KʼUTUNEM 30
¿Jas kqabʼano rech kopan ri qastzij pa kanimaʼ ri e winaq che kʼo ta kikojonem?
«Ronojel nubʼanom chkixoʼl konojel ri winaq, rech jeriʼ kekolotaj jujun chke» (1 COR. 9:22).
BʼIXONEM 82 Chqaqʼalajisaj ri saqil
RI KQETAʼMAJ NA *
1. ¿Jas jastaq xkʼextaj pa jujun taq tinamit pa ri kʼisbʼal taq junabʼ?
PA KʼI taq junabʼ, e kʼi chke ri winaq kʼolinaq jun kikojonem. Are kʼu kʼextajinaq wariʼ pa ri e kʼisbʼal taq junabʼ. E kʼo más winaq kkibʼij che kʼo ta kikojonem. Pa jujun taq tinamit, kʼi chke ri winaq kkibʼij che e kʼo ta pa nijun kojonem * (Mat. 24:12).
2. ¿Jas jujun rumal che e kʼo más winaq kkibʼij che kʼo ta kikojonem?
2 ¿Jasche sibʼalaj e kʼi winaq kkibʼij che kʼo ta kikojonem? * E jujun weneʼ xaq xiw kkichomaj ri utzilal kuya ri kikʼaslemal o xaq xiw kechoman chrij ri kajwataj chke (Luc. 8:14). Nikʼaj kkibʼij che kʼo ta Dios. Xuqujeʼ e jujun kekojon chrij ri Dios, are kʼu kkichomaj che ri kojonem kʼo ta chi upatan kimik, nim ta ubʼanik xuqujeʼ junam ta kukʼut rukʼ ri ciencia. Weneʼ kilom pa ri televisión o kitom pa ri radio che ri kʼaslemal xaq utukel xbʼantajik, xuqujeʼ kkita ri kkibʼij ri kajtij xuqujeʼ ri e kachiʼl. Are kʼu xa jujun mul kkita chrij ri rumal che rajawaxik kekojon chrij ri Dios. Nikʼaj chik utz ta kkilo che ri kʼamal taq bʼe re ri kojonem ketaqanik xuqujeʼ kkichʼak nim pwaq pa kiwiʼ. Xuqujeʼ, pa jujun taq tinamit, ri e qʼatbʼal tzij kkiqʼatej uwach ri uqʼijilaxik ri Dios.
3. ¿Jas kraj kukʼut wajun kʼutunem riʼ?
3 Jesús xubʼij chqe che kojbʼe che ubʼanik «tijoxelabʼ chke ri winaq pa konojel ri tinamit cho ri uwach Ulew» (Mat. 28:19). ¿Jas kqabʼan che kitoʼik ri e winaq che kʼo ta kikojonem rech kkiloqʼoqʼej ri Dios xuqujeʼ keʼux utijoxelabʼ ri Cristo? Rajawaxik knaʼtaj chqe che ri kkibʼij ri winaq chrij ri utzij ri Dios are rumal ri xekʼiy wiʼ. Jun kʼutbʼal, ri e winaq che xekʼiy pa Europa weneʼ junam ta ri kkichomaj kukʼ ri e winaq re Asia. Pa Europa, e kʼi winaq ketaʼm jujun jastaq chrij ri Biblia xuqujeʼ kitom che are ri Dios xbʼanow ronojel ri jastaq. Are kʼu, pa Asia, e kʼi chke ri e winaq kʼo ta ketaʼm chrij ri Biblia xuqujeʼ weneʼ kkaj taj kkichomaj che kʼo xbʼanow ri e jastaq. Wajun kʼutunem riʼ kojutoʼ rech ri qastzij kopan pa kanimaʼ ri winaq, apachike taneʼ ri kitinamit o ri kikojonem.
CHKʼOL JUN UTZ QACHOMANIK
4. ¿Jasche rajawaxik kkʼojiʼ jun utz qachomanik chkij ri e winaq?
