złożyć mu hołd: Lub „pokłonić się mu”. Kiedy grecki czasownik proskynéo występuje w kontekście oddawania czci jakiemuś bogu lub bóstwu, tłumaczony jest na „czcić”. Jednak astrolodzy pytali o „króla Żydów”. W tym kontekście wyraźnie więc chodziło o złożenie hołdu ludzkiemu królowi, a nie oddanie czci bogu. W podobnym znaczeniu wyraz ten występuje w Mk 15:18, 19 w odniesieniu do żołnierzy, którzy szyderczo „kłaniali się” Jezusowi i nazywali go „Królem Żydów” (zob. komentarz do Mt 18:26).

trędowaty: Osoba cierpiąca na ciężką chorobę skóry. Trąd wspominany w Biblii nie odnosi się jedynie do choroby znanej dzisiaj pod tą nazwą. Każdy, u kogo stwierdzono trąd, do czasu odzyskania zdrowia był izolowany od społeczeństwa (Kpł 13:2, przyp., 45, 46; zob. Słowniczek pojęć, „Trąd; trędowaty”).

złożył mu hołd: Lub „pokłonił mu się; okazał mu szacunek”. W Pismach Hebrajskich wspomniano o osobach, które kłaniały się prorokom, królom i innym przedstawicielom Boga (1Sm 25:23, 24; 2Sm 14:4-7; 1Kl 1:16; 2Kl 4:36, 37). Trędowaty najwyraźniej wiedział, że spotkał Bożego przedstawiciela, który ma moc leczyć ludzi. Złożenie pokłonu było stosownym wyrazem szacunku wobec osoby wyznaczonej przez Jehowę na Króla (Mt 9:18; dodatkowe informacje na temat użytego tu gr. słowa: zob. komentarz do Mt 2:2).

dotknął go: Zgodnie z Prawem Mojżeszowym trędowaci byli izolowani od innych, żeby nikogo nie zarazili (Kpł 13:45, 46; Lb 5:1-4). Jednak żydowscy przywódcy religijni wprowadzili dodatkowe przepisy. Na przykład nikt nie mógł podchodzić do trędowatego bliżej niż na 4 łokcie (ok. 1,8 m), a w razie wiatru odległość ta musiała wynosić 100 łokci (ok. 45 m). Takie przepisy prowadziły do bezdusznego traktowania trędowatych. Starożytne teksty żydowskie w korzystnym świetle przedstawiają pewnego rabina, który chował się przed trędowatymi, oraz takiego, który odpędzał ich kamieniami. Natomiast Jezus, głęboko poruszony trudną sytuacją trędowatego, zrobił coś, co dla Żydów było nie do pomyślenia — dotknął tego człowieka. Zrobił tak, chociaż do uleczenia go ‛wystarczyłoby, żeby powiedział słowo’ (Mt 8:5-13).

Chcę: Jezus nie tylko wysłuchał tej prośby, ale też wyraził silne pragnienie spełnienia jej. W ten sposób pokazał, że kieruje się czymś więcej niż poczuciem obowiązku.

nikomu nic o tym nie mów: Jezus wypowiedział te słowa najprawdopodobniej dlatego, że nie chciał przysparzać sobie chwały ani odwracać uwagi od Jehowy i dobrej nowiny o Królestwie. W ten sposób spełnił proroctwo z Iz 42:1, 2, w którym powiedziano, że głosu sługi Jehowy ‛nie usłyszy się na ulicach’, czyli że nie będzie on wywoływał sensacji (Mt 12:15-19). Pokora Jezusa kontrastowała z postawą obłudników, którzy zostali potępieni za modlenie się „na rogach głównych ulic — żeby ich ludzie widzieli” (Mt 6:5). Jezus najwyraźniej chciał, żeby ludzie przekonali się, że jest Mesjaszem, na podstawie niezbitych dowodów, a nie sensacyjnych doniesień o jego cudach.

nikomu o tym nie mów: Zob. komentarz do Mk 1:44.

pokazać się kapłanowi: Według Prawa Mojżeszowego to kapłan miał stwierdzić, czy trędowaty wyzdrowiał. Wyleczony człowiek musiał udać się do świątyni i przynieść wyznaczone ofiary (Kpł 14:2-32).

Kafarnaum: Od hebrajskiej nazwy oznaczającej „wioska Nahuma” albo „wioska pocieszenia” (Nah 1:1, przyp.). Miasto na pn.-zach. brzegu Jeziora Galilejskiego, które odegrało istotną rolę w ziemskiej służbie Jezusa; w Mt 9:1 zostało nazwane jego miastem.

