KʼUTUNEM 7
Nim chqilaʼ ri kʼaslemal junam rukʼ ri Ajawaxel
«Ukʼ la kʼo wi ri ukʼiyibʼal jaʼ re kʼaslemal.» (SALMO 36:9.)
1, 2. ¿Jas usipanik ri Ajawaxel che nim ubʼanik kimik, xuqujeʼ jasche?
RI QATAT pa ri kaj uyaʼom jun nimalaj sipanik chaqe: are ri qakʼaslemal, kojkunik kqabʼan ri ubʼantajik (Génesis 1:27). Rumal wajun sipanik riʼ, kojkunik kojchoman chirij ri upixabʼ ri Ajawaxel xuqujeʼ kqabʼan pa qakʼaslemal. We kqabʼan wariʼ, kqariq jun utz qachilanik rukʼ. Are rajawaxik knimar ri qakojonik rech kqaloqʼoqʼej ri Jehová xuqujeʼ kʼo chi qanoʼj, kojkun che uchʼobʼik jas ri utz xuqujeʼ jas ri utz täj (Hebreos 5:14).
2 Kimik sibʼalaj rajawaxik che kqetaʼmaj ubʼanik ri e pixabʼ rech ri Utzij ri Ajawaxel. Ronojel ri kbʼan pa ri uwach Ulew sibʼalaj e kʼi xuqujeʼ kʼäx uchʼobʼik tekʼuriʼ kʼo ta jun taqonik che kchʼaw chirij ronojel ri jastaq riʼ. Jun kʼutbʼal are ri kunabʼal xuqujeʼ ri ukojik nikʼaj chik jastaq chiʼ kkoj ri kikʼ. Wariʼ are qas rajawaxik kqetaʼmaj öj ri kqaj kqanimaj ri Jehová. Rukʼ wariʼ, ¿jas kbʼan che uchaʼik ri kqabʼano rech ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kubʼan ta kʼäx chaqe xuqujeʼ kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe? Are ri qas retaʼmaxik ri upixabʼ ri Ajawaxel chirij wariʼ (Proverbios 2:6-11). Chqilaʼ jujun chike.
RI KʼASLEMAL XUQUJEʼ RI KIKʼ NIM KIBʼANIK
3, 4. ¿Jumpaʼ xubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ nabʼe mul che nim ubʼanik ri kikʼ, xuqujeʼ jas pixabʼ xukoj che ubʼixik?
3 Chuwach ri Jehová ri kʼaslemal kajunamataj rukʼ ri kikʼ, nim kibʼanik. Xubʼij wariʼ nabʼe mul chiʼ ri Caín ukamisam Génesis 4:10). Chuwach ri Jehová ri ukikʼel ri Abel are ri ukʼaslemal, che xesax rukʼ itzelal. Ri kikʼ je taneʼ tajin kutaʼ che ri Ajawaxel che kkʼajisax uwach ri Caín (Hebreos 12:24).
chi ri Abel. Ri Ajawaxel xubʼij che ri xkamisanik: «Ri ukikʼel ri achaqʼ ri xatix cho ri ulew, kuraq uchiʼ kutaʼ chwe chi kinkʼajisaj awach» (4 Chiʼ qʼaxinaq chi ri Nimalaj Jabʼ, ri Ajawaxel xubʼij ri jastaq che kuya ktijowik, xubʼij che utz ktijow ri tiʼj tekʼuriʼ xubʼij wariʼ: «Kʼo kʼu jun jastaq ri man kuyaʼ täj kitijo: ri tiʼj rachil ri ukikʼel [...]. In kinchʼojij na chke ri winaq» (Génesis 9:4, 5). Kimik rajawaxik che öj kqabʼan wajun taqonik riʼ, che kukʼut chirij ri xubʼij ri Ajawaxel chiʼ xchʼaw rukʼ ri Caín. Nabʼe, ri pixabʼ kubʼij che, ronojel ri kʼo kikʼaslemal pa ri uwach Ulew, ri kikʼaslemal kʼo pa ri kikʼ. Tekʼuriʼ xubʼij che Jehová, ri Ajyaʼol ri kʼaslemal, kukʼajisaj na kiwach ri nim ta kkil wi ri kʼaslemal xuqujeʼ ri kikʼ (Salmo 36:9).
