KʼUTUNEM 7
¿Jas kqabʼano rech qas kqachʼobʼ ri kubʼij ri Biblia y rech kojutoʼ pa ri qakʼaslemal?
«¿Jas ri tzʼibʼatal pa ri pixabʼ? ¿Jas ri kasikʼij uwach?» (LUC. 10:26).
BʼIXONEM 97 Rumal ri Utzij ri Dios che oj kʼaslik
RI KQETAʼMAJ NA a
1. ¿Jas xubʼan ri Jesús che ukʼutik che nim xril wi ri uTzij ri Dios?
¿LA KʼO jumul at chomanaq chrij ri xubʼan ri Jesús che uyaʼik tijonik chke ri winaq? Ri areʼ amaqʼel xukoj ri uTzij ri Dios are chiʼ xtzijon kukʼ ri winaq paneʼ kʼo ta re, are kʼu ukʼolom kan pa ri ujolom. Qas xqʼalajin wariʼ rukʼ ri xubʼij are chiʼ bʼantajinaq chi ri uqasanjaʼ y are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik (Deut. 8:3; Sal. 31:5; Luc. 4:4; 23:46). b Y amaqʼel pa ri uTzij ri Dios xresaj wi ri xukʼutu are chiʼ xutzijoj ri utzij ri Dios pa oxibʼ junabʼ rukʼ nikʼaj (Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luc. 4:16-20).
Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew, xukʼutu che sibʼalaj nim kril wi ri uTzij ri Dios y xubʼan pa ri ukʼaslemal ri xretaʼmaj chupam. (Chawilaʼ ri párrafo 2).
2. ¿Jas xtoʼw ri Jesús rech xuchʼobʼ ri uTzij ri Dios? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).
2 Are chiʼ majaʼ kumajij ri uchak ri Jesús cho ri uwach Ulew, amaqʼel xutatabʼej ri uTzij ri Dios are chiʼ e nikʼaj chi winaq xkisikʼij y xechʼaw chrij. Y qas xuta riʼ ri xkitzijobʼej ri José y ri María chrij ri uTzij ri Dios (Deut. 6:6, 7). c Chnaʼtaj chqe che ronojel taq sábados xbʼe pa ri sinagoga rukʼ ri ufamilia rech xekitatabʼej (Luc. 4:16). Y are chiʼ xqʼax ri tiempo utukel xumaj usikʼixik ri uTzij ri Dios. Ri utzilal xuya che are che xaq xiw ta xkʼojiʼ retaʼmabʼal xaneʼ nim xrilo y xubʼan pa ri ukʼaslemal. Jun kʼutbʼal re are ri xukʼulmaj pa ri templo are chiʼ kʼo 12 ujunabʼ. Ri ajtijabʼ re ri pixabʼ sibʼalaj «xkimayo, rumal rech chi nim ri unoʼj ri ala» (Luc. 2:46, 47, 52).
3. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem?
3 We ronojel qʼij kqasikʼij ri uTzij ri Dios kojutoʼ che uchʼobʼik ri kubʼij y kqakʼutu che nim kqil wi. Are kʼu, ¿jas kqabʼano rech qas kqachʼobʼ ri kubʼij ri uTzij ri Dios y kqabʼan pa ri qakʼaslemal? Chqilaʼ ri xubʼij ri Jesús chke ri fariseos, ri saduceos y ri escribas. Paneʼ ri ajkʼamal taq bʼe riʼ kisikʼim uwach ri uTzij ri Dios, are kʼu qas ta kkichʼobʼo. Rumal laʼ, ri Jesús xchʼaw chrij oxibʼ jastaq che rajawaxik kkibʼano are kʼu xkibʼan taj. Chqilampeʼ ri oxibʼ jastaq che xubʼij ri Jesús y che kojutoʼ kimik: ri nabʼe, qas chqachʼobʼoʼ ri kqasikʼij uwach. Ri ukabʼ, chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ. Ri urox, chqayaʼ bʼe che ri uTzij ri Dios kojutoʼ pa ri qakʼaslemal.
QAS CHQACHʼOBʼOʼ RI KQASIKʼIJ UWACH
4. ¿Jas kojutoʼ wi Lucas 10:25-29 are chiʼ kqasikʼij uwach ri Biblia?