Kafarnaum: Zob. komentarz do Mt 4:13.

setnik: Lub „centurion”, oficer rzymskiej armii dowodzący oddziałem 100 żołnierzy.

mój sługa: Greckie słowo oddane tu jako „sługa” dosłownie znaczy „dziecko; młodzieniec” i może się odnosić do niewolnika, którego traktowano z pewną miarą sympatii, być może czyjegoś osobistego sługi.

wielu (...) ze wschodu i z zachodu: Wyrażenie wskazujące, że w Królestwie znajdą się też nie-Żydzi.

zajmie miejsce przy stole: Lub „będzie jeść posiłek”. W czasach biblijnych, kiedy urządzano mniejsze lub większe uczty, wokół stołu często ustawiano sofy. Goście kładli się na nich głowami w stronę stołu, zwykle lewym łokciem opierali się na poduszce, a po jedzenie sięgali prawą ręką. Zajmowanie z kimś miejsca przy stole wskazywało na bliskie relacje z tą osobą. Żydzi w tamtych czasach z reguły nie jadali z nie-Żydami.

zgrzytać zębami: Lub „szczękać zębami; zaciskać zęby”. Zwrot ten może zawierać myśl o cierpieniu, rozpaczy i gniewie, czemu mogą towarzyszyć gorzkie słowa i agresywne zachowanie.

teściowa Szymona: Chodzi o teściową Piotra, nazywanego też Kefasem (Jn 1:42). Wzmianka o teściowej zgadza się ze słowami Pawła z 1Ko 9:5, z których wynika, że Kefas był żonaty. Jego teściowa mieszkała razem z nim w domu, który dzielił ze swoim bratem Andrzejem (Mk 1:29-31; zob. komentarz do Mt 10:2, gdzie wyjaśniono, jakich imion używano w odniesieniu do tego apostoła).

miała wysoką gorączkę: Mateusz i Marek piszą, że teściowa Piotra „leżała w łóżku, bo miała gorączkę” (Mt 8:14; Mk 1:30). Tylko Łukasz, najwyraźniej dlatego że był lekarzem, zwraca uwagę, jak poważny był jej stan — że miała „wysoką gorączkę” (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Łukasza”).

jego teściowa: Zob. komentarz do Łk 4:38.

ma gorączkę: Zob. komentarz do Łk 4:38.

wieczorem: Czyli wtedy, kiedy skończył się szabat, na co wskazują równoległe sprawozdania z Mk 1:21-32 i Łk 4:31-40.

żeby się spełniły słowa, które Jehowa wypowiedział przez swojego proroka: Podobne zdania występują w Ewangelii według Mateusza wiele razy — najwyraźniej po to, żeby zwrócić uwagę Żydów na rolę Jezusa jako obiecanego Mesjasza (Mt 2:15, 23; 4:14; 8:17; 12:17; 13:35; 21:4; 26:56; 27:9).

żeby się spełniły słowa przekazane przez proroka Izajasza: Zob. komentarz do Mt 1:22.

poniósł: Lub „zabrał; usunął”. Mateusz pod natchnieniem napisał, że cudowne uzdrowienia dokonywane przez Jezusa były spełnieniem proroctwa Izajasza. Słowa z Iz 53:4 spełnią się w większym zakresie, kiedy Jezus całkowicie usunie grzech, niejako go zabierze — tak jak w Dniu Przebłagania kozioł „dla Azazela” zabierał na pustkowie grzechy Izraelitów (Kpł 16:10, 20-22). Usuwając grzech, Jezus wyeliminuje przyczynę chorób, z czego korzyść odniosą wszyscy, którzy wierzą w jego ofiarę.

drugi brzeg: Czyli wsch. brzeg Jeziora Galilejskiego.

Syn Człowieczy: Lub „Syn Ludzki”. W Ewangeliach to określenie występuje jakieś 80 razy. Jezus odnosił je do siebie — najwyraźniej chciał podkreślić, że naprawdę jest człowiekiem, urodzonym przez kobietę, i jako odpowiednik Adama może odkupić ludzkość z grzechu i śmierci (Rz 5:12, 14, 15). To wyrażenie wskazywało też, że Jezus jest Mesjaszem, czyli Chrystusem (Dn 7:13, 14; zob. Słowniczek pojęć).

pochować ojca: To sformułowanie prawdopodobnie nie oznacza, że temu mężczyźnie dopiero co umarł ojciec i że chciał się zająć jedynie przygotowaniem pogrzebu. Gdyby tak było, z pewnością nie rozmawiałby w tym czasie z Jezusem. W starożytności na Bliskim Wschodzie rodzina zmarłego urządzała pogrzeb bardzo szybko — na ogół w dniu jego śmierci. Ojciec tego mężczyzny mógł więc być schorowany lub w podeszłym wieku. Ponadto Jezus nie wymagałby, żeby syn opuścił w potrzebie chorego rodzica, co wskazuje, że musieli być jeszcze inni członkowie rodziny, którzy mogli się nim zająć (Mk 7:9-13). Człowiek ten powiedział niejako: „Będę twoim naśladowcą, ale dopiero po śmierci ojca. Poczekaj, aż umrze i go pochowam”. Jednak w oczach Jezusa mężczyzna ten nie wykorzystał możliwości, żeby na pierwszym miejscu w życiu postawić sprawy Królestwa Bożego (Łk 9:60, 62).

pochować ojca: Zob. komentarz do Łk 9:59.

