Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O le ā e tatau ona ou iloa e uiga i tuatusi i le initaneti e faauō ai ma isi?

O le ā e tatau ona ou iloa e uiga i tuatusi i le initaneti e faauō ai ma isi?

Ua Fesili Mai Talavou

O le ā e tatau ona ou iloa e uiga i tuatusi i le initaneti e faauō ai ma isi?

“E iai aʻu uō i isi atunuu, ma o nei tuatusi i le initaneti o le auala sili lea ona lelei e fesootaʻi ai pea ma i latou. Ou te matuā fiafia ona e mafai ai ona ou talanoa ma i latou, e ui lava e matuā mamao le mea e nonofo ai.”—Sue, 17. *

“Ou te manatu, o nei tuatusi i le initaneti o le maʻimauga lava o le taimi, o se masaniga lenā i le olaga o se tasi e lē faia ni taumafaiga e feiloaʻi i isi. O le talanoa ma le feiloaʻi tuusaʻo lava ma tagata, o le auala sili lea e tumau ai ni faauōga.”—Gregory, 19.

O LĒ fea o manatu o loo i luga e taitutusa ma lou manatu? Po o le ā lava lou manatu, ae e mautinoa le mea lenei: Ua amata ona lauiloa fesootaʻiga e ala i le initaneti. * Ia mātau le mea lenei: E 38 tausaga ae faatoʻā maua ni leitiō e le 50 miliona o tagata, e 13 tausaga ae faatoʻā maua e lenā lava toʻatele ni televise, peitaʻi e na o le 4 lava tausaga ae maua e lenā toʻatele le initaneti. E na o le tasi le tausaga ae faaaogāina e le 200 miliona o tagata le tuatusi o le Facebook mo fesootaʻiga i le initaneti!

Ia faailoga pe e saʻo pe e sesē le faamatalaga o loo mulimuli mai:

O le toʻatele o loo faaaogāina nei tuatusi i le initaneti e faauō ai ma isi, o talavou.

․․․․․ Saʻo ․․․․․ Sesē

Tali: Sesē. E toetoe lua vae tolu o ē e faaaogāina le tuatusi e sili ona taatele e 25 tausaga pe matutua atu foʻi. I le 2009, o le pasene na sili lona faateleina o ē e faaaogāina lenei tuatusi, o i latou ia e silia ma le 55 tausaga!

Peitaʻi, e faitau miliona talavou o loo faaaogāina foʻi lenei ituaiga o fesootaʻiga, ma ua manatu nisi o le auala sili lea e fesootaʻi ai. Na taʻua e se talavou e igoa iā Jessica: “Sa ou lē toe faaaogāina na fesootaʻiga, ae ona e leai ma se isi e fesootaʻi mai iā te aʻu e ala i le telefoni, o lea sa ou toe faaaogāina mulimuli ane ai. E peiseaʻī e galo oe i tagata pe afai e te lē faaaogāina na fesootaʻiga!”

Aiseā e fiafia ai tagata e faaaogā nei tuatusi i le initaneti? E faigofie le tali. E iai i tagata le faanaunauga e fetalanoaaʻi ma isi tagata, ma o le mea tonu lenā o loo faia i nei ituaiga o fesootaʻiga. Seʻi mātau māfuaaga e ono faaosoosoina ai isi, ina ia faaaogā nei ituaiga o fesootaʻiga.

1. Faigofie mo fesootaʻiga.

“E faigatā ona ou iloa mea e uiga i aʻu uō, peitaʻi e faigofie ona faia faapea, pe afai e faaaogā nei ituaiga o fesootaʻiga!”—Leah, 20.

“Pe afai ou te tuu se faamatalaga i le initaneti e faaaogā ai nei tuatusi, e pei lava ua ou lafo atu se imeli i aʻu uō uma i le taimi e tasi.”—Kristine, 20.

2. Omiga mai i uō.

“E masani ona ou maua ni imeli e valaaulia ai aʻu ina ia avea ma uō a se isi, ae e lē mafai ona ou faia faapea ona ou te lē faaaogāina nei tuatusi i le initaneti.”—Natalie, 22.

