1. ¿Jasche sibʼalaj nim ubʼanik che kqabʼij chke e nikʼaj chik jas xqabʼan che retaʼmaxik ri qastzij?

 «¿JAS xabʼan che retaʼmaxik ri qastzij?». Weneʼ kʼi mul qatzalim uwach wajun pregunta che bʼanom chqe. Más na are chiʼ kawetaʼmaj chi kiwach e nikʼaj qachalal. Sibʼalaj utz kqato are chiʼ kqetaʼmaj jas xkibʼan ri qachiʼl che retaʼmaxik uwach ri Jehová y xkiloqʼoqʼej. Xuqujeʼ kqaj kqabʼij chke ri rumal che sibʼalaj nim ubʼanik ri qastzij chqawach (Rom. 1:11). Ri tzijonem riʼ sibʼalaj kuya qachuqʼabʼ rumal che oj testigos rech Jehová. Xuqujeʼ kubʼan chqe che oj «jeqel pa ri qastzij», kraj kubʼij, che kqakikotemaj más ri Jehová y jeriʼ kojutewchij (3 Juan 4).

2. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

² Chupam wajun kʼutunem kqil na jujun jastaq ri rumal che nim kqil ri qastzij. Xuqujeʼ kqil na jas kqabʼan che ukʼutik che nim kqil wi wajun nimalaj sipanik riʼ. Y chukʼisbʼal, kqamaltyoxij na che ri Jehová rumal che xojukʼam lo pa ri qastzij kojonik (Juan 6:44). Y wariʼ kubʼano che más kqaj kqatzijoj ri qastzij chke e nikʼaj chik.

3. ¿Jas jun rumal che sibʼalaj nim kqil ri qastzij?

³ Kʼo kʼi rumal che nim kqil wi ri qastzij. Ri más nim ubʼanik are che kqaloqʼoqʼej ri Jehová, rumal che rukʼ petinaq wi ri qastzij. Rumal ri uTzij, ri Biblia, qetaʼmam che are ri Dios ri kʼo nimalaj uchuqʼabʼ y che are xbʼanow ri kajulew. Y más na, rumal che are ri qaTat che sibʼalaj kojuloqʼoqʼej y kok il chqe (1 Ped. 5:7). Qetaʼm che are  ri «¡Dios junalik, xuqujeʼ toqʼobʼisal wachaj, kochʼonel xuqujeʼ nim pa loqʼoqʼebʼal kʼuxaj xuqujeʼ qastzij!» (Éx. 34:6). Kuloqʼoqʼej ri sukʼilal (Is. 61:8). Ri Jehová kunaʼ kʼax pa ranimaʼ are chiʼ kqariq kʼaxkʼolil y sibʼalaj kraj che kopan ri qʼij che kusachisaj uwach ri kʼaxkʼolil (Jer. 29:11). ¡Sibʼalaj kqaj che kopan wajun qʼij! Rumal laʼ sibʼalaj kqaloqʼoqʼej ri Jehová.

4, 5. ¿Jasche ri apóstol Pablo xubʼij che ri qeyebʼal kjunamataj rukʼ jun ancla?

⁴ Jun chi rumal che nim kqil wi ri qastzij are rumal che kojutoʼ pa ri qakʼaslemal. Chqilaʼ jun kʼutbʼal, pa ri Biblia qetaʼmam che kʼo jun qeyebʼal pa ri petinaq. Rech ri apóstol Pablo xukʼutu che nim ubʼanik wariʼ, xubʼij: «Are waʼ ri kʼo pa ri qanimaʼ. Ko takʼalik je jas ri katakʼabʼan [ancla] jun nim jukubʼ, kuyaʼ kkubʼiʼ qakʼuʼx chrij» (Heb. 6:19). Junam rukʼ jun ancla che ko kutakʼabʼa jun barco, ri eyebʼal che kutzujuj ri Biblia xuqujeʼ kojutoʼo rech ko kojtakʼiʼ pa ri qakojonik y kqaxibʼij ta qibʼ are chiʼ kqariq kʼax.

⁵ Are chiʼ ri Pablo xubʼij waʼ taq tzij, are xchoman chrij ri keyebʼal ri kebʼe pa ri kaj. Are kʼu, xuqujeʼ kʼo kril kukʼ ri cristianos che kekʼojiʼ pa jun kotzʼiʼjalaj uwach Ulew (Juan 3:16). Ri eyebʼal re ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik kuya kikotemal chqe.

