʻIa lototele  ma faamalosi auā e faatasi Ieova lou Atua ma oe.’ O upu na o loo faamauina i le Iosua 1:9, ua filifilia e avea ma mau o le tausaga e 2013. O na upu faapea faaaʻoaʻoga a isi na faaalia le faatuatua ma le lototele, o le a faamalosia ai i tatou a o faagasolo lenei tausaga.

9. Na faapefea ona faaalia e Raava le faatuatua ma le lototele?

⁹ Ina ua auina atu e Iosua ni sipai se toʻalua i Kanana, na faalafiina i laʻua e Raava le fafine talitane, ae faasino atu o la fili i le ala sesē. O le faatuatua ma le lototele na ia faaalia, na faasaoina ai o ia ma lona aiga ina ua faaumatiaina e Isaraelu le aai o Ieriko. (Epe. 11:30, 31; Iako. 2:25) Na lafoaʻia e Raava lona olaga lē mamā na iai ina ia faafiafiaina ai Ieova. O lea, e mafai foʻi e i latou ua avea ma Kerisiano ona faaalia le faatuatua ma le lototele, ma suia o latou olaga ina ia faafiafiaina ai Ieova.

10. Na faapefea ona faamaonia e Ruta lona naunau e auauna iā Ieova, ma o le ā le iʻuga na oo i ai?

¹⁰ Na soifua Ruta le fafine Moapi ina ua mavae atu Iosua. Sa ia aʻoaʻoina e faatatau iā Ieova ona sa ia faaipoipo atu i se tane Isaraelu. O lea, na ia lototele ai e auauna iā Ieova. Na nofo Naomi, le tinā o lona toʻalua i Moapi, ma o i inā na maliliu ai lana tane faapea lana fanau tama e toʻalua. O le māfuaaga lea na filifili ai Naomi e toe foʻi i Isaraelu. Na faapea atu Naomi iā Ruta ina ia toe foʻi i lona nuu. Peitaʻi na faapea mai Ruta: ʻAua e te finau mai iā te aʻu ina ia ou tuulafoaʻi iā te oe, ia ou lē mulimuli atu iā te oe. O lou nuu e fai ma oʻu nuu, ma o lou Atua, o loʻu Atua foʻi lea.’ (Ruta 1:16) Na mulimuli ane faaipoipo Ruta iā Poasa, se tasi o tauaiga o Naomi. Na fanau sa la tama, ma na tupuga mai ai Tavita ma Iesu. E manino mai ai, e faamanuia e Ieova i latou e faaalia le faatuatua ma le lototele.​—Ruta 2:12; 4:17-22; Mata. 1:1-6.

11. Na faapefea ona faaalia e Ioiata ma Iosape le lototele, ma o le ā na iʻu iai?

¹¹ E faamalosia lo tatou faatuatua ma le lototele, pe a mātauina le fesoasoani a Ieova iā i latou o loo faamuamua le faia o lona finagalo, faapea le puipuiina o o latou uso. O se faataʻitaʻiga, seʻi mafaufau i le Ositaulaga Sili o Ioiata ma lana avā o Iosape. Ina ua mavae le maliu o le tupu o Aasaia, ona fasiotia lea e lona tinā o Atalia o fanau a le tupu, seʻi vaganā ai Ioasa, ae avea ai o ia ma tupu tamaʻitaʻi. Peitaʻi, na tausia faananā e Ioiata ma Iosape, Ioasa le atalii o Aasaia mo le ono tausaga, e ui na lamatia ai o laʻua ola. Na faatonuina e Ioiata le avea o Ioasa ma tupu, ae faatonuina le fasiotia o Atalia i le tausaga lona fitu. (2 Tu. 11:1-16) Na fesoasoani Ioiata i le tupu o Ioasa i le toe faaleleia o le malumalu. Na maliu Ioiata ina ua 130 ona tausaga, ma na tanu faatasi o ia ma tupu, “auā na ia faia mea lelei i Isaraelu ma le Atua moni ma Lona fale.” (2 No. 24:15, 16) O le gaoioi ma le lototele o Ioiata ma lana avā, na faasaoina ai le gafa tautupu mai iā Tavita seʻia oo i le Mesia.