5, 6. ¿Jas xubʼan ri Taqonik che xyaʼ che ri Moisés che ubʼixik che ri kikʼ are nim ubʼanik? (Chawilaʼ ri recuadro « Nim chqilaʼ ri kikʼaslemal ri e chikop».)
5 Ri kebʼ qastzij riʼ che nim ubʼanik xuqujeʼ e kʼo pa ri Taqonik che xyaʼ che ri Moisés. Pa Levítico 17:10, 11, Jehová xubʼij che apachin kutij jalajoj uwach täq kikʼ: «In kinwesaj na chkixoʼl ri e utinimit. Rumal rech chi ronojel kʼaslik, kʼasal rumal ri ukikʼel, nuyoʼm kʼu in chiwe puwiʼ ri porobʼal rech rumal ri kikʼ kixkuʼinik kitoj ri utoʼtajisaxik ri ikʼaslemal, areʼ kʼut ri kikʼ katojow ri utoʼtajisaxik ri kʼaslemal» (chawilaʼ ri recuadro « Ri kikʼ kuchʼuq ri mak».)
6 We kyaʼ ta ri kikʼ puwiʼ ri altar, are rajawaxik ktix pa ri ulew. Wariʼ junam taneʼ che xa ktzelex che ri Ajchaqʼe (Deuteronomio 12:16). Xuqujeʼ, kqabʼij che ri israelitas e areʼ xeqʼax täj che resaxik ri kikikʼel ri chikop. We kkiqʼat ri uqul xuqujeʼ kkesaj ri ukikʼel, ri retaʼmabʼal kikʼuʼx kuya chike che kkitijo, rukʼ wariʼ kkikʼutu che nim kkil wi ri Ajyaʼol ri kʼaslemal.
7. ¿Jas xubʼan ri David che ukʼutik che nim kril wi ri kikʼ?
7 Ri David, are jun achi je ranimaʼ je jas ri kraj ri ranimaʼ ri Hechos 13:22). Kʼo jun qʼij ri David kchaqij uchiʼ. Oxibʼ achijabʼ xebʼe che ukʼamik jaʼ pa jun kʼwaʼ jachiʼ e kʼo wi ri kikʼulel, tekʼuriʼ xkiya che ri David. ¿Jas xubʼan ri David? Chqilaʼ jas xubʼij: «¡Muyaʼ kʼolbʼal ri Ajawaxel chi kinwukʼiʼaj!». Chuwach ri David, ri jaʼ che xkikʼamaʼ ri achijabʼ are taneʼ ri kikikʼel, o ri kikʼaslemal ri achijabʼ riʼ. Rumal laʼ, pa neʼ sibʼalaj kchaqij uchiʼ, «xaneʼ xujamij chuwach ri Ajawaxel» (2 Samuel 23:15-17).
Ajawaxel, qas xuchʼobʼ ri pixabʼ che kʼo pa ri taqonik chirij ri kikʼ (8, 9. ¿La xukʼex ri uchomanik ri Ajawaxel chirij ri kʼaslemal xuqujeʼ ri kikʼ chiʼ xmajtaj lo ri congregación cristiana? Chabʼij jasche.
8 Qʼaxinaq 2.400 junabʼ chiʼ xbʼix che ri Noé chirij ri taqonik rech ri kikʼ, xuqujeʼ weneʼ 1.500 junabʼ chiʼ bʼim chi ri Taqonik chike ri israelitas, Jehová xubʼano che ri jupuq ajkʼamal bʼe pa kiwiʼ ronojel ri congregaciones xkitzʼibʼaj wariʼ: «Utz kʼu xril wi ri Ruxlabʼal ri Dios, xuqujeʼ ri uj, chi man kʼi täj ri eqaʼn kaqayaʼ chiwij. Xaneʼ xuwi we jastaq riʼ ri e rajawaxik: mebʼitij kitiʼjal awaj ri e chiʼm che tabʼal toqʼobʼ chke ri e diosibʼ, mebʼitij kikʼ. Mebʼitij kitiʼjal awaj ri kejitzʼitajik. Mibʼan makunik kukʼ achijabʼ ixoqibʼ» (Hechos 15:28, 29).
