Betfage: Nazwa tej wioski położonej na Górze Oliwnej pochodzi z hebrajskiego i prawdopodobnie oznacza „dom wczesnych fig”. Według tradycji Betfage znajdowało się między Jerozolimą a Betanią, na pd.-wsch. zboczu Góry Oliwnej w pobliżu jej wierzchołka, ok. 1 km od Jerozolimy (Mk 11:1; Łk 19:29; zob. Dodatek A7: mapa 6).

na ośle, na źrebięciu: Chociaż w Mt 21:2, 7 wspomniano o dwóch zwierzętach, proroctwo z Za 9:9 mówi o królu jadącym na jednym zwierzęciu (zob. komentarz do Mt 21:2).

uwiązaną oślicę razem z osiołkiem: Tylko Mateusz wspomina o obu zwierzętach (Mk 11:2-7; Łk 19:30-35; Jn 12:14, 15). Marek, Łukasz i Jan wymieniają tylko osiołka, zapewne dlatego, że Jezus jechał właśnie na nim (zob. komentarz do Mt 21:5).

żeby się spełniły słowa, które Jehowa wypowiedział przez swojego proroka: Podobne zdania występują w Ewangelii według Mateusza wiele razy — najwyraźniej po to, żeby zwrócić uwagę Żydów na rolę Jezusa jako obiecanego Mesjasza (Mt 2:15, 23; 4:14; 8:17; 12:17; 13:35; 21:4; 26:56; 27:9).

żeby się spełniły słowa przekazane przez proroka: Pierwsza część Mt 21:5 to najwyraźniej cytat z Iz 62:11, a druga część to cytat z Za 9:9 (zob. komentarz do Mt 1:22).

łagodni: Cecha osób, które chętnie podporządkowują się woli i kierownictwu Boga oraz nie próbują dominować nad innymi. Nie oznacza tchórzostwa czy słabości. W Septuagincie użyto tego słowa jako odpowiednika hebrajskiego wyrazu tłumaczonego na „potulny” lub „pokorny”. Występuje on w odniesieniu do Mojżesza (Lb 12:3), osób gotowych się uczyć (Ps 25:9), mających posiąść ziemię (Ps 37:11) oraz Mesjasza (Za 9:9; Mt 21:5). Jezus mówił sam o sobie, że jest łagodny i pokorny (Mt 11:29).

uwiązaną oślicę razem z osiołkiem: Tylko Mateusz wspomina o obu zwierzętach (Mk 11:2-7; Łk 19:30-35; Jn 12:14, 15). Marek, Łukasz i Jan wymieniają tylko osiołka, zapewne dlatego, że Jezus jechał właśnie na nim (zob. komentarz do Mt 21:5).

córce syjońskiej: Lub „córce Syjon”, jak podają niektóre przekłady. Gdy w Biblii jest mowa o miastach, często w sensie przenośnym używa się wobec nich określeń rodzaju żeńskiego albo przedstawia je jako kobiety. W określeniu „córka syjońska” słowo „córka” może się odnosić do samego miasta lub do jego mieszkańców. Nazwa „Syjon” była ściśle związana z Jerozolimą.

łagodny: Lub „pokorny” (zob. komentarz do Mt 5:5).

na ośle, na źrebięciu: Chociaż w Mt 21:2, 7 wspomniano o dwóch zwierzętach, proroctwo z Za 9:9 mówi o królu jadącym na jednym zwierzęciu (zob. komentarz do Mt 21:2).

uwiązaną oślicę razem z osiołkiem: Tylko Mateusz wspomina o obu zwierzętach (Mk 11:2-7; Łk 19:30-35; Jn 12:14, 15). Marek, Łukasz i Jan wymieniają tylko osiołka, zapewne dlatego, że Jezus jechał właśnie na nim (zob. komentarz do Mt 21:5).

na ośle, na źrebięciu: Chociaż w Mt 21:2, 7 wspomniano o dwóch zwierzętach, proroctwo z Za 9:9 mówi o królu jadącym na jednym zwierzęciu (zob. komentarz do Mt 21:2).

oślicę oraz osiołka: Zob. komentarze do Mt 21:2, 5.

na nich usiadł: Czyli na szatach wierzchnich.

syna Dawida: Jezus pochodził z linii rodowej Dawida i na mocy zawartego z Dawidem przymierza co do Królestwa dziedziczy władzę królewską (2Sm 7:11-16; Ps 89:3, 4).