Chowanie umarłych zostaw umarłym: Jak to wynika z komentarza do Łk 9:59, ojciec mężczyzny, z którym rozmawiał Jezus, prawdopodobnie jeszcze nie umarł, ale był schorowany lub w podeszłym wieku. Dlatego Jezus najwyraźniej miał na myśli: „Niech ci, którzy są martwi pod względem duchowym, chowają swoich umarłych”. Oznaczało to, że człowiek ten nie powinien zwlekać z decyzją o naśladowaniu Jezusa, skoro jego krewni najwyraźniej mogli zająć się jego ojcem, dopóki nie umrze. Gdyby ten mężczyzna został naśladowcą Jezusa, wszedłby na drogę prowadzącą do życia wiecznego i nie znalazłby się wśród tych, którzy w oczach Boga są duchowo martwi. Odpowiedź Jezusa pokazuje, że stawianie Królestwa Bożego na pierwszym miejscu w życiu i głoszenie o nim wszystkim i wszędzie jest niezbędne, żeby pozostać żywym pod względem duchowym.

Chowanie umarłych zostaw umarłym: Zob. komentarz do Łk 9:60.

gwałtowna burza: Takie burze często występują na Jeziorze Galilejskim. Leży ono ok. 210 m p.p.m. i powietrze jest tam cieplejsze niż na otaczających je płaskowyżach i w górach. Powoduje to zaburzenia atmosferyczne i silne wiatry, które mogą szybko wywołać fale.

ludzie małej wiary: Jezus odniósł to wyrażenie do swoich uczniów — chciał podkreślić, że ich wiara czy też zaufanie do Boga nie były silne (Mt 8:26; 14:31; 16:8; Łk 12:28). Nie chodziło o to, że zupełnie nie mieli wiary, ale o to, że mieli jej za mało.

Ludzie małej wiary: Jezusowi nie chodziło o to, że uczniowie zupełnie nie mieli wiary, ale o to, że mieli jej za mało (Mt 14:31; 16:8; Łk 12:28; zob. komentarz do Mt 6:30).

okolice zamieszkane przez Gerazeńczyków: Region na drugim (wsch.) brzegu Jeziora Galilejskiego. Dokładne granice tego regionu są dziś nieznane i nie ma pewności co do jego położenia. Niektórzy utożsamiają go z okolicami miasta Kursi, niedaleko stromych zboczy na wsch. brzegu Jeziora Galilejskiego. Inni uważają, że chodzi o rozległy obszar wokół miasta Geraza (Dżarasz), położonego 55 km na pd. wsch. od Jeziora Galilejskiego. W Mt 8:28 nazwano go „okolicami zamieszkanymi przez Gadareńczyków” (zob. komentarz do słowa Gerazeńczyków w tym wersecie i komentarz do Mt 8:28). Mimo że użyto różnych nazw, odnoszą się one mniej więcej do tego samego obszaru na wsch. brzegu Jeziora Galilejskiego, a dwa wspomniane tereny mogły się częściowo pokrywać. Tak więc sprawozdania ewangeliczne sobie nie zaprzeczają (zob. też Dodatek A7-D: mapa 3B i „Działalność Jezusa nad Jeziorem Galilejskim”; oraz Dodatek B10).

człowiek: Ewangelista Mateusz (8:28) wspomina o dwóch mężczyznach opętanych przez demony, a Marek i Łukasz (8:27) tylko o jednym. Marek i Łukasz skupili się na jednym mężczyźnie najwyraźniej dlatego, że to z nim rozmawiał Jezus i że bardziej przykuwał uwagę. Być może był bardziej agresywny lub dłużej dręczony przez demony. Możliwe też, że gdy Jezus uleczył obu mężczyzn, tylko jeden z nich chciał mu towarzyszyć (Mk 5:18-20).