“Pe a ou fai i tagata ua ou filifili e aua neʻi toe faaaogāina nei tuatusi i le initaneti, e latou te tilotilo mai iā te aʻu ma faapea mai, ʻO le ā le mea ua tupu iā te oe?’”—Eve, 18.

3. Uunaʻiga mai i faasalalauga.

“E iai le manatu o loo faia e le ʻaufaasalalau e faapea, afai e te lē o faaaogāina i taimi uma nei tuatusi i le initaneti, o le a leai ni au uō. Pe a leai ni uō, e pei e leai sou olaga. Afai la e te lē o faaaogāina nei tuatusi, e leai sou aogā.”—Katrina, 18.

4. Aʻoga.

“E faaaogāina nei tuatusi i le initaneti e oʻu faiaʻoga. O nisi o i latou e aumaia ni faamatalaga e taʻu mai ai se matou suʻega o le a faia. O se faataʻitaʻiga o le matematika, afai ou te lē malamalama i se mea, e mafai ona ou auina atu se faamatalaga i loʻu faiaʻoga ma o le a ia fesoasoani mai iā te aʻu e ala mai i le initaneti.”—Marina, 17.

5. Galuega.

“E faaaogā e tagata o loo fia maua ni galuega ia nei tuatusi i le initaneti ina ia fesootaʻi ai ma isi, ma e fesoasoani e maua ai ni a latou galuega i nisi o taimi.”—Amy, 20.

“Ou te faaaogāina nei tuatusi i le initaneti i laʻu galuega. E mafai ona iloa ai e tagata ia poloketi o loo oʻu galue ai.”—David, 21.

Pe e tatau ona e faaaogāina nei tuatusi i le initaneti? Pe afai o loo e nofo pea i lou aiga, e faia la e ou mātua le filifiliga. * (Faataoto 6:20) Pe afai e lē mananaʻo i ai ou mātua, e tatau la ona e usitaʻi i le mea ua la fai mai ai.—Efeso 6:1.

I le isi itu, e faatagaina e nisi o mātua a latou fanau matutua ina ia faaaogā nei tuatusi i le initaneti, ae e latou te vaavaaia le auala o loo faaaogāina ai. Pe afai o le mea lenā o loo faia e mātua, pe o la vaavaai atu i mea o loo fitoitonu iā te oe? E mautinoa lava e leai! O nei tuatusi i le initaneti o se mea e aogā, ae e iai foʻi lamatiaga. O lea, e manatu mamafa ou mātua i le auala o loo e faaaogāina ai. O le mea moni, o nei tuatusi i le initaneti—e pei lava o isi uma auala o loo faaaogāina ai le Initaneti—e iai foʻi lamatiaga. Pe afai e faataga oe e ou mātua ina ia faaaogā nei tuatusi i le initaneti, e faapefea ona e ʻalofia na lamatiaga?

E Pei o Se “Avetaavale” Faautauta

E faatusatusa le faaaogāina o le Initaneti i le aveina o se taavale. Atonu ua e iloa, e lē o tagata uma e iai laisene o ni avetaavale faautauta. O le mea moni, e toʻatele tagata ua oo i faalavelave tau taavale mataʻutia ona o le faatamala po o le faatalalē.

E talitutusa ma tagata o ē e faaaogāina le Initaneti. O nisi e “aveave” ma le faautauta, a o isi e faatalalē i ai. Afai ua faatagaina oe e ou mātua ina ia faaaogā nei tuatusi i le initaneti, o loo la faatuatuaina oe e faaaogā tatau lenei vaega o le initaneti lea e iai lamatiaga. O lea, o le ā le ituaiga o “avetaavale” e iai oe? Po o e faaalia atu e te “taofimau i le atamai aogā ma le mafaufau lelei”?—Faataoto 3:21.