4 Kqaj kqachʼobʼ ri kubʼij pa ri uTzij ri Dios rech kqabʼan pa ri qakʼaslemal. Chnaʼtaj chqe ri xubʼij ri Jesús che «jun ajtij rech ri pixabʼ» (chasikʼij uwach Lucas 10:25-29). Ri achi kraj kretaʼmaj jas kubʼano rech kuriq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, are kʼu ri Jesús xukoj ri uTzij ri Dios che utoʼik. Xutaʼ wariʼ che: «¿Jas ri tzʼibʼatal pa ri pixabʼ? ¿Jas ri kasikʼij uwach?». Ri achi xubʼij che rajawaxik kqaloqʼoqʼej ri Dios y ri qajil qatzʼaqat, utz ri respuesta xuyaʼo rumal che pa ri uTzij ri Dios xresaj wi (Lev. 19:18; Deut. 6:5). Tekʼuriʼ xutaʼ wariʼ che ri Jesús: «¿Jachin riʼ ri wajil nutzʼaqat?». Wariʼ xukʼutu che xuchʼobʼ ta ri kubʼij ri uTzij ri Dios. Rumal che retaʼm taj jas kubʼan che ubʼanik pa ri ukʼaslemal.
Qonojel kojkunik kqachʼobʼ ri kqasikʼij uwach pa ri uTzij ri Dios
5. ¿Jas kojutoʼ wi are chiʼ kqabʼan qachʼawem y nojimal kqasikʼij uwach ri uTzij ri Dios?
5 Rajawaxik kqabʼan wariʼ rech qas kqachʼobʼ ri kubʼij ri Biblia: nabʼe, chqabʼanaʼ qachʼawem che ri Jehová. Rumal che kojkun taj kqachʼobʼ ri uTzij we kʼo ta ri utobʼanik qukʼ, rumal laʼ chqataʼ ri ruxlabʼixel rech are kojchoman chrij ri kqasikʼij uwach. Tekʼuriʼ nojimal chqasikʼij uwach rech qas kqachʼobʼ ri kqasikʼij. Xuqujeʼ utz che ko kqasikʼij uwach o are kqatatabʼej ri audio. Ronojel wariʼ kojutoʼo rech más kqachʼobʼ ri kqasikʼij y más kkanaj kan pa ri qachomanik y pa ri qanimaʼ (Jos. 1:8). Are chiʼ kojtotaj che usikʼixik, chqamaltyoxij che ri Jehová che uyaʼom ri uTzij chqe y chqataʼ che che kojutoʼ che ubʼanik pa ri qakʼaslemal.
¿Jasche ubʼanik notas kojutoʼ rech más kqachʼobʼ ri kubʼij ri Biblia y rech ksach ta chqe? (Chawilaʼ ri párrafo 6).
6. ¿Jas kebʼ chi jastaq kojtoʼwik rech kqachʼobʼ ri kubʼij ri uTzij ri Dios? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
6 ¿Jas más kojutoʼ rech qas kqachʼobʼ ri kubʼij ri uTzij ri Dios? Utz che kqabʼan we preguntas riʼ: ¿jachin chkij tajin kchʼaw wi y jasche?, ¿jachin tajin kchʼawik?, ¿jawchiʼ y jampaʼ xkʼulmataj ronojel? Xuqujeʼ utz kqabʼan notas. Kojutoʼ rech más kqachʼobʼ ri kqasikʼij uwach y kkanaj kan pa qajolom. ¿Jas kqatzʼibʼaj? Ri preguntas che kʼateʼ xqabʼij kanoq, ri xqanikʼoj, ri chomanik nim ubʼanik, ri kqabʼan che ubʼanik pa qakʼaslemal y ri xqanaʼ rumal. We kqabʼan wariʼ kqanaʼo che jetaneʼ are ri Jehová qas tajin kchʼaw qukʼ.
7. ¿Jas rajawaxik chqe rech kqachʼobʼ ri kqasikʼij uwach pa ri Biblia, y jasche? (Mateo 24:15).
7 Ri Jesús xubʼij che rajawaxik kqachʼobʼ rij ri kqasikʼij uwach (chasikʼij uwach Mateo 24:15). ¿Jas rajawaxik chqe rech kqachʼobʼ rij ri kqasikʼij uwach? Rajawaxik kqanikʼoj rij ri kubʼij, rumal che wariʼ kojutoʼ che uchʼobʼik jas kjunamataj wi jun chomanik re ri Biblia rukʼ jun chik. Y kqachʼobʼ ri kʼax uchʼobʼik, junam rukʼ ri profecías rech ri Biblia che tajin ketzʼaqatik.