4 Chkʼol jun utz qachomanik chkij ri e winaq. Ronojel junabʼ, e kʼi winaq che kebʼe ta pa nijun kojonem keʼux testigos rech Jehová. E kʼi kʼo utz taq kibʼantajik rumal laʼ utz ta kkil ri itzelal che kkibʼan ri winaq che kʼo kikojonem, are kʼu e nikʼaj chik tzʼil ri kikʼaslemal. E kʼi chke xkiya kan ri jastaq che e naqʼatal che ubʼanik. Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová, kuya keriqitaj ri e winaq che qas kkaj kkiriq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik (Hech. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4).
Are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios chke ri kekojon ta chrij ri Biblia chojchʼaw chrij jastaq che utz kkilo. (Chawilaʼ ri párrafos 5 y 6). *
5. ¿Jas kbʼanowik che jun winaq utz kuta ri kqabʼij che?
5 Chqakojoʼ utz taq tzij xuqujeʼ qas chqachomaj ri kqabʼij. Kʼi mul, ri winaq utz kkita ri kqakʼut chkiwach are ta rumal ri kqabʼij chke, are rumal ri ubʼixik kqabʼano. Utz kkilo che kojchʼaw rukʼ utz taq tzij, kqachomaj ri kqabʼij xuqujeʼ qas kojok il chke ri e winaq. Kqakoj ta chuqʼabʼ rech kojkitatabʼej. Xaneʼ, kqakoj qachuqʼabʼ rech kqachʼobʼ ri kkichomaj chrij ri kojonem xuqujeʼ ri rumal che kkibʼan wariʼ. E jujun utz ta kkilo ketzijon chrij ri kojonem kukʼ winaq che ketaʼm ta kiwach. Nikʼaj chik kkichomaj che utz taj ktaʼ che jun winaq ri kuchomaj chrij ri Dios. Jujun chik kkinaʼ kʼixbʼal che keʼil kumal nikʼaj chik che tajin kkisikʼij uwach ri Biblia, más are chiʼ e kʼo rukʼ jun testigo rech Jehová. Apastaneʼ ri kkichomaj, kqaj kqakʼutu che nim kqil wi ri kkinaʼ (2 Tim. 2:24).
6. ¿Jas xubʼan ri apóstol Pablo che ukʼutik che xchoman chrij ri kajwataj chke ri e winaq, xuqujeʼ jas kojkunik kqabʼano rech kqabʼan qe ri xubʼan areʼ?
6 ¿Jas kqabʼano we kqilo che jun winaq utz ta krilo che kojchʼaw chrij ri Biblia, ri jastaq bʼanom, ri Dios o ri kojonem? Chojtzijon chrij jastaq che utz kkita ri winaq junam che xubʼan ri apóstol Pablo. Are chiʼ xchʼaw kukʼ ri judíos, xukoj ri Utzij ri Dios rech kchoman kukʼ ri e winaq. Are kʼu, chiʼ xchʼaw kukʼ jujun filósofos griegos pa ri Areópago, xukoj ta ri Utzij ri Dios che ukʼutik ri tajin kutzijoj (Hech. 17:2, 3, 22-31). ¿Jas kqabʼano rech kqabʼan qe junam ri xubʼan areʼ? We kojtzijon rukʼ jun winaq che kkojon ta chrij ri Biblia, weneʼ are utz che kqakoj ta rukʼ. We kqilo che ri winaq kraj taj kilik che tajin kusikʼij uwach ri Biblia qukʼ, chqakʼutuʼ ri e textos chuwach che kkil ta ri e nikʼaj chik, jun kʼutbʼal kuya kqakʼut chuwach pa ri teléfono o tableta.
7. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Corintios 9:20-23, ¿jas weneʼ rajawaxik kqabʼano rech kqabʼan qe junam rukʼ ri Pablo?