okolice zamieszkane przez Gadareńczyków: Region na drugim (wsch.) brzegu Jeziora Galilejskiego. Prawdopodobnie rozciągał się od jeziora do miasta Gadara, położonego ok. 10 km dalej. Przemawia za tym fakt, że na monetach z Gadary często widnieje wizerunek łodzi. Marek i Łukasz nazywają ten region „okolicami zamieszkanymi przez Gerazeńczyków” (zob. komentarz do Mk 5:1). Różne regiony mogły się częściowo pokrywać (zob. Dodatek A7-D: mapa 3B i „Działalność Jezusa nad Jeziorem Galilejskim”; oraz Dodatek B10).

z cmentarza: Lub „spomiędzy grobowców pamięci” (zob. Słowniczek pojęć, „Grobowiec pamięci”). Takimi grobowcami najwyraźniej były naturalne groty albo komory wykute w skale, zazwyczaj znajdujące się poza miastem. Żydzi unikali takich miejsc, żeby nie narazić się na nieczystość ceremonialną. Dlatego była to idealna kryjówka dla szaleńców lub opętanych przez demony.

dwóch: W sprawozdaniu Marka (5:2) i Łukasza (8:27) wspomniano tylko o jednym mężczyźnie opętanym przez demony (zob. komentarz do Mk 5:2).

Czy to moja albo twoja sprawa?: Słowa Marii do Jezusa: „Nie mają wina” (Jn 2:3) bez wątpienia były sugestią, żeby temu zaradził. Jest to godne uwagi, bo do tamtej chwili Jezus nie dokonał jeszcze żadnego cudu. W swojej odpowiedzi użył semickiego idiomu, który dosłownie oznacza „co mnie i tobie?”. Zasadniczo wyraża on brak zgody na coś i należy go rozpatrywać z uwzględnieniem kontekstu. Czasem oznacza wrogość i sprzeciw (Mt 8:29; Mk 1:24; 5:7; Łk 4:34; 8:28), ale wygląda na to, że w tym wypadku chodziło o łagodnie wyrażoną niezgodę (przykłady miejsc w Pismach Hebrajskich, gdzie idiom ten nie wyraża wrogości: 1Kl 17:18, przyp.; 2Kl 3:13, przyp.). Reakcję Jezusa tłumaczą jego dalsze słowa: Mój czas jeszcze nie nadszedł. Jak jednak pokazuje wypowiedź Marii z wersetu 5, odpowiedź Jezusa na jej sugestię najwyraźniej wskazywała, że nie wzbraniał się od udzielenia pomocy.

strażnikom więziennym: Jest to tłumaczenie greckiego słowa basanistés. Jego podstawowe znaczenie to „zadający męki”, najprawdopodobniej dlatego, że strażnicy często poddawali więźniów okrutnym torturom. Z czasem słowem tym zaczęto nazywać wszystkich strażników, najwyraźniej dlatego, że każdy rodzaj uwięzienia (z zastosowaniem tortur czy bez) uważano za męczarnie (zob. komentarz do Mt 8:29).

Czego od nas chcesz (...)?: Lub „co my i ty mamy ze sobą wspólnego?”. W dosłownym tłumaczeniu to pytanie retoryczne brzmi: „Co nam i tobie?”. Ten semicki idiom występuje w Pismach Hebrajskich (Joz 22:24; Sdz 11:12; 2Sm 16:10; 19:22; 1Kl 17:18; 2Kl 3:13; 2Kn 35:21; Oz 14:8), a jego grecki odpowiednik w Chrześcijańskich Pismach Greckich (Mt 8:29; Mk 1:24; 5:7; Łk 4:34; 8:28; Jn 2:4). Jego dokładne znaczenie może się różnić w zależności od kontekstu. W omawianym wersecie wyraża wrogość i sprzeciw, dlatego niektórzy tłumaczą go na: „Nie dręcz nas!” albo „Zostaw nas w spokoju!”. W innych kontekstach sformułowania tego używa się, żeby wyrazić odmienne zdanie lub odmówić wykonania zasugerowanej czynności, ale bez cienia pogardy, arogancji czy wrogości (zob. komentarz do Jn 2:4).

męczyć nas: Występujące tu greckie słowo jest spokrewnione ze słowem użytym w Mt 18:34 (zob. komentarz) i oddanym jako „strażnicy więzienni”. Dlatego w tym kontekście wyraz „męczyć” może się odnosić do wtrącenia do „otchłani”, o której wspomina równoległe sprawozdanie z Łk 8:31.

świń: Chociaż według Prawa Mojżeszowego świnie były nieczyste, w tej okolicy je hodowano. Nie wiadomo, czy „ci, którzy je paśli” (Mt 8:33), byli Żydami łamiącymi Prawo. Wiadomo jednak, że nie-Żydzi z Dekapolu chętnie kupowali wieprzowinę, ponieważ zarówno Grecy, jak i Rzymianie uznawali ją za przysmak.