9 Ri Jupuq Ajkʼamal bʼe pa kiwiʼ ronojel ri congregaciones pa kiqʼij ri apóstoles qas xkichʼobʼo che ri kikʼ are nim ubʼanik xuqujeʼ we utz ta ukojik kbʼanik are jun nim mak junam rukʼ uyaʼik kiqʼij ri tyox o ri ubʼanik ri inmoralidad sexual. Kimik utz kqabʼan wajun taqonik riʼ. Chiʼ öj kʼo chuwach jun jastaq che weneʼ kubʼano che kqakoj o kqatij ri kikʼ, chqilaʼ ri pixabʼ rech ri Ajawaxel rech kqabʼan ri utz krilo.
RI KIKʼ PA RI KUNABʼAL
¿Jas kinbʼan che ubʼixik che ri ajkun ri nuchaʼom chirij ri jastaq re ri kikʼ?
10, 11. a) ¿La kkikoj ri testigos rech Jehová ri kikʼ o ri e kajibʼ ubʼantajik? b) ¿Jas jastaq chirij ri kikʼ che öj kojchowik we utz o utz täj?
10 Rumal che nim kqil ri taqonik che kubʼij «mebʼitij kikʼ», ri öj testigos rech Jehová kqaj täj kqaya kikʼ, kqaj täj kkoj chaqe o kkʼolik rech kkoj chi chaqe. Xuqujeʼ kqaj täj kqakoj ri kajibʼ ubʼantajik ri kikʼ: ri glóbulos rojos, ri glóbulos blancos, ri plaquetas xuqujeʼ ri plasma.
11 Kimik ri winaq kkijach wa täq kajibʼ riʼ pa nikʼaj chik, rech kkoj pa jalajoj jastaq. ¿La kqachomaj waʼ che xaq e junam rukʼ «kikʼ»? ¿La utz kqakojo? Wariʼ are pa qajujunal kqachaʼ ubʼanik. Xuqujeʼ ri hemodiálisis, ri hemodilución Ri jastaq che esam che ri kajibʼ ubʼantajik ri kikʼ xuqujeʼ ri kkikoj ri kekunanik»).
xuqujeʼ ri jastaq che kkojik chiʼ kpus jun winaq rech kutzalij ri ukikʼel pa ubʼaqil we kʼolom täj wariʼ öj kojchowik (chawilaʼ pa ri Nikʼaj chik etaʼmanik ubʼiʼ: «12. Chirij ri jastaq che öj kojchowik, ¿jas rajawaxik kqabʼano xuqujeʼ jas kojutoʼ che ubʼanik?
12 ¿La nim ubʼanik chuwach ri Jehová ri kqachaʼ ubʼanik öj? Nim ubʼanik, areʼ qas nim krilo ri kqachomaj xuqujeʼ jasche kqachaʼ ubʼanik jun jastaq (chasikʼij uwach Proverbios 17:3; 24:12). Rumal laʼ, ¿jas kqabʼano chiʼ kqachaʼ ukojik jun kunabʼal o ubʼanik ri kubʼij ri kkunanik? Nabʼe, kqabʼan ri qachʼawem, kqetaʼmaj chirij wariʼ xuqujeʼ kqabʼan ri kubʼij ri retaʼmabʼal qakʼuʼx (Romanos 14:2, 22, 23). Xaq ta kqaya chike nikʼaj chik che kkibʼij ri kraj ri retaʼmabʼal kikʼuʼx, xuqujeʼ xaq ta kqataʼ chike nikʼaj chik wariʼ: «¿Jas kabʼan at wet at riʼ?». Rumal wariʼ, «chkijujunal kʼut kakukʼaj na bʼik ri qas keqaʼn» (Gálatas 6:5; Romanos 14:12; chawilaʼ ri recuadro « ¿La nim kwil wi ri kikʼ?»). *
RI UTAQONIK RI JEHOVÁ KUKʼUT LOQʼOQʼENIK
13. ¿Jas kukʼut chirij ri Jehová ri taqonik xuqujeʼ ri pixabʼ rech ri Utzij? Chaya jun kʼutbʼal.
13 Ri e utaqonik xuqujeʼ ri e upixabʼ ri Jehová kukʼutu che areʼ ri Ajyaʼol ri taqonik che kʼo nim unojibʼal xuqujeʼ jun utzalaj Tat kok il che ri rajawaxik chike e ralkʼwal (Salmo 19:7-11). Pa neʼ ri taqonik, che «mekitij [...] kikʼ» are ta jun taqonik rech ri kekunanik, wariʼ kojutoʼ chuwach ri kʼäx kuya ri ukojik kikʼ (Hechos 15:20). E kʼi ajkun kkibʼij chiʼ kpus jun winaq che kkoj ta kikʼ che are sibʼalaj utz che kkibʼan kimik. Ri qastzij cristianos kqil rukʼ wariʼ che Jehová are jun Tat che qas kloqʼoqʼenik xuqujeʼ nim retaʼmabʼal (chasikʼij uwach Isaías 55:9; Juan 14:21, 23).