7 Chel qakʼuʼx xuqujeʼ cheqatatabʼej ri winaq. Rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kqachʼobʼ ri xkʼexow ri kichomanik ri winaq (Prov. 20:5). Chqanikʼoj chi jumul ri ukʼutbʼal ri Pablo. Areʼ are judío, rumal laʼ qastzij riʼ che xukʼex jujun bʼantajik rech xutzijoj ri utzij ri Dios kukʼ ri e judíos taj, che xa jubʼiqʼ ketaʼm o kʼo ta ketaʼm chrij ri Jehová xuqujeʼ chrij ri Biblia. We kqaj kqachʼobʼ ri keriqitaj wi ri e winaq pa ri qaterritorio xuqujeʼ kqanaʼ ri kkinaʼo, weneʼ rajawaxik kqatzukuj información pa ri e qawuj o kqataʼ tobʼanik che jun qachalal che kʼo retaʼmabʼal chrij wariʼ (chasikʼij uwach 1 Corintios 9:20-23).
8. ¿Jas kabʼan che umajixik jun utzalaj tzijonem chrij ri Biblia?
Mat. 10:11). Rech kojkun che ubʼanik, rajawaxik kqaya chke che kechʼawik xuqujeʼ qas keqatatabʼej. Jun qachalal re Inglaterra kutaʼ chke ri winaq ri rajawaxik kbʼanik rech kʼo kikotemal pa ri kʼulanem, kitijoxik ri alkʼwalabʼ o ri kbʼan chuwach ri itzelal. Are chiʼ ri winaq kuya ri respuesta, areʼ kutaʼ che ri winaq: «¿Jas kachomaj chrij wajun pixabʼ riʼ che xtzʼibʼax kan dos mil junabʼ ojer?». Tekʼuriʼ, kukoj ta ri Biblia, are kukʼut nikʼaj textos chuwach pa ri uteléfono.
8 Ri kqaj are che keqariq winaq che «taqal» chke kkitatabʼej ri utzij ri Dios (CHQABʼANAʼ CHE KOPAN RI TZIJ PA KANIMAʼ RI E WINAQ
9. ¿Jas kqabʼan che kitoʼik ri winaq che utz ta kkilo kechʼaw chrij ri Dios?
9 ¿Jas kqabʼano rech kopan ri tzij pa kanimaʼ ri e winaq che utz ta kkilo kechʼaw chrij ri Dios? Utz che kojtzijon kukʼ chrij e kʼutunem che kkichʼobʼo. Jun kʼutbʼal, e kʼi winaq utz kkil retaʼmaxik chrij ri jastaq re ri uwach Ulew. Jeriʼ weneʼ kojkunik kqabʼij: «Weneʼ awetaʼm che kʼi chke ri jastaq e bʼanom esam kiwach che ri e jastaq re ri uwach Ulew. Jun kʼutbʼal, ri e winaq che kkibʼan micrófonos kkinikʼoj ri ubʼanik ri xikinaj xuqujeʼ ri kkibʼan cámaras kkinikʼoj ri ubʼanik ri bʼaqʼwachaj. ¿Jas kachomaj are chiʼ katchoman chrij ri jastaq bʼanom cho ri uwach Ulew? ¿La kachomaj che are jun chuqʼabʼ nim ubʼanik, jun winaq o jun chi jastaq?». Are chiʼ qatatabʼem chi ri kubʼij, kojkunik kqabʼij che: «Are chiʼ ri ingenieros kkinikʼoj ri ubʼanik ri bʼaqʼwachaj xuqujeʼ ri xikinaj, weneʼ kqachomaj jachin chrij tajin kketaʼmaj wi. Nim kwil ri xutzʼibʼaj jun winaq ojer che xubʼij: ‹¿La xa ta kʼu lo ma ta katanik ri e bʼanowinaq ri xikinaj? ¿La xa ta kʼu lo ma ta kril ri xebʼanow ri bʼaqʼwachaj?›. Tekʼuriʼ, ri tzʼibʼanel xubʼij: ri xbʼanow ri e jastaq riʼ are ri kyaʼow ketaʼmabʼal ri e winaq. E jujun científicos junam kkichomaj» (Sal. 94:9, 10). Rumal laʼ, kojkunik kqakʼut jun video chuwach ri winaq che kʼo pa jw.org® re ri serie «Opiniones sobre el origen de la vida», chuxeʼ ri sección «Entrevistas y experiencias» (chawilaʼ PUBLICACIONES > VIDEOS). Weneʼ katkunik kaya ri folleto che ¿Es la vida obra de un Creador? o ri folleto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis.