8. ¿Jas kojtoʼwik rech más kqachʼobʼ rij ri kubʼij ri uTzij ri Dios?
8 Ri Jehová keʼutoʼ ri upatanelabʼ rech kkichʼobʼ rij ri kubʼij ri uTzij. Rumal laʼ, rajawaxik kqataʼ ri utobʼanik (Prov. 2:6). Xuqujeʼ rajawaxik aninaq taj kqasikʼij uwach xaneʼ nojimal kqilo jas kjunamataj wi ri tajin kqasikʼij rukʼ ri qetaʼm chi chrij. Kʼo kʼi wuj kojutoʼ che unikʼoxik ri Biblia, junam rukʼ ri Tobʼanik chike ri testigos rech Jehová rech kketaʼmaj más. We kqakoj ri e chakubʼal riʼ kojutoʼ che uchʼobʼik rij ri tajin kqasikʼij y kqabʼan pa ri qakʼaslemal (Heb. 5:14).
CHQATZUKUJ JEʼLALAJ TAQ PIXABʼ
9. ¿Jas jun etaʼmanik nim ubʼanik xkichʼobʼ ta ri saduceos?
9 Paneʼ ri saduceos qas ketaʼm ri kubʼij pa ri nabʼe jobʼ wuj re ri Escrituras Hebreas, are kʼu kichʼobʼom ta rij ri qas kkikʼut ri kubʼij ri e wuj riʼ. Chqilampeʼ ri xubʼij ri Jesús chke are chiʼ xkibʼan kʼi preguntas che chrij ri kʼastajibʼal, xubʼij wariʼ chke: «¿La ma ta isikʼim pa ri uwuj ri Moisés jawijeʼ tzʼibʼatal wi are taq ri Dios xuchʼabʼej ri Moisés pa ri juwiʼ kʼix?, xubʼij: ‹In riʼ ri uDios ri Abraham, ri uDios ri Isaac, ri uDios ri Jacob›» (Mar. 12:18, 26). Paneʼ kʼi mul kisikʼim uwach ri e wuj riʼ, are kʼu kichʼobʼom ta rij ri kʼastajibʼal (Mar. 12:27; Luc. 20:38). d
10. ¿Jas rajawaxik kqilo are chiʼ kqasikʼij ri uTzij ri Dios?
10 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼij ri Jesús chke ri saduceos? Che are chiʼ kqasikʼij ri Biblia, qas chqilaʼ ri qas kukʼut jun versículo o jun kʼutunem chqawach. Xaq xiw ta kqetaʼmaj kʼutunem che kʼax ta uchʼobʼik, xaneʼ chqetaʼmaj kʼakʼ taq jastaq y jeʼlalaj taq pixabʼ.
11. Junam rukʼ ri kubʼij 2 Timoteo 3:16, 17, ¿jas kqabʼan che utzukuxik jeʼlalaj taq pixabʼ pa ri Biblia?
11 ¿Jas kqabʼan che uriqik jeʼlalaj taq pixabʼ pa ri Biblia? Chqilampeʼ ri kajibʼ jastaq che kriqitaj pa 2 Timoteo 3:16, 17 (chasikʼij uwach). Chilaʼ kubʼij wi che «ronojel ri Tzʼibʼatalik [Biblia] petinaq rukʼ ri Dios: utz che tijonik, che pixbʼenik, che jikʼonik, che naqʼatisanik che ri sukʼilal». Chqanikʼoj ri kqasikʼij uwach rech kqilo jas kukʼut chqawach chrij ri Jehová, chrij ri kraj kubʼano o ri pixabʼ che kuya chqe. Y ¿jas rajawaxik kqabʼano rech ri Biblia kojupixbʼej? Chqatzukuj jun kʼutbʼal pa ri Biblia che kojutoʼ che ukʼexik ri qabʼantajik y che kojutoʼ rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová. Chojchoman chrij jun kʼutunem che kojutoʼ che jikʼonik o che usukʼumaxik jun chomanik, weneʼ jun jastaq che kkibʼij ri winaq chqe are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios. ¿Y jas kqabʼano rech jun kʼutunem re ri Biblia utz che naqʼatisanik che ri sukʼilal? Kqatzukuj pixabʼ che kojutoʼ rech junam kojchoman rukʼ ri Jehová. We kqabʼan ri kajibʼ jastaq riʼ are chiʼ kqasikʼij ri Biblia kojkunik kqariq jeʼlalaj taq pixabʼ.