14, 15. a) ¿Jas taqonik xuya ri Ajawaxel che ri utinamit che kukʼut ri uloqʼoqʼenik? b) ¿Jas kqabʼan che ubʼanik ri e taqonik riʼ pa ri qakʼaslemal?
14 Ri Ajawaxel qas okinaq il che ri utinamit. Wariʼ kkikʼut ri utaqonik che xuya chike ri israelitas. Jun kʼutbʼal re, are xeʼutaq che ubʼanik jun jastaq che junam rukʼ jun alaj tapya puwiʼ ri kachoch. Rumal che wariʼ amaqʼel kkikojo, wajun taqonik riʼ xubʼano che xkiriq ta kʼäx (Deuteronomio 22:8; 1 Samuel 9:25, 26; Nehemías 8:16; Hechos 10:9). Xuqujeʼ xubʼij chike che kkil ri e kʼan wakax (Éxodo 21:28, 29). Ri kkibʼan ta wariʼ qas utz ta ri kkibʼano xuqujeʼ kubʼan chike che kimak we kekam ri winaq.
15 ¿Jas kqabʼan che ubʼanik pa ri qakʼaslemal ri pixabʼ rech wajun taqonik riʼ? Are che kqil ri qachʼichʼ, ri ubʼinisaxik kqabʼano, ri qachoch, ri jastaq rech ri qachak, ri e kʼan chikop xuqujeʼ ri etzʼanem che kqachaʼ ubʼanik. Pa nikʼaj chik tinamit, ri kikamikal ri alabʼom o alitomabʼ are rumal che Eclesiastés 11:9, 10).
utz ta ubʼinsaxik ri chʼichʼ kkibʼano rumal che kkichomaj che kʼot kkiriqo. Rumal laʼ ri ala o ali che kraj täj che ri Ajawaxel kresaj ri uloqʼoqʼenik che xuqujeʼ nim kril wi ri kʼaslemal kuya ta pa kʼäx xa rumal etzʼanem. Kuchomaj täj che kʼo ta kʼäx kuriqo. Rumal che kuriq ta kʼäx, are qas kkikot pa ri ukʼaslemal (16. ¿Jas pixabʼ rech ri Utzij ri Ajawaxel kchʼaw chirij kikamisaxik ri akʼalabʼ che majaʼ kekʼejeʼik? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri nota.)
16 Ri Ajawaxel xuqujeʼ nim kril ri kikʼaslemal ri akʼalabʼ che majaʼ keʼalaxik. Pa ri ojer Israel, xyaʼ xbʼixik ri kbʼanik we jun winaq kubʼan kʼäx che jun yawabʼ ixoq. We ri ixoq o ri akʼal kkamik, ri xbʼanow wajun kʼäx riʼ kutoj rukʼ ri ukʼaslemal, «kʼaslemal che ukʼexwach kʼaslemal» (chasikʼij uwach Éxodo 21:22, 23, NM). * Rumal laʼ, chachomaj ri kunaʼ ri Jehová chiʼ kril ronojel junabʼ sibʼalaj kʼi ixoqibʼ kkikamisaj ri akʼalabʼ che majaʼ keʼalaxik, kʼi mul are rumal che xaq xiw kkichomaj kibʼ e areʼ o kkaj täj kkiya kan ubʼanik tzʼil jastaq pa ri kikʼaslemal.
17. ¿Jas kqabʼij che ri winaq che ukamisam jun alaj neʼ che majaʼ kalaxik chiʼ majaʼ kretaʼmaj chirij ri upixabʼ ri Ajawaxel?
17 Tekʼuriʼ, we jun winaq xukamisaj ri akʼal che majaʼ kalaxik chiʼ majaʼ kretaʼmaj chirij ri Utzij ri Ajawaxel, ¿la kuchomaj che ri Ajawaxel kusach ta umak? Utz täj che kuchomaj wariʼ. Rumal che we jun winaq kuya kan ri umak qas rajawaxik che kretaʼmaj che Jehová kusach ri umak rumal ri ukamikal ri Jesús (Salmo 103:8-14; Efesios 1:7). Ri Cristo xubʼij: «Man in petinaq ta che kisikʼixik sukʼalaj täq winaq. Xaneʼ in petinaq che kisikʼixik ajmakibʼ» rech kkiya kan ri kimak (Lucas 5:32).