10. ¿Jas kqabʼano rech kqamaj tzijonem rukʼ jun winaq che kraj taj kchʼaw chrij ri Dios?
10 E kʼi chke ri e winaq kkaj jun utzalaj kʼaslemal pa ri petinaq. Are kʼu e kʼi xuqujeʼ kkixibʼij kibʼ che ri uwach Ulew ksachisax uwach o kʼo ta chi jun winaq kkʼojiʼ chuwach. Jun solinel re Sal. 37:29; Ecl. 1:4).
Noruega kubʼij che ri e winaq che kkaj taj ketzijon chrij ri Dios kʼi mul kkaj kechʼaw chrij ri tajin kkʼulmataj cho ri uwach Ulew. Are chiʼ ayaʼom chi rutzil uwach ri winaq, chabʼanaʼ ri pregunta: «¿La kachomaj che ksukʼumataj na ri e jastaq pa ri petinaq? ¿Jachin kkun che usukʼumaxik? ¿La e areʼ ri e qʼatal taq tzij, ri científicos o jun chi winaq?». Are chiʼ atatabʼem chik, chasikʼij uwach o chabʼij jun texto che kchʼaw chrij jun jeʼlikalaj petinaq. Jujun winaq utz kkito che ri Biblia kutzujuj che ri uwach Ulew ksachisax ta uwach xuqujeʼ che ri e utz taq winaq kkiriq na kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik cho ri Ulew (11. a) ¿Jasche jalajoj kqabʼan che umajixik tzijonem kukʼ ri winaq? b) ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqakoj ri xubʼij Pablo pa Romanos 1:14-16?
11 Utz we jalajoj kqabʼan che umajixik tzijonem kukʼ ri e winaq. Jalajoj ri kibʼantajik. Ri jastaq che utz kril jun winaq weneʼ utz ta kril ri jun chik. E kʼo jujun kkaj kechʼaw chrij ri Dios o ri Biblia, are kʼu e kʼo chi nikʼaj utz kkilo we are kojchʼaw kukʼ chrij nikʼaj chi jastaq. Apastaneʼ ri kkaj, rajawaxik kojchʼaw kukʼ konojel winaq che keqariqo (chasikʼij uwach Romanos 1:14-16). Xuqujeʼ rajawaxik che ksach ta chqe che are ri Jehová kbʼanowik che ri qastzij kkʼiy pa kanimaʼ ri e winaq che kkiloqʼoqʼej ri sukʼilal (1 Cor. 3:6, 7).
RI KBʼAN CHE UKʼUTIK RI QASTZIJ CHKE RI E WINAQ RE ASIA
E kʼi publicadores kekitoʼ ri e winaq che e cristianos taj rech kketaʼmaj ri e pixabʼ e kʼo pa ri Biblia (Chawilaʼ ri párrafos 12 y 13).
12. ¿Jas kqabʼano rech kojtzijon kukʼ winaq re Asia che e chomanaq ta chrij we qas kʼo jun Bʼanol re ri jastaq?
12 Pa ronojel uwach Ulew, e kʼi qachalal kekiriq e winaq che kepe pa ri e tinamit re Asia. Jujun chke ri e winaq riʼ kepe pa ri e tinamit jachiʼ ri e qʼatal taq tzij kiqʼatem uwach ri kojonem. Pa kʼi chke ri e tinamit re Asia, e kʼi winaq kʼo ta jumul e chomanaq chrij we qas kʼo jun Bʼanol re ri e jastaq. E jujun winaq utz kkilo xuqujeʼ kkaj kketaʼmaj chrij ri Biblia are chiʼ ktzujux chke. Are kʼu, e nikʼaj chik weneʼ kkixibʼij kibʼ che retaʼmaxik kʼakʼ taq jastaq. ¿Jas kojkunik kqabʼano rech kqatzijoj ri qastzij chke? E jujun publicadores kʼo nim ketaʼmabʼal kilom che sibʼalaj utz we kkimajij tzijonem chrij jastaq che utz kuta ri winaq, kketaʼmaj ri kajwataj che tekʼuriʼ we kuya, kkibʼij che ri utzilal xuya ukojik jun pixabʼ re ri Biblia pa kikʼaslemal.