6, 7. ¿Jas tobʼanik xuya che ri al Yvonne are chiʼ xretaʼmaj chrij ri eyebʼal che kʼo pa ri Biblia?

⁶ Chqilaʼ ri xukʼulmaj jun qachalal ubʼiʼ Yvonne. Xkʼiy ta pa ri qastzij y are chiʼ kʼa nitzʼ na kuxibʼij ribʼ che ri kamikal. Knaʼtaj che che xusikʼij pa jun wuj ri taq tzij che kʼo xubʼan pa ri ukʼaslemal, kubʼij: «‹Kopan jun qʼij che chilaʼ kkʼis ronojel›. Ri e tzij riʼ xubʼano che kinwar ta chi chaqʼabʼ; kinchoman chrij ri kinkʼulmaj na pa ri petinaq. Kinbʼij: ‹Wariʼ qastzij taj. ¿Jasche in kʼo waral?›. ¡Kwaj taj kinkamik!».

⁷ Are chiʼ kʼa ali na ri al Yvonne, xretaʼmaj kiwach ri testigos rech Jehová. Kubʼij: «Qas xinwilo che kinkunik kinkʼasiʼ amaqʼel pa jun kotzʼiʼjalaj uwach Ulew». Retaʼmaxik ri qastzij sibʼalaj nim utoʼom wi, ri areʼ kubʼij: «Kinkʼastaj ta chi chaqʼabʼ che uchomaxik ri kinriq na pa ri petinaq o chrij ri kamikal». Kqamay taj che ri  al Yvonne sibʼalaj nim ubʼanik wariʼ chuwach, y utz krilo che ktzijon kukʼ e nikʼaj chi winaq chrij ri eyebʼal (1 Tim. 4:16).

8, 9. a) Junam rukʼ ri kʼutbʼal che xubʼij ri Jesús, ¿jas xubʼan ri achi rech nim xril wi ri qʼinomal che xuriqo? b) ¿La sibʼalaj nim kawil wi at ri qastzij?

⁸ Ri utzalaj taq tzij rech ri uQʼatbʼal tzij ri Dios xuqujeʼ kʼo chkixoʼl ri qastzij che kukʼut ri Biblia. Ri Jesús xujunamaj ri uQʼatbʼal tzij ri Dios rukʼ jun qʼinomal che owatalik, xubʼij: «Ri rajawbʼal ri Dios jachaʼ taneʼ jun qʼinomal ri kʼutal kanoq pa jun ulew, ri xuriq jun winaq, xukʼuʼ chi kanoq. Ri areʼ kʼo kikotemal rukʼ rumal rech ri xuriqo. Kbʼe kʼut, keʼukʼayij konojel ri jastaq ri kʼo rukʼ, kuloqʼ kʼu ri ulew riʼ» (Mat. 13:44). Junam rukʼ ri xqilo, ri achi riʼ tajin ta kutzukuj ri qʼinomal. Are kʼu, chiʼ xuriqo xubʼan kʼi taq jastaq rech xkanaj rukʼ y xukʼayij ronojel ri kʼo rukʼ. ¿Jasche je xubʼan waʼ? Rumal che retaʼm che wariʼ sibʼalaj nim ubʼanik, más nim ubʼanik chuwach jun chi jastaq.

⁹ ¿La nim kawil wi at ri qastzij? ¡Qastzij riʼ che jeʼ! Qetaʼm che kʼo ta jun jastaq che kutzujuj wajun uwach Ulew kjunamataj rukʼ ri kikotemal che kuya upatanexik ri Jehová kimik y ri eyebʼal che kutzujuj ri uQʼatbʼal tzij ri Dios.  Sibʼalaj nim ubʼanik ronojel ri chuqʼabʼ kqakojo rech kkʼojiʼ jun utzalaj qachilanik rukʼ ri Jehová. ¡Are jun nimalaj eqeleʼn! Y kʼo ta chi jun jastaq kyoʼw kikotemal chqe chuwach ubʼanik ronojel ri kqaj chuwach ri Jehová (Col. 1:10).

10, 11. ¿Jas xtoʼw ri a Michael rech xukʼex ri ukʼaslemal?

