Wakin wawakunaqa ima ruwanatapas mana atispaqa jinatan saqerpariyta munanku, mayninqa renegasqan ninku: “Manan atiymanchu, sasan kashan, manan jayk’aqpas kaytaqa atisaqchu”, nispa. Llakikunapaqña kanman wawaykiq chhaynapi tarikusqan chaypas, sonqoykiña nananman chaypas ¿qanchu chay ruwananta ruwapunayki? ¿“Jina kachun, amaña ruwaychu” ninaykichu, icha yachachinaykichu atinankama ruwananpaq? Chaytan kaypi yachasun.

Kaykunatan yachanayki

 Imata ruwanapaqpas kallpachakuyqa ancha allinpunin. Sichus tayta-mamakuna wawankuta yachachinqaku ima tareankutapas ama saqespa ruwanankupaq chayqa, imaymanatan ruwayta yachanqaku. Allintan escuelapipas estudianqaku; kusisqan wiñanqaku, allin amigokunatan tarinqaku, allintan paykunawanpas apanakunqaku. Ichaqa sichus tayta-mamakuna tukuy imamanta jark’anqaku, manataq dejanqakuchu ima sasachakuypipas tarikunankuta chayqa llakisqan kanqaku, mana valeqpaq jinan qhawarikunqaku; kuraqña kaspapas manan kusisqachu kausanqaku.

 Llapapas yachallanmanmi imata ruwanapaqpas kallpachakuytaqa. Juch’uy wawakunapas atinkumanmi imata ruwanankupaqpas kallpachakuytaqa, atinkumanmi ima allichaytapas. Chaykunamanta yachaq runakunan juj estudiota ruwasqaku, chaypin reparasqaku imaynas juj wata masniyoq wawachakuna juj runata kallpachakuqta rikuspaqa paykunapas sasa ruwaykunata ruwanankupaq kallpachakunku chayta. Ichaqa juj runata mana kallpachakuqta rikuspas paykunapas mana kallpachakusqakuchu.

 Colleen nin: “Ususiykunata zapatonkunata watanankupaq yachachinay kaqtinqa manan juj p’unchayllapichu chaytaqa yachachirani, aswanpas sapa kuti watakunanku kaqtinmi 10 o 15 minutosta jina sapallankuta dejaq kani, chaymantataq yanapaq kani. Waqarankuña yachanankupaq chaypas tiempowanqa atillarankun chay ruwayta. Noqapaqqa facilpaschá kanman karqan mana watuyuq zapatokunata ususiykunapaq rantipuy. Ichaqa sichus munanchis wawanchiskuna ima ruwaytapas yachanankupaq kallpachakunankuta chayqa noqanchispas kallpachakunanchismi chaykunapi yanapananchispaq”, nispa.

 Mana piensayllan jark’ashawaq. Wakin tayta-mamakunaqa mana reparakuspallan wawankuta yachachishankuman ima mana atisqanku ruwaytapas saqepunankupaq. ¿Imaynatan chayta ruwashankuman? Mayninpiqa wawanku imatapas mana ruwayta atiqtinmi “ama renegananpaq” nispa, “mana atiqpaq jinapas qhawarikunman” nispa apuraylla imatapas ruwaysinku. Ichaqa chay ruwayqa manan allinchu kanman. librokunata qelqaq Jessica Lahey sutiyoq señoran nin: “Sapa kuti wawanchiskunata ima sasachakuymantapas libraspaqa manapas ima ruwaytapas atinkumanchu jinatan qhawarichishanchis. Chaymantapas, “manan qanpi confianichu” nispapas nishasunman jinan chayqa”, nispa. a Chhaynaqa, ¿iman pasanman wawaykita sapa kuti yanapaqtiyki? Qhepaman wawayki sasachakuykunapi tarikunqa chayqa yaqapaschá ima ruwanantapas usqhaylla saqerparinqa, juj kuraq runa jamuspa chayta allichanantapasraqchá suyanqa.

Kaykunata ruway

 Wawaykita yanapay allin llank’aq kananpaq. Tayta-mamakunaqa edadninkuman jinan wawankunata kamachinanku wasipi ima ruwaypipas yanapakunankupaq. Chaypaqqa yaqapaschá juch’uy wawakunata kamachiwaq p’achankuta juj ladoman t’aqanankupaq, pujllanankunatapas juj ladopi churananpaq. Jatunchakunatataq kamachiwaq rantisqaykichis mijuykunata waqaychananpaq, platokunata churananpaq oqaripunanpaq, limpieza ruwaypi yanapakunanpaq ima; kamachiwaqmi basurata orqonanpaqpas. Waynakunata sipaskunatataq kamachiwaq aswan sasa ruwaykunapi yanapakunankupaq, ima allichaypipas yanapakunankupaq ima. Wawakunaqa manapaschá munanqakuchu chaykunapi yanapakuyta, ichaqa allinmi kanqa tayta-mamakuna juch’uychanmantapacha chaykuna ruwaypi yanapakunankupaq yachachinqaku chayqa. ¿Imaraykun chay allinninkupaq kanman? Wasipi yanapakunqaku chayqa reparanqakun imaynas wakin ruwaykunaqa sasa chayta, chayta yachaytaq paykunata yanapanqa ima sasachakuypipas tarikuspaqa ama pisipanankupaq, aswanpas atinankukama imatapas ruwanankupaq.