13. ¿Jas kbʼanowik che ri e winaq kkaj kketaʼmaj chrij ri Biblia? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).
13 Ri kbʼanow chke e kʼi winaq che kkaj kketaʼmaj chrij ri Dios are ri utz taq pixabʼ re ri Biblia (Ecl. 7:12). Pa Nueva York, jun qachalal ixoq che keʼusolij ri e winaq che kechʼaw pa chino mandarín xubʼij: «Kinkoj nuchuqʼabʼ rech kwetaʼmaj ri kkikʼulmaj ri e winaq xuqujeʼ keʼintatabʼej. Are chiʼ kwetaʼmaj che kʼateʼ xeʼul pa ri tinamit, kintaʼ chke we utz kiwach, we kiriqom chi kichak xuqujeʼ we utz kilik bʼanom». Jujun taq mul, wariʼ kubʼano che kumajij tzijonem chrij ri Biblia kukʼ ri e winaq. We kuya ketzijon más, ri qachalal xuqujeʼ kutaʼ chke: «¿Jas jastaq kachomaj che kubʼano rech kʼo utzilal chqaxoʼl? ¿La kawaj kinkʼut jun proverbio re ri Biblia chawach? Kubʼij: ‹Nimaʼ tixtobʼinaq ri chʼoj ri kchaplexik, are utz na ri unajtajisaxik ibʼ che ukʼexwach ri unimik ibʼ chupam›. ¿La kachomaj che kojutoʼ wajun pixabʼ rech oj utz kukʼ konojel ri winaq?» (Prov. 17:14). We jeʼ kqabʼan che umajixik tzijonem kqachʼobʼ riʼ e jachin kkaj kojkitatabʼej jumul chik.
14. ¿Jas kubʼan jun qachalal re ri Lejano Oriente che kitoʼik ri e winaq che kkibʼij che kʼo ta Dios?
14 ¿Jas kojkunik kqabʼij chke ri e winaq che kkibʼij che kʼo ta Dios? Jun qachalal re ri Lejano Oriente che kʼo nim retaʼmabʼal che kutzijoj ri utzij ri Dios chke e winaq che e kojonelabʼ taj xubʼij: «Are chiʼ jun winaq kubʼij che kkojon ta chrij ri Dios kraj kubʼij che kʼo ta upatan kiqʼijilaxik ri e qastzij taj dioses. Amaqʼel kinbʼij chke che xuqujeʼ kinchomaj che kʼi chke ri e Jeremías 16:20, che kubʼij: ‹¿La kkun ri winaq keʼubʼan taq ri e udiosibʼ? ¡Man bʼaʼ qas ta e diosibʼ riʼ!›. Tekʼuriʼ, kintaʼ che ri winaq ri kqabʼan che rilik che ri qastzij dios junam ta kukʼ ri e tyox che xa winaq bʼanowinaq. Qas kintatabʼej ri urespuesta xuqujeʼ kinsikʼij uwach Isaías 41:23: ‹Chibʼij chqe jas ri kkʼulmataj na, chikʼutuʼ chqawach chi qas qastzij ix diosibʼ›. Tekʼuriʼ, kinkʼut jun jastaq chuwach che utzujum ri Jehová pa ri petinaq».
dioses kʼo ta kikʼaslemal, rumal che xa e winaq e bʼanowinaq. Utz kwilo kinsikʼij uwach15. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri kʼutbʼal re jun qachalal re ri este re Asia?
15 Chqilaʼ ri kubʼan jun qachalal re ri este re Asia are chiʼ keʼusolij ri e winaq. Areʼ kubʼij: «Kinkʼut e kʼutbʼal chkiwach re ri nojibʼal kʼo pa ri Biblia, chrij ri e tzʼibʼam pa ri Biblia che e bʼantajinaq chik xuqujeʼ ri leyes ukʼanaq ri kajulew. Tekʼuriʼ, keʼintoʼ che rilik che wariʼ kukʼutu che kʼo jun Bʼanol re ronojel ri jastaq xuqujeʼ kʼo nim retaʼmabʼal. Are chiʼ ri winaq kuchomaj che weneʼ kʼo Dios, kinmajij ukʼutik ri kukʼut ri Biblia chrij ri Jehová».