CHQESAJ RI ITZELAL PA QANIMAʼ
18. ¿Jas kubʼan ri Loqʼalaj Pixabʼ che ukʼutik ri rumal che kʼo kʼi kamisanik?
18 Jehová xaq xiw ta kraj che kqabʼan ta kʼäx chike ri 1 Juan 3:15). Wariʼ are täj che xaq xiw utz ta kqil jun winaq, are kraj kubʼij che kqaj che kkam bʼik. Wajun itzelal riʼ weneʼ kubʼan chaqe che kqamol tzij chirij o kqaqʼabʼaj jastaq chirij che taqal che, che kkʼajisax uwach rumal ri Ajawaxel (Levítico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22). Rumal laʼ, chqakojoʼ qachoqʼabʼ che resaxik pa qanimaʼ ri itzelal (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).
winaq. Are kraj kqesaj pa ri qanimaʼ jun bʼantajik che rumal e kamisam kʼi winaq: ri itzel kqanaʼ che ri winaq. Juan xubʼij wariʼ: «Apachin ta ne ri karetzelaj uwach ri rachalal, kamisanel riʼ» (19. ¿Jas pixabʼ kuya ri Salmo 11:5 xuqujeʼ Filipenses 4:8, 9 chike ri winaq che kkaj kibʼan ri utz pa kikʼaslemal?
19 We nim kqil wi ri kʼaslemal junam che kubʼan ri Ajawaxel, xuqujeʼ we kqaj täj che kresaj ri uloqʼoqʼenik chaqe, rumal waʼ rajawaxik kqesaj ronojel uwach oyowal pa ri qanimaʼ. Pa ri Salmo 11:5 Jehová kubʼij che «karetzelaj kiwach ri kaqaj chkiwach ri ubʼanik ri toqinik [o ‹chʼoj›, NM]». Wajun pixabʼ riʼ xaq xiw ta kukʼut ri kuchomaj ri Ajawaxel; xuqujeʼ kuya jun pixabʼ che utz kubʼan che ri qakʼaslemal: we kqaj ri Ajawaxel kqabʼan ta etzʼanem che kuya chʼoj xuqujeʼ kqil täj. Xuqujeʼ chiʼ kqasikʼij uwach ri Filipenses 4:8, 9 (chasikʼij uwach) ri Jehová «ajjamaril», xqetaʼmaj che rajawaxik kqaya pa qajolom xuqujeʼ pa qanimaʼ utz täq tzij che nim uqʼij xuqujeʼ kuya jororibʼal.
E JUPUQ WINAQ KIBʼANOM KʼI KAMISANIK
20-22. ¿Jas kkibʼan ri cristianos chuwach ri kkibʼan ri winaq rech wajun uwach Ulew riʼ, xuqujeʼ jasche?
20 Chuwach ri Ajawaxel, ri winaq che kkibʼan ri kraj ri Satanás qas kikamisam kʼi winaq che kʼot kimak. Ri e ajqʼatal tzij, che Satanás keʼukojo, pa ri Loqʼalaj Pixabʼ kbʼix itzel awaj chike, kikamisam sibʼalaj e kʼi winaq, xuqujeʼ e kʼi rajpatanel ri Jehová (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13: 1, 2, 7, 8). Ri jupuq winaq che kkibʼan nimaʼq kʼayij xuqujeʼ jupuq achijabʼ che kʼo nim ketaʼmabʼal e tobʼanaq che ri política rech kkibʼan kʼi kamisabʼal che sibʼalaj e xibʼibʼal che e kʼolik, kkibʼan wariʼ rumal che kkaj kkichʼak nimaʼq pwaq chirij. Qastzij wi: «Ronojel kʼu ri uwach ulew kʼo pa uqʼabʼ ri itzel» (1 Juan 5:19).