CHQAYAʼ BʼE CHE RI BIBLIA KOJUTOʼ PA RI QAKʼASLEMAL
12. ¿Jasche ri Jesús xutaʼ wariʼ chke ri fariseos: «¿La ma ta isikʼim pa ri pixabʼ[?]»?
12 Ri fariseos xkikʼut ta utz bʼantajik are chiʼ xkisikʼij uwach ri uTzij ri Dios. Rumal laʼ, ri Jesús xubʼij wariʼ chke: «¿La ma ta isikʼim pa ri pixabʼ[?]» (Mat. 12:1-7). e Xbʼix wariʼ chke ri fariseos are chiʼ xkibʼij chke ri tijoxelabʼ jasche nim ta kkil wi ri sábado. Ri Jesús xukoj kebʼ kʼutbʼal chkiwach y xukoj jun versículo re Oseas kukʼ. Jeriʼ xukʼut chkiwach che qas ta kkichʼobʼ ri kraj kubʼij ri taqanik y che xkikʼut ta toqʼobʼisal wachaj. Paneʼ ri winaq riʼ kisikʼim uwach ri uTzij ri Dios, are kʼu tajin ta kkiya bʼe che ketoʼ pa ri kikʼaslemal rumal. ¿Jasche? Rumal che xkibʼan nim che kibʼ y are chiʼ xkisikʼij xaq xiw xechoman chkij e nikʼaj chik tekʼuriʼ xeyoqʼonik. Rumal ri itzel kibʼantajik xekun taj xkichʼobʼ ri xkisikʼij uwach (Mat. 23:23; Juan 5:39, 40).
13. ¿Jas bʼantajik rajawaxik kqakʼutu are chiʼ kqasikʼij ri uTzij ri Dios, y jasche?
13 Ri xubʼij ri Jesús kukʼut chqawach che rajawaxik kojmachʼachʼik y kqaya bʼe che ri Jehová kojutijoj. Maqabʼan qe ri xkibʼan ri fariseos, xaneʼ chqabʼanaʼ ri kubʼij pa Santiago 1:21: «Minimarisaj iqʼij, chikʼamaʼ ri tzij ri tikom, ri kkuʼin che ukolik ri iwanimaʼ». We kojmachʼachʼik, kqaya bʼe che ri uTzij ri Dios kok pa qanimaʼ. Kqabʼan ta nim che qibʼ y are ta kojchoman chrij ri utz taj kkibʼan ri e nikʼaj chik are chiʼ kqasikʼij uwach ri Biblia. Jeriʼ kojkunik kqakʼut utz taq bʼantajik junam rukʼ ri toqʼobʼisal wachaj y ri loqʼoqʼebʼal.
¿Jas kqabʼan che retaʼmaxik we tajin kqaya bʼe che ri uTzij ri Dios kojutoʼ pa ri qakʼaslemal? (Chawilaʼ ri párrafo 14). f
14. ¿Jas kqabʼan che retaʼmaxik we tajin kqaya bʼe che ri Biblia kojutijoj? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
14 Ri kqabʼan che kilik ri e nikʼaj chik kukʼutu we qas kqabʼan ri kubʼij pa ri uTzij ri Dios. Rumal che ri fariseos xkibʼan ta ri xubʼij ri uTzij ri Dios, utz ta xkibʼan che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik (Mat. 12:7). Rumal laʼ, qas chqilaʼ ri kqabʼan che kilik ri e nikʼaj chik. Jun kʼutbʼal, chojchomanampeʼ chrij ri preguntas riʼ rech kqilo we tajin kqaya bʼe che ri Biblia kojutijoj: ¿la are kwil ri utz taq kibʼantajik ri e nikʼaj chik o xaq xiw kwil ri kesach wi? ¿La kinkuy kimak ri e nikʼaj chik o xaq xiw kpe woyowal chkij y keʼinyoqʼo? (1 Tim. 4:12, 15; Heb. 4:12).
USIKʼIXIK UWACH RI BIBLIA KUYA KIKOTEMAL CHQE
15. ¿Jas xubʼan ri Jesús che rilik ri uTzij ri Dios?