16. Junam rukʼ ri kubʼij Hebreos 11:6, ¿jasche rajawaxik che ri tijoxelabʼ kkʼojiʼ kikojonik chrij ri Dios xuqujeʼ ri Biblia, xuqujeʼ jas kqabʼan che kitoʼik?
16 Are chiʼ kqaya etaʼmanik chke winaq che kʼo ta kikojonem, rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kkʼiy ri kikojonik che qas kʼo ri Dios (chasikʼij uwach Hebreos 11:6). Xuqujeʼ rajawaxik keqatoʼ rech kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Biblia. Rech kojkunik kqabʼano, weneʼ are rajawaxik che kʼi taq mul kqakamulij ubʼixik ri jastaq. Pa kijujunal ri e etaʼmanik, weneʼ rajawaxik kqil etal che kukʼutu che ri Biblia are ri Utzij ri Dios. Jun kʼutbʼal, kojkunik kqil jujun profecías che bʼanom chik, ri kubʼij chrij ri ciencia, ri e kʼulmatajinaq o ri e utzalaj taq upixabʼ.
17. ¿Jas kojkunik kqariqo we keqaloqʼoqʼej ri e winaq?
17 Are chiʼ kqakʼut loqʼoqʼenik chke ri winaq, pa neʼ e kojonel o e kojonel taj, keqatoʼ rech kkiterenej ri Cristo (1 Cor. 13:1). Ri kqaj kqabʼano are chiʼ kqakʼut ri qastzij chrij ri Biblia are che kkichʼobʼo che Dios kojuloqʼoqʼej xuqujeʼ kraj che oj kqaloqʼoqʼej. Ronojel taq junabʼ, kkibʼan kiqasanjaʼ e miles winaq che ojer kechoman ta chrij ri kojonem are kʼu kimik kkiloqʼoqʼej chi ri Dios. Rumal laʼ chux utz qachomanik, chqakʼutuʼ loqʼoqʼenik xuqujeʼ qas chojok il chke konojel winaq. Chqatatabʼej ri kkibʼij xuqujeʼ chqakojoʼ qachuqʼabʼ che uchʼobʼik ri kkibʼij chqe. Chqakʼutuʼ rukʼ ri kqabʼan pa qakʼaslemal rech ri tijoxelabʼ kkibʼan ke ri xubʼan ri Cristo.
BʼIXONEM 76 Chabʼij chwe ri kanaʼo
^ párr. 5 Sibʼalaj e kʼi winaq kimik che kʼo ta kikojonem. Wajun kʼutunem riʼ kukʼut ri kqabʼan che utzijoxik ri qastzij chke xuqujeʼ ri kqabʼan che kitoʼik rech kekojon chrij ri Biblia xuqujeʼ rech kekojon chrij Jehová.
^ párr. 1 Ri kukʼut ri encuestas, jujun chke ri e tinamit riʼ e are Albania, Alemania, Australia, Austria, Azerbaiyán, Canadá, China, Corea del Sur, Dinamarca, España, Francia, Hong Kong, Irlanda, Israel, Japón, Noruega, Países Bajos, Reino Unido, República Checa, Suecia, Suiza xuqujeʼ Vietnam.
^ párr. 2 CHOMANIK NIM UBʼANIK: Pa wajun kʼutunem riʼ, are chiʼ kqabʼij winaq che e kojonaq taj o kkibʼij che kʼo ta kikojonem, tajin kojchʼaw chkij ri e winaq che kʼo ta kikojonem o kkikoj taj che kʼo Dios.
^ párr. 54 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Jun qachalal che kchakun pa jun hospital kutzijoj ri utzij ri Dios che ri rachiʼl, chiʼ kqʼax ri tiempo ri rachiʼl kril ri kʼo pa qakʼolbʼal pa Internet, jw.org.