21 Ri rajtijoxelabʼ ri Jesús kekunik kkibʼano che kʼot kimak che ri kamisanik che tajin kbʼanik, pa kijujunal xuqujeʼ konojel. Rumal che man öj ta kʼu ajuwach ulew rumal laʼ kqabʼan ta ri kkibʼan ri políticos xuqujeʼ kqabʼan ta chʼoj (Juan 15:19; 17:16). * Xuqujeʼ, chiʼ kbʼan kʼäx chike, are kkibʼan ke junam rukʼ ri Jesús are ta kkitzelej ukʼaxel ri kbʼan chike, are qas kkiloqʼoqʼej ri kikʼulel xuqujeʼ kkibʼan kichʼawem pa kiwiʼ (Mateo 5:44; Romanos 12:17-21).
22 Ri qastzij cristianos kkibʼan ta ri jastaq rech ri «Nimalaj Babilonia», ri ronojel ri qastzij täj kojonik, ri qas ajmak che ri kʼi kamisanik bʼanom. Ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij: «Chupam ri tinimit riʼ xriqtaj wi ri kikikʼel ri qʼaxal täq tzij, xuqujeʼ ri tastalik täq winaq aj Dios, ri e kamisam cho ri uwach ulew». Rumal laʼ ri Ajawaxel kubʼij chaqe: «Chixel bʼik pa ri Babilonia, ix ri ix nutinimit» (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24).
23. ¿Jas nikʼaj chik rajawaxik kqabʼano rech kojel pa ri Nimalaj Babilonia?
23 Ri kubʼan ri taqonik riʼ che kel bʼi pa ri Nimalaj Babilonia xaq xiw ta kuchup ri ubʼiʼ pa jun kojonik. Are rajawaxik che itzel kril ri jastaq che ri qastzij täj kojonem kuya ubʼixik, jujun chike are ri kkibʼij che kʼo kel bʼi chaqe chiʼ kojkamik, ri kkikoj kibʼ pa ri político xuqujeʼ ri urayixik utzukuxik ri qʼinomal (chasikʼij uwach Salmo 97:10; Apocalipsis 18:7, 9, 11-17). ¡Sibʼalaj e kʼi winaq che e kaminaq rumal ri kukʼut ri Babilonia!
24, 25. a) ¿Jas kukoj ri Jehová che usachik kimak ri kkiya kan ri mak rech kamisanik, b) ¿Jas kʼutbʼal rech wariʼ xyaʼ ojer chike ri aj Israel?
24 Chiʼ majaʼ kqetaʼmaj chirij ri qastzij kojonem, qonojel e qatoʼom ri winaq ri kkibʼan ri kraj ri Satanás. Rumal laʼ, kuya kbʼix chaqe che xuqujeʼ öj qamak ri kimak. Tekʼuriʼ xqakʼex ri qakʼaslemal, are xojkojon chirij ri kʼäx xuriq ri Jesús xuqujeʼ xqajach ri qakʼaslemal che ri Ajawaxel. Rukʼ wariʼ kqariq ri nim utzilal che Jehová kuya chaqe (Hechos 3:19). Junam rukʼ ri kqil na, wajun tobʼanik riʼ are ri xukʼut ri e ojer tinamit jachiʼ kkitoʼ wi kibʼ ri israelitas ojer (Números 35:11-15; Deuteronomio 21:1-9).
25 Ri e tinamit riʼ, are kkojik chiʼ jun israelita kukamisaj jun winaq che uchomam täj che kubʼano xuqujeʼ kraj täj kkamisaxik. Tekʼuriʼ chiʼ kopan pa wajun tinamit riʼ, kqʼat tzij puwiʼ xuqujeʼ kkʼejeʼ kan chilaʼ kʼa kkam na ri ajkojol tabʼal toqʼobʼ, tekʼuriʼ kkunik kbʼe jachiʼ kraj wi. Wajun tobʼanik riʼ qas xukʼutu che ri Ajawaxel kusach ri qamak xuqujeʼ nim kril ri kʼaslemal. ¿Jas xuya ukʼutik ri e tinamit riʼ? Are ri tobʼanik che uyaʼom ri Jehová kimik. ¿Jas ubʼanik riʼ? Xukʼam ri tabʼal toqʼobʼ che xuya ri Jesús, rukʼ wariʼ Jehová kojutoʼ chuwach ri kamikal che taqal chaqe rumal che kqanimaj ta ri utaqonik chirij ri kʼaslemal xuqujeʼ ri kikʼ. ¿Jas kqabʼano rech kqakʼutu che utz kqil wajun tobʼanik riʼ? Jun ubʼanik Mateo 24:21; 2 Corintios 6:1, 2).