12. O le ā le gaoioiga lototele na faia e Epetemeleka?

¹² Na lamatia le ola o Epetemeleka, o se tasi o auauna i le maota o le tupu o Setekaia, i le puipuiina o Ieremia. Na tuuaʻia e perenise o Iuta Ieremia o sē e fouvale. O lea, na faatagaina ai i latou e le tupu o Setekaia e faia so o se gaoioiga latou te mananaʻo ai iā Ieremia. O le iʻuga, na lafoina o ia i se vaieli palapalā, ma tuu ai seʻia oti. (Iere. 38:4-6) Na talosaga atu Epetemeleka i le tupu ina ia fesoasoani iā Ieremia. Na lamatia ai lona ola, ona sa feita tagata iā Ieremia. Peitaʻi na malie i ai  le tupu ma faatonuina Epetemeleka, e ave ni tamāloloa se toʻa 30 e aumaia i fafo Ieremia mai le lua. O lea, na folafola ai e Ieova iā Ieremia le faasaoina o Epetemeleka, pe a osofaʻia e Papelonia Ierusalema. (Iere. 39:15-18) E tauia e Ieova i latou e lototetele e faia lona finagalo.

13. (i) Na faapefea ona faaalia e Eperu e toʻatolu le lototetele? (ii) O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i lea tala?

¹³ I le 600 tausaga a o leʻi afio mai le Mesia, na faamaonia ai e ni auauna Eperu se toʻatolu a Ieova, e tauia i latou e faaalia le faatuatua ma le lototele. Na poloaʻia e Nepukanesa tagata aloaʻia uma o Papelonia ina ia tapuaʻi i se tupua auro. O i latou e lē usiusitaʻi i lenā faatonuga e lafoina i se ogaumu aasa. Peitaʻi, na faapea atu ma le faaaloalo nei talavou iā Nepukanesa: “E mafai e lo matou Atua o loo matou auauna i ai ona laveaʻi iā i matou. Le tupu e, e na te laveaʻi i matou mai i le ogaumu aasa ma lou lima foʻi. Ae afai e leai, le tupu e, ia e silafia e matou te lē auauna i ou atua ma e matou te lē tapuaʻi foʻi i le tupua auro ua e faatūina.” (Tani. 3:16-18) I le Tanielu 3:19-30, o loo faamatala manino ai le laveaʻiina e Ieova o nei Eperu e toʻatolu. Atonu e lē faamataʻuina i tatou i le susunuina i se afi, ae e iai taimi e tofotofoina ai lo tatou usiusitaʻi i tulaga faigatā. Peitaʻi, e mautinoa e faamanuia e Ieova i tatou pe a faaalia le faatuatua ma le lototele.

14. E tusa ma le Tanielu mataupu e 6, na faapefea ona gaoioi ma le lototele Tanielu, ma o le ā le iʻuga na oo i ai?

¹⁴ Na faaalia e Tanielu le faatuatua ma le lototele, ina ua taumafai ona fili e faia se tulafono e aafia ai o ia. Na latou fai atu i le tupu o Tariu: “O so o se tasi e faatoga atu i se atua po o se tagata i le tolu sefulu aso, seʻi vaganā ai oe le tupu e, ia lafoina o ia i le lua o leona.” Ina ua iloa e Tanielu lenei tulafono, “ona ulu atu lea o ia i lona fale, ua tatala faamalama e faasaga i Ierusalema i le potu pito i luga o lona fale, ma e faatolu i le aso ona ia tootuli e tatalo ma avatu viiga i lona Atua, e pei ona ia masani ai.” (Tani. 6:6-10) Na lafoina Tanielu i le lua o leona, peitaʻi na faasaoina o ia e Ieova.—Tani. 6:16-23.

15. (i) Na faapefea ona faaalia e Akula ma Pisila le faatuatua ma le lototele? (ii) O le ā le uiga o le fetalaiga a Iesu o loo i le Ioane 13:34, ma ua faaalia faapefea e Kerisiano lea alofa?

¹⁵ Na lamatia ola o Akula ma Pisila ona o Paulo. (Galu. 18:2; Roma 16:3, 4) Na la faaalia le lototele ma faia le faatonuga lenei a Iesu: “Ua ou tuuina atu iā te outou le poloaʻiga fou, ina ia outou alolofa o le tasi i le isi; e pei ona ou alofa atu iā te outou, ia outou  alolofa foʻi o le tasi i le isi.” (Ioa. 13:34) I le Tulafono a Mose, na manaʻomia ai i se tasi ona ia alofa atu i isi e pei ona ia alofa iā te ia lava. (Levi. 19:18) Peitaʻi, aiseā ua avea ai lenei faatonuga a Iesu o se poloaʻiga “fou”? Ona o lo tatou faaalia o le alofa, e tatau ai ona tatou lotomalilie e foaʻi o tatou ola mo isi, e pei ona sa faia e Iesu. E toʻatele Kerisiano moni i aso nei ua lamatia o latou ola, ina ia puipuia ai o latou uso mai i lima o o latou fili.​—Faitau le 1 Ioane 3:16.