 Bibliapin nin: “Jump’ita jich’arispa llank’ayqa allin kaqkunatan apamun”, nispa (Proverbios 14:23).

 Chris nin: “Ama ocupasqa kananta munaspallaqa wawaykikunata imatapas kamachiychu. Manan pimanpas ni wawakunamanpas chayqa gustanchu. Ima llank’ana qosqaykiwanpas kusisqan kananku. Juch’uychallaraq kanku chayqa aypasqanku partekunatan limpiankuman. Sichus carroykita maqchishanki chayqa wawaykita niy aypasqan partekunata maqchinanpaq. Chaymantataq felicitay”, nispa.

 Wawaykita yachachiy sasa ruwaykunata ruwananpaq. Sichus wawayki juj ruwanata mana yachanqachu chayqa yaqapaschá pisipanman. Chay mana pasananpaq kayta ruway: 1) Qan kikiyki ruway chay llank’ayta wawaykitaq qhawallachun. 2) Kuska ruwaychis chay llank’ayta. 3) Qhaway imaynatas wawayki ruwashan chayta, yanapa kaqtintaq yuyaychariy. 4) Sapallan ruwachun.

 Bibliapin nin: “Noqan ejemplota churashaykichis; chayrayku, imaynatachus ruwarqaykichis, chhaynallatataqmi qankunapas ruwanaykichis”, nispa (Juan 13:15).

 Doug nin: “Tayta kasqaypin yachani, tayta-mamakunan ñaupaqtaqa kallpachakunanchis imatapas atinanchiskama ruwanapaq, chhaynapin wawanchiskunapas kallpachakunqaku,” nispa.

 Wawaykita niy ima ruwaypas mana facilchu kasqanta, mayninpiqa pantanqapunin. Wawaykiman willay ima ruwaykunas sasa qanpaq karqan chayta, imaynatas chayta atiparanki chaytapas. “Qanpas wawáy ima ruwaypipas pantarunkiña chaypas, chaykunamantan imallatapas yachanki, chaywanpas munakushallasaykin”, nispa niy. Imaynan ejercicio ruwayqa cuerponchista kallpayoq kananpaq yanapan, chhaynatan wakin sasachakuykuna wawaykita yanapanqa ama pisipaspa imatapas ruwananpaq. Chhaynaqa sichus wawayki ima sasachakuypipas tarikunqa chayqa ama usqhayllaqa yanapaychu, aswanpas sasaña kanman chaypas dejallay sapallan allichananpaq. Cómo triunfan los niños nisqa libropin nin: “Wayna-sipaskunaqa imapipas fracasaspan yachanqaku ima sasachakuytapas imayna allichayta”, nispa.

 Bibliapin nin: “Allinmi runapaqqa wayna kashaspa sasachakuykunata aguantayqa”, nispa (Lamentaciones 3:27).

 Jordan nin: “Sichus wawaykita dejallanki ima sasa ruwaytapas sapallan ruwananpaq chayqa allinninpaqmi kanqa.Tiempowanqa manan sasañachu paypaqqa chay ruwayqa kanqa, jinaspapas yachanqan imaynas kallpachakuyqa allinpuni chayta”, nispa.

 Felicitay kallpachakusqanmanta. Sichus wawayki escuelapi allin notata orqokamun chayqa “kusa, allintan qanqa imatapas yachanki” ninaykimantaqa niy: “Kallpachakusqaykiraykun chayqa kashan, allintan kallpachakushanki estudianaykipaq”, nispa. Ichaqa, ¿imaraykun kallpachakusqanmanta felicitana? Carol Dweck psicóloga nisqa doctoran nin: “Imapas yachasqallanmanta wawaykita felicitanki chayqa, imatapas malta ruwarunqa chayqa manañan kallpachakunqachu chayta ruwananpaq”, nispa. Nillantaqmi: “Tayta-mamakunaqa sasachakuykunata atipanankupaqmi wawankuta yachachinanku; yachachinankun pantasqankumanta yachanankupaqpas, yachachinankun ima ruwaypipas kallpachakuspa kusikunankupaqpas. Chhaynapin wawakunaqa imatapas allinta ruwananpaqqa mana jujkunaq felicitanantaraqchu suyakunqa”, nispa b.

 Bibliapin nin: “Runapas alabasqa kaspan imayna kasqanta reqsichikun”, nispa (Proverbios 27:21).