are ri ubʼixik chike ri winaq che rajawaxik che kepe pa ri «tinimit che toʼtajisabʼal ibʼ» che xa jun etal. Wariʼ qas rajawaxik rumal che naj ta chik kʼo wi ri «nimalaj kʼaxkʼolil» (CHIʼ NIM KQIL RI KʼASLEMAL KQATZIJOJ RI AJAWBʼAL
26-28. ¿Jasche kqabʼij che öj kʼo pa täq qʼij junam rukʼ ri uqʼij ri Ezequiel, xuqujeʼ jas kqabʼano rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe?
26 Kimik, ri utinamit ri Ajawaxel are kʼo pa täq qʼij junam rukʼ ri uqʼij ri Ezequiel, che Jehová xukoj che ubʼixik ri kubʼan na pa ri tinamit Israel. Xbʼix wariʼ che: «At rajawaxik kebʼakʼam ri e tzijol ri kebʼeyaʼ kʼu kibʼixik chke». Wet ri Ezequiel utz ta xubʼan che wajun chak riʼ, are riʼ ajmak che xekam ri winaq chiʼ ri Ajawaxel xuqʼat tzij puwiʼ ri Jerusalén (Ezequiel 33:7-9). Tekʼuriʼ qetaʼm che ri Ezequiel qas utz xubʼan che wariʼ rumal laʼ areʼ umak täj chiʼ xekam ri winaq.
27 Naj ta chik kraj rech kkʼis ri itzelal rech ri Satanás. Rumal laʼ ri e testigos rech Jehová qas kkibʼan ri chak che kkibʼij chike ri winaq «ri qʼij aretaq ri qaDios kuyaʼ na ri rajil kʼaxelal chke ri kibʼanom kikʼulel chqe» xuqujeʼ kkiya ubʼixik chirij ri Rajawbʼal, e areʼ nim kkil wariʼ xuqujeʼ kkichʼobʼo che sibʼalaj rajawaxik kkibʼan waʼ (Isaías 61:2; Mateo 24:14). ¿La qas kqakoj qachoqʼabʼ che ubʼanik wajun chak riʼ che sibʼalaj nim ubʼanik? Je waʼ xubʼan ri Pablo, rumal laʼ xubʼij wariʼ: «Chi we kʼo jun kakam pa ri umak, qas chrij kel wi, man numak ta chik in. Nutzijom kʼu ronojel ri uchomanik ri Dios chiwe. Man kʼo ta jas ma ta xinbʼij chiwe» (Hechos 20:26, 27). Wariʼ, are jun nim kʼutbʼal rech kqabʼan qe.
28 Rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe xaq xiw ta rajawaxik nim kqil ri kʼaslemal xuqujeʼ ri kikʼ junam che areʼ. Pa jun chik kʼutunem kqil na che xuqujeʼ rajawaxik öj saq chuwach ri Ajawaxel.
^ párr. 12 Chawilaʼ ri wuj ¡Despertad! rech agosto 2006, pa ri uxaq 3-12, bʼanom kumal ri testigos rech Jehová.
^ párr. 16 Pa neʼ pa nikʼaj chik Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij che xiw we kkam ri ixoq kyaʼ kʼaslemal che ukʼexwach kʼaslemal tekʼuriʼ achijabʼ che nim kibʼanik che kechʼaw chirij ri Loqʼalaj Pixabʼ kkibʼij, che ri tzij pa hebreo che xkoj che ri texto che xqil kanoq, «are utz täj che kbʼixik che wa täq tzij riʼ xaq xiw kchʼaw chirij ri kʼäx che kuriq ri ixoq» xuqujeʼ kchʼaw chirij ri akʼal. Xuqujeʼ, ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij täj che Jehová kukʼex ri kʼajisabʼal wach chirij ri ukamisaxik ri akʼal che majaʼ kalaxik we nitzʼ na.
^ párr. 21 Chawilaʼ pa ri kʼutunem 5 «Jas kraj kubʼij che öj ajuwach Ulew täj».
^ párr. 69 Chawilaʼ pa ri Nikʼaj chik etaʼmanik ubʼiʼ: «Ri jastaq che esam che ri kajibʼ ubʼantajik ri kikʼ xuqujeʼ ri kkikoj ri kekunanik», rech kawetaʼmaj más.