¹⁰ E kʼi cristianos kibʼanom kʼi jastaq rech kkiya kikotemal che ri Jehová. E jujun kixutum carreras che kubʼano che nim keʼil wi. E nikʼaj chik kiyaʼom kan utzukuxik ri qʼinomal pa wajun uwach Ulew. E kʼi xkikʼex ri kikʼaslemal are chiʼ xketaʼmaj uwach ri Jehová. Are waʼ ri xubʼan ri a Michael, che xkʼiy ta pa ri qastzij. Are chiʼ kʼa ala na, xretaʼmaj karate. Ri areʼ kubʼij: «Sibʼalaj kʼo nuchuqʼabʼ [...] y rumal laʼ xinnaʼo che kʼo ta jun kinchʼakowik». Are kʼu, chiʼ xumajij retaʼmaxik chrij ri Biblia xretaʼmaj ri kuchomaj ri Jehová chrij ri chʼoj (Sal. 11:5). Ri areʼ xubʼij wariʼ chkij ri e kʼulaj che xkiya ri etaʼmanik re ri Biblia che: «Kʼo ta jumul xkibʼij chwe che kinya kan ri karate. Xaneʼ xaq xiw xinkitoʼ che retaʼmaxik ri qastzij che kʼo pa ri Biblia».

¹¹ Are chiʼ ri a Michael más xretaʼmaj chrij ri Jehová, más xuloqʼoqʼej. Jun jastaq che qas xopan pa ranimaʼ are che xretaʼmaj che ri Dios kel ukʼuʼx chke ri upatanelabʼ. Ri a Michael xretaʼmaj che rajawaxik kuchaʼ ubʼanik jun jastaq che kukʼex ri ukʼaslemal. Ri areʼ kubʼij: «Sibʼalaj kʼax xinbʼan kan che uyaʼik ri karate. Are kʼu, wetaʼm che we kinbʼan wariʼ kinqaj chuwach ri Jehová, y are más nim ubʼanik waʼ pa ri nukʼaslemal». Ri a Michael sibʼalaj nim xril wi ri qastzij y wariʼ xubʼano che xukʼex ri ukʼaslemal (Sant. 1:25).

12, 13. ¿Jas xubʼan ri Biblia che utoʼik ri al Mayli?

¹² Rech kqilo che ri qastzij sibʼalaj nim ubʼanik, ri Biblia kujunamaj rukʼ jun lámpara che kukʼut ri saqil pa ri qʼequʼm (Sal. 119:105; Efes. 5:8). Jun qachalal Mayli ubʼiʼ, che kel pa Azerbaiyán, sibʼalaj kumaltyoxij ri qastzij che kʼo pa ri uTzij ri Dios che ukʼamom ubʼe pa ri ukʼaslemal. Ri ufamilia e kʼo pa kebʼ kojonem: ri utat are musulmán y ri unan judía. Ri al Mayli kubʼij: «Kinkojo che kʼo jun Dios, are kʼu kʼo jastaq che kinchʼobʼ taj. Kintaʼ chbʼil wibʼ: ‹¿Jasche xojubʼano? ¿Jasche sibʼalaj kqariq kʼax pa ri qakʼaslemal tekʼuriʼ we utz ta ri xqabʼano kojbʼe pa qʼaqʼ?›. Ri winaq kkibʼij che ronojel ri kkʼulmatajik are ri urayibʼal ri Dios y wariʼ xubʼan chwe che kinchoman chrij wariʼ: ‹¿La xa kretzʼabʼej qawach riʼ ri Dios? ¿La xa utz krilo che kqariq kʼax?›».

¹³ Ri al Mayli amaqʼel xutzukuj ri urespuestas ri upreguntas. Tekʼuriʼ, xumajij jun etaʼmanik chrij ri Biblia y xux testigo rech Jehová. Ri areʼ xubʼij: «Maltyox che ri qastzij che kukʼut ri Biblia, kimik xkʼextaj ri nuchomanik y kinnaʼ chi jamaril». Junam rukʼ ri al Mayli, qonojel ri kojpatanin che ri Jehová kqaya uqʼij rumal che «x[oj]usikʼij uloq pa ri qʼequʼm x[oj]uya pa ri usaqil ri sibʼalaj mayibʼal» (1 Ped. 2:9).

14. ¿Jas más kojkunik kqabʼano rech nim kqil ri qastzij? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri recuadro « Nikʼaj chik ri kjunamataj wi»).