15 Ri Jesús sibʼalaj nim xril wi ri uTzij ri Dios. Rumal che pa Salmo 40:8 kubʼij wariʼ chrij: «Ri in kqaj chnuwach ri ubʼanik ri rayibʼal la; ¡e nukʼolom ri tijonik la pa ri wanimaʼ!». Rumal che sibʼalaj nim xril wi, xtobʼan che rech xuya ta kan upatanexik ri Jehová y rech xkikotik. Je kkʼulmataj qukʼ oj we kqaya ta kan ukojik qachuqʼabʼ che usikʼixik uwach ri uTzij ri Dios y nim kqil wi (Sal. 1:1-3).
16. ¿Jas kawaj kabʼano rech qas kachʼobʼ ri kasikʼij uwach pa ri Biblia y kabʼan pa ri akʼaslemal? (Chawilaʼ ri recuadro « Ri xubʼij ri Jesús kojutoʼ che uchʼobʼik ri kqasikʼij pa ri Biblia»).
16 Ri xukʼut kan ri Jesús y ri xubʼij kojutoʼ rech amaqʼel kqanikʼoj ri uTzij ri Dios y utz kqabʼan che uchʼobʼik. Rech kqachʼobʼ ri kqasikʼij uwach rajawaxik kqabʼan qachʼawem che ri Jehová, aninaq taj kqasikʼij, kqabʼan preguntas rech kojchoman chrij y kqabʼan notas. Rech más kqachʼobʼ rij, utz chqabʼanaʼ che unikʼoxik ri tajin kqasikʼij y chqatzukuj más información pa ri e qawuj. Xuqujeʼ chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ. Y rech ri uTzij ri Dios qas kojutoʼ pa ri qakʼaslemal rajawaxik kojmachʼachʼik. We kqabʼan ronojel wariʼ kojutoʼ rech qas kqabʼan pa qakʼaslemal ri kqasikʼij uwach y kojqebʼ más rukʼ ri Jehová (Sal. 119:17, 18; Sant. 4:8).
BʼIXONEM 95 Qas qʼalaj chi ri etaʼmanik
a Ri oj upatanelabʼ ri Jehová kqakoj qachuqʼabʼ che usikʼixik ri Biblia ronojel taq qʼij. E kʼi winaq xuqujeʼ kkikoj kichuqʼabʼ che usikʼixik uwach ri Biblia, are kʼu kkichʼobʼ ta ri kkisikʼij uwach. Jewaʼ xkʼulmataj pa ri uqʼij ri Jesús. Chqilaʼ ri xubʼij chke ri winaq ri kkisikʼij uwach ri uTzij ri Dios y chqilaʼ ri kqabʼan oj rech kqachʼobʼ ri kqasikʼij uwach y kqabʼan pa ri qakʼaslemal.
b Are chiʼ ri Jesús xubʼan ri uqasanjaʼ y xchaʼ rumal ri ruxlabʼixel ri Dios, weneʼ xnaʼtaj che ri xubʼan pa ri kaj are chiʼ majaʼ kpe cho ri uwach Ulew (Mat. 3:16).
c Ri María qas retaʼm ri kubʼij pa ri uTzij ri Dios, rumal che kʼi mul xubʼij tzij che kʼo chupam (Luc. 1:46-55). Weneʼ ri José xkʼojiʼ ta ke ri uTzij ri Dios rumal che kʼo ta kirajil. Y are chiʼ xebʼe pa ri sinagoga qastzij riʼ che xkitatabʼej ri uTzij ri Dios rumal che xnaʼtaj chke ri kubʼij.
d Chawilaʼ ri kʼutunem «Acérquese a Dios: ‹Él es el Dios [...] de los vivos›», che kʼo pa ri wuj La Atalaya 1 re febrero 2013.
e Pa Mateo 19:4-6 kqariq chi jun kʼutbʼal are chiʼ ri Jesús xutaʼ chke ri fariseos: «¿La ma ta isikʼim[?]». Paneʼ e areʼ ketaʼm che are ri Dios xbʼanow ri kʼulanem are kʼu nim ta xkil wi.
f RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Jun qachalal kʼi mul ksach che ukojik ri audio y video pa ri riqbʼal ibʼ. Are kʼu, chiʼ xkʼis ri riqbʼal ibʼ ri e qachalal xkibʼij che che utz ri chuqʼabʼ che tajin kukojo, are ta xkibʼij che ri xsach wi.