16, 17. (i) Na faapefea ona tofotofoina le faatuatua o nisi o Kerisiano i le uluaʻi senituri? (ii) Ua faapefea ona tofotofoina le faatuatua o nisi o Kerisiano i aso nei?

¹⁶ Na faataʻitaʻi Kerisiano i le uluaʻi senituri iā Iesu, i le tapuaʻi lea e tau lava o Ieova. (Mata. 4:8-10) Na latou mumusu e tapuaʻi i le emeperoa o Roma. (Tagaʻi i le ata.) Na taʻua i le tusi Those About to Die, e faapea: “E toʻaitiiti lava nai Kerisiano na faamaamulu, e ui ina tū ai pea se fata faitaulaga o loo mumū ai le afi i le malae e latou te faaaogāina. Na pau lava le mea e faia e se pagota, o le faasalalauina lea o ni nai mea manogi i luga o le afi, ona avatu loa lea i ai o lona Tusi Pasi Faafaitaulaga ma faasaʻolotoina ai. Sa faamatala atu foʻi ma le faaeteete iā te ia e faapea, e lē o tapuaʻi i le emeperoa; ae ua na ona ia aloaʻia lava o le uiga tauatua o le emeperoa e fai ma taʻitaʻi o le malo o Roma. Peitaʻi, e toʻaitiiti lava ni Kerisiano na lolo atu.”

¹⁷ E tele avanoa na tuuina atu i Kerisiano na iai i nofoaga o faasalaga a le ʻau Nasi ina ia ʻalofia ai le fasiotia o i latou. E pau le gaoioiga e latou te faia o le sainia lea o se maliega, e faailoa atu ai e lē toe avea i latou o ni Molimau a Ieova, ma e toʻaitiiti lava nisi na lolo atu. A o faia le taua i Rwanda, na lotomalilie uso Tutsi ma Hutu, e lamatia o latou ola ina ia puipuia ai o latou uso. I tulaga faapena, e manaʻomia ai e auauna a Ieova le lototele ma le faatuatua.

18, 19. O ā faaaʻoaʻoga faale-Tusi Paia o le lototele ma le faatuatua, e fesoasoani iā i tatou i le talaʻiga?

¹⁸ Ua tatou maua le avanoa matagofie e talaʻia ai le Malo ma faia isi ma soo. O le galuega lenei e sili ona tāua ua tuuina mai e Ieova i ana auauna. (Mata. 24:14; 28:19, 20) E mataʻina le faataʻitaʻiga na faataatia e Iesu. O loo taʻua i le Luka 8:1, ʻna ia malaga atu mai i lea aai i lea aai, ma mai i lea nuu i lea nuu, ua talaʻi ma folafola atu le tala lelei o le malo o le Atua.’ E pei o Iesu, e tatou te manaʻomia le lototele ma le faatuatua ina ia talaʻia ai le tala lelei o le Malo. O le fesoasoani a Ieova, o le a tatou maua ai foʻi le lototele e pei o Noa. Na avea o ia o ʻsē e talaʻi le amiotonu’ i se “lalolagi o tagata faalēmataʻu,” lea na faaumatiaina i le Lolo.​—2 Pete. 2:4, 5.

¹⁹ E fesoasoani le tatalo iā i tatou i le galuega talaʻi. Ina ua sauāina soo o Iesu, na latou tatalo ina ia faaauau ona latou ʻtaʻutaʻu atu ma le lototetele le afioga paia a le Atua,’ ma na faafofogaina a latou tatalo. (Faitau le Galuega 4:29-31.) Pe a lagona le fefe i le talaʻiga, ia tatalo iā Ieova mo le faatuatua ma le lototele, ma e mautinoa o le a ia fesoasoani mai.​—Faitau le Salamo 66:19, 20. *

20. O le ā le fesoasoani ua maua e auauna a Ieova?

²⁰ E lē faigofie le taumafai e faia le finagalo o Ieova i lenei lalolagi amioleaga. Peitaʻi, o loo faatasi Ieova ma i tatou, ma o loo fesoasoani mai foʻi lona Alo, le Ulu o le faapotopotoga. E lē gata i lea, o loo tatou faatasi ma le silia i le 7,000,000 isi Molimau a Ieova i le lalolagi aoao. O lea, seʻi faaauau ona tatou faaalia le faatuatua ma talaʻia le tala lelei. O le a fesoasoani le mau o le 2013 iā i tatou e faia ai faapea: ʻIa lototele ma faamalosi auā e faatasi Ieova lou Atua ma oe.’​—Iosua 1:9.