¹⁴ Ri e kʼutbʼal che qilom pa ri párrafos kukʼut chqawach che sibʼalaj nim ubʼanik ri qastzij. Qastzij riʼ che kepe nikʼaj chik kʼutbʼal pa qajolom. Utz we kqakoj qameta rech kqilo jas nikʼaj chi rumal che  nim kqil wi ri qastzij. Are chiʼ más nim kqil wi ri qastzij, más kqakoj qachuqʼabʼ rech kqakʼutu.

15. ¿Jas jun rumal che kqakʼutu che nim kqil wi ri qastzij?

¹⁵ Jun chik che kojkunik kqabʼano rech kqakʼutu che nim kqil wi ri qastzij are che amaqʼel kqasikʼij uwach ri Biblia xuqujeʼ ri e qawuj. Apastaneʼ ri tiempo che qakʼamom bʼi che retaʼmaxik ri qastzij, kʼo kʼi jastaq che rajawaxik kqetaʼmaj. Ri nabʼe wuj Ri Chajinel che xesax lo pa inglés, xubʼij: «Ri qastzij kjunamataj rukʼ jun kotzʼiʼj pa ri qakʼaslemal che sutim rij y kʼo chkixoʼl e kʼi itzel taq qʼayes. We kawaj kariqo, rajawaxik kakoj achuqʼabʼ. Rech kariqo, rajawaxik katpachiʼk y kaqʼolo (kakʼamo). Xa ta jun kotzʼiʼj katzukuj, chatzukuj más y kkʼistaj ta akʼuʼx». ¿Jas kqetaʼmaj chrij wariʼ? Che rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kqetaʼmaj chrij ri Biblia, rumal che sibʼalaj kuya utzilal pa ri qakʼaslemal.

16. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 2:4-6, ¿jas kabʼan at che usikʼixik uwach ri Biblia?

¹⁶ Qonojel taj utz kqanaʼo kqasikʼij  uwach wuj, are kʼu ri Jehová kubʼij chqe che rajawaxik kqanimarisaj ri qetaʼmanik, rech jeriʼ qas kqachʼobʼ ri qastzij (chasikʼij uwach Proverbios 2:4-6). We kqabʼan wariʼ, kqariq utzilal riʼ. Jun qachalal ubʼiʼ Corey, kubʼij che are chiʼ kusikʼij uwach ri Biblia, xaq chrij jun versículo kchoman wi. Kubʼij: «Kinsikʼij ri notas re ri página, xuqujeʼ kintzukuj ri referencias y kinbʼan investigar. [...] Je wariʼ qas kinchʼobʼ ri kinsikʼij uwach». We kqabʼan qe junam rukʼ ri qachalal o kqabʼan taj, are kʼu ri más nim ubʼanik are che kqaya ri qatiempo y kqakoj qachuqʼabʼ rech kqasikʼij uwach ri Biblia. Y je wariʼ kqakʼutu che nim kqil wi ri qastzij (Sal. 1:1-3).

17. Junam rukʼ ri kubʼij Santiago 1:25, ¿jas kraj kubʼij kqakʼaslemaj ri qastzij?

¹⁷ Xaq xiw ta kqasikʼij ri Biblia xaneʼ rajawaxik kqabʼan más. Rech kqakʼutu che nim kqil wi, qas rajawaxik kqakʼaslemaj ri qastzij, kraj kubʼij, kqabʼan pa qakʼaslemal ri kqetaʼmaj. Y je wariʼ kubʼan chqe che sibʼalaj kojkikotik (chasikʼij uwach Santiago 1:25). ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech qas kqakʼaslemaj ri qastzij? Jun qachalal xubʼij che rajawaxik kqanikʼoj ri qakʼaslemal rech kqilo jas ri tajin kqabʼano y jas rajawaxik kqasukʼumaj. Ri apóstol Pablo xubʼij wariʼ: «Rajawaxik kʼut kajunamataj ri qakʼaslemal rukʼ ri qariqom chik» (Filip. 3:16).

18. ¿Jasche rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech oj «jeqel pa ri qastzij»?

¹⁸ Chojchoman chrij ri utzilal kqariqo are chiʼ kqakoj qachuqʼabʼ rech oj «jeqel pa ri qastzij». Man xaq xiw ta kqariq utzilal pa ri qakʼaslemal, xaneʼ xuqujeʼ kqakikotemaj ri Jehová y ri e qachalal (Prov. 27:11; 3 Juan 4). ¡Sibʼalaj nim kqil ri qastzij y kqaj kqabʼan pa ri qakʼaslemal!