I lenei mataupu, o le a tatou iloiloina ai ni vaega se lua e faaaogā ai nei tuatusi i le initaneti, lea e tatau ona e manatu mamafa i ai—o mataupu e fitoitonu iā te oe ma le auala e faaaogā ai lou taimi.

O MATAUPU E FITOITONU IĀ TE OE

Atonu e te lē manatu mamafa i mataupu e fitoitonu iā te oe, pe a e faaaogāina nei tuatusi i le initaneti. Auā, pe e lē o le fuafuaga ea lenā ina ia fesootaʻi atu ai i tagata? Peitaʻi, o le lē faaeteete e mafai ona oo atu ai i mala.

Ina ia faataʻitaʻi, seʻi faapea o loo tele ni au tupe o loo iā te oe. Pe o le a e faaalialia atu i tagata uma a o tou savavali atu ma au uō i le auala? O se mea valea lenā mea—ua e faia se mea e faigofie ai ona gaoia au tupe e tagata! Afai o oe o se tagata poto, o le a e nanāina au tupe i se mea e lē iloa atu e se isi.

Ia manatu i mataupu e fitoitonu iā te oe, o ni au tupe. A o mafaufau i lenā manatu, ia tagaʻi i le lisi o loo mulimuli mai, ma ia faailoga po o fea o na mea e te manatu e lē tatau ona faaali atu i se tagata e te matuā lē iloa.

․․․․․ o le tuatusi o le mea ou te nofo ai

․․․․․ o le tuatusi o laʻu imeli

․․․․․ o le aʻoga ou te aʻoga ai

․․․․․ o taimi ou te iai i le fale

․․․․․ o taimi e leai ai se tasi i le fale

․․․․․ o oʻu ata

․․․․․ o oʻu manatu

․․․․․ o mea ou te fiafia i ai

E tusa lava po o oe le tagata i le lalolagi atoa e aupito i sili ona fiafia e faauō atu i isi, ae e iai lava nisi o mea o loo lisiina i luga e te lē manaʻo e faailoa atu i so o se isi. Peitaʻi, e toʻatele talavou ma tagata matutua ua faaali atu ma le lē iloa, nisi o faamatalaga totino i ē e latou te lē masani ai. E faapefea ona e ʻalofia lenā lamatiaga?

Pe afai ua faatagaina oe e ou mātua e faaaogā nei tuatusi i le initaneti, e tatau la ona e masani lelei i le auala ua faapolokalameina ai mataupu e fitoitonu iā te oe ma faaaogāina. Aua neʻi faatagaina i latou e ana nei tuatusi e faapolokalameina mataupu e fitoitonu iā te oe. O le mea moni, o le auala e masani ona faapolokalameina ai nei tuatusi i le initaneti, e faatagaina ai le toʻatele ina ia vāai ma tuuina ai ni faamatalaga mo oe e aunoa ma lou iloaina. O le māfuaaga lenā na faapolokalame ai e se tamaʻitaʻi e igoa iā Allison, le auala e faaaogā ai nei tuatusi i le initaneti, ina ia faataga na o ana uō e vavalalata i ai, e iloa faamatalaga e uiga iā te ia. Na faapea mai o ia: “O nisi o aʻu uō, e iai a latou uō ou te lē masani i ai, ma ou te leʻi manaʻo i na tagata ese e faitau faamatalaga e uiga iā te aʻu.”

E tusa lava pe e na o au uō vavalalata o loo e fesootaʻi i ai, ae e tatau pea ona e faaeteete. Ua faapea mai Corrine e 21 tausaga: “O le a iai iā te oe se lagona naunau e faapea, e tatau ona maua i taimi uma faamatalaga mai i au uō, ma o lou fiafia tele i ai o le a amata ai ona e tuuina atu le tele o faamatalaga e uiga iā te oe, lea e lē tatau ona faailoa atu.”

Ia aua lava neʻi galo, e lē malupuipuia atoatoa ia “mataupu e fitoitonu iā te oe” pe a faaaogā le Initaneti. Aiseā? Ua faapea mai Gwenn Schurgin O’Keeffe i lana tusi CyberSafe: “O kamupani tetele e ana nei tuatusi, e iai a latou polokalame e mafai ona sefe ai faamatalaga uma. Po o ā lava faamatalaga ua e aveesea mai i le initaneti, ae o loo iai pea se kopi o loo sefe e nei kamupani. E lē atamai la pe a tatou manatu e faapea ua lē o toe iai na faamatalaga.”

LOU TAIMI

E lē gata i mataupu e fitoitonu iā te oe, ae e mafai foʻi ona faatusaina lou taimi i au tupe. O lea la, e tatau ona faasoa lelei lou taimi. (Failauga 3:1) O se tasi na o luʻi sili pe a oo mai i so o se auala e faaaogā ai le Initaneti, e aofia ai foʻi ma nei ituaiga o tuatusi. *

“E masani ona ou faapea, ʻE na o sina minute a ou te fia faaaogāina ai.’ Ae e atoa ifo a le itula, o loo ou faaaogāina pea.”Amanda, 18.

“Sa ou matuā naunau tele i ai. O taimi uma lava e taunuu ai i le fale ua tuua le aʻoga, ou te faaaluina le tele o itula e siaki ai faamatalaga na tuuina mai i aʻu uō ma faamatalaga e uiga iā i latou.”—Cara, 16.

“E mafai ona ou faaaogāina nei tuatusi e ala i laʻu telefoni, o lea, ou te siakiina ai a o ou alu atu i le aʻoga, pe a iai i le aʻoga, ma faapena foʻi pe a toe foʻi i le fale. Pe a ou oo i le fale, ona ou faaaogāina lea o le komepiuta. Na ou iloa ua alu uma ai loʻu taimi, ae ou te leʻi manaʻo e tuu!”—Rianne, 17.

Pe afai ua faatagaina oe e ou mātua e faaaogāina nei tuatusi i le initaneti, ia mafaufau i le umi e talafeagai ona e faaaluina i aso taʻitasi. Ia mulimuli i le taimi na e faatulagaina. Mo se masina, ia mataʻituina po o le ā le tele o le taimi o loo e faaaluina i nei ituaiga o fesootaʻiga, ma vaai po o e tausisi pea i le taimi na e faatulagaina. Ia manatua, ua pei lou taimi o au tupe. O lea, aua neʻi e faatagaina nei ituaiga o fesootaʻiga e “gaoia” lou taimi. Auā e iai mea e sili atu ona tāua i le olaga!—Efeso 5:15, 16; Filipi 1:10.

E iai ni laasaga ua faia e nisi o talavou ina ia faamautinoa ai ua pulea lelei o latou taimi. O se faataʻitaʻiga, ia mātau manatu o loo mulimuli mai:

“Na ou lē toe faaaogāina nei fesootaʻiga ma na tele ai oʻu taimi avanoa. Na ou lagona ua ou saʻoloto! E leʻi leva talu ona ou toe faaaogāina ae ua mafai ona ou pulea lelei. O le tele o aso ou te lē siakiina ai, ma e iai isi taimi e galo ai iā te aʻu. O le a ou lē toe faaaogāina, pe afai e avea ma mea e toe faalavelave ai iā te aʻu.”Allison, 19.

“E iai taimi ou te lē toe faaaogāina ai nei tuatusi i le initaneti, ona toe faaaogāina foʻi lea i se taimi mulimuli ane. O le mea lenā ou te faia pe afai ou te faaaluina le tele o loʻu taimi i nei ituaiga o fesootaʻiga. Ua ou lē toe naunau tele i ai e pei ona sa iai i le taimi muamua. E na o le taimi lava ou te manaʻomia ai ou te faaaogāina ai, ona uma ai lea.”Anne, 22.

O Le Manatu Autū

E iai se isi manatu e tatau ona e iloa e uiga i nei tuatusi i le initaneti. Ina ia fesoasoani iā te oe e malamalama i lenei tulaga, ia tuu le faailoga ✔ i le manatu e te iloa e talafeagai.

O nei tuatusi i le initaneti ua na o . . .

(A) ․․․․․ se pisinisi.

(E) ․․․․․ se nofoaga e fetaui ma tafafao ai tagata.

(I) ․․․․․ se ituaiga o faafiafiaga.

O le ā le tali saʻo? E tusa pe e te talitonu i ai pe e leai, ae o le Manatu A le tali. Muamua lava, o nei tuatusi i le initaneti ua na o se pisinisi. O le autū lava o le mauaina o se polofiti, ma e masani lava ona ala mai i faasalalauga. E manatu le ʻaufaasalalau, e faateleina le tāua o nei fesootaʻiga pe a toʻatele tagata e faaaogāina, ma e faasalalau atu faamatalaga a i latou na i so o se tasi lava. O le mea moni, o le tele o le taimi e te faaaluina pe e faaaluina foʻi e se isi i nei fesootaʻiga, o le tele foʻi lenā o faasalalauga o le a iai.

O le iloaina o lenā mea, o le a fesoasoani iā te oe e iloa ai, e lē gata ua e faaalia atu ai mataupu e fitoitonu iā te oe, ae ua maʻimau ai foʻi ma lou taimi ae e telē ai le polofiti e maua a le ʻaufaasalalau, po o kamupani e ana nei tuatusi i le initaneti. O lea, pe afai e te faaaogāina nei tuatusi i le initaneti, e lē tatau la ona faaalia atu i isi mataupu e fitoitonu iā te oe, ma ia fuafua lelei le tele o le taimi e te faaaluina ai.

E maua nisi mataupu faa-Peretania o le faasologa, “Ua Fesili Mai Talavou” i le Initaneti i le www.watchtower.org/ype

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 3 Ua suia nisi igoa i lenei mataupu.

^ pala. 5 O loo talanoaina i lenei mataupu le social networking, o ni tuatusi i le initaneti lea e faaaogā e se tasi e fesootaʻi ai ma ana uō ua ia filifilia.

^ pala. 25 E lē o faapea atu le Ala Mai! e tatau pe e lē tatau ona faaaogāina so o se tuatusi i le initaneti, lea e faaaogā e se tasi e fesootaʻi ai ma ana uō ua ia filifilia. E tatau i Kerisiano ona faamautinoa e latou te lē o solia taʻiala o le Tusi Paia, i le auala e faaaogāina ai le Initaneti.—1 Timoteo 1:5, 19.

^ pala. 48 Mo nisi faamatalaga atili, tagaʻi i le “Ua Fesili Mai Talavou . . . Am I Addicted to Electronic Media?” i le Awake! o Ianuari 2011. Ia mātau aemaise lava le pusa i le itulau e 26, “I Was a Social-Networking-Site Addict.”

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 27]

E 38 tausaga ae faatoʻā maua ni leitiō e le 50 miliona o tagata

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 27]

E na o le tasi 1 le tausaga ae faaaogāina e le 200 miliona o tagata le tuatusi o le Facebook mo fesootaʻiga i le initaneti

[Pusa i le itulau 29]

AISEĀ E LĒ FESILI AI I OU MĀTUA?

Talanoa ma ou mātua i mataupu e fitoitonu iā te oe pe a faaaogāina le initaneti. O ā mea e lē tatau ona faailoa atu, ma aiseā? O ā faamatalaga e ono iai ni ona lamatiaga pe afai e faailoa atu i luga o so o se vaega o le Initaneti? Ia fesili atu foʻi i ou mātua mo ni fautuaga i le auala e paleni ai le faaaogāina o nei tuatusi i le initaneti, ma le fesootaʻi tuusaʻo ma tagata. Pe e iai ni fetuunaʻiga e la te fautuaina oe e fai?

[Ata i le itulau 28]

E lē taitai ona malupuipuia faamatalaga e fitoitonu iā te oe i luga o le initaneti

[Ata i le itulau 29]

E pei lava le taimi o le tupe. Pe afai e te faaaluina uma i le mea e tasi, o le a lē lava la pe a oo ina e manaʻomia