Dawida, króla: Chociaż w tym rodowodzie wymieniono różnych królów, tylko przy Dawidzie występuje tytuł „król”. Królewską dynastię założoną przez Dawida nazywano „rodem Dawida” (1Kl 12:19, 20). Mateusz w wersecie 1 nazywa Jezusa „synem Dawida”, żeby podkreślić temat Królestwa i pokazać, że to Jezus dziedziczy władzę królewską wynikającą z przymierza zawartego z Dawidem (2Sm 7:11-16).

złożyła mu hołd: Lub „pokłoniła mu się”. Nazywając Jezusa „Synem Dawida” (Mt 15:22), ta nie-Żydówka uznała go za obiecanego Mesjasza. Złożyła mu hołd nie jako jakiemuś bogu czy bóstwu, ale jako Bożemu przedstawicielowi (zob. komentarze do Mt 2:2; 8:2; 14:33; 18:26).

Synu Dawida: Nazywając Jezusa „Synem Dawida”, dwaj niewidomi pokazali, że uznają go za Mesjasza (zob. komentarze do Mt 1:1, 6; 15:25).

Zechciej wybawić: Dosł. „Hosanna”. To greckie słowo pochodzi od hebrajskiego sformułowania oznaczającego „zechciej wybawić” albo „błagamy, wybaw”. W tym wersecie zostało użyte jako prośba do Boga o wybawienie lub zwycięstwo; można je też przetłumaczyć na „prosimy, zapewnij wybawienie”. Z czasem słowa tego zaczęto używać, żeby wyrazić zarówno błagania, jak i wysławianie. Hebrajskie sformułowanie tłumaczone na „zechciej wybawić” występuje w Ps 118:25, będącym częścią psalmów Hallelu, które śpiewano w okresie Paschy. Nic dziwnego, że od razu przyszło ono na myśl ludziom, którzy zobaczyli Jezusa. Bóg odpowiedział na prośbę o wybawienie Syna Dawidowego między innymi w ten sposób, że go wskrzesił. Sam Jezus w Mt 21:42 zacytował Ps 118:22, 23 i odniósł te słowa do Mesjasza.

Syna Dawidowego: Użycie tego określenia świadczyło o uznaniu, że Jezus pochodzi z linii rodowej Dawida i jest obiecanym Mesjaszem (zob. komentarze do Mt 1:1, 6; 15:25; 20:30).

Jehowy: Zacytowano tu słowa z Ps 118:25, 26, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

zapanowało poruszenie: Lub „zapanował zamęt”. Poruszenie mieszkańców miasta wyrażono tu greckim czasownikiem, którym w znaczeniu dosłownym opisywano skutki trzęsienia ziemi albo silnej burzy (Mt 27:51; Obj 6:13). Pokrewny grecki rzeczownik seismòs jest tłumaczony na „burza” lub „trzęsienie ziemi” (Mt 8:24; 24:7; 27:54; 28:2).

wyrzucać stamtąd sprzedających: Dnia 10 nisan 33 r. n.e. Jezus oczyszcza świątynię po raz drugi. Ta sytuacja jest opisana w Ewangeliach Mateusza (21:12-17), Marka (11:15-18) i Łukasza. Po raz pierwszy Jezus oczyścił świątynię przed Paschą 30 r.; opis tego wydarzenia znajduje się w Jn 2:13-17.

świątyni: Prawdopodobnie chodzi o część terenu świątynnego znaną jako Dziedziniec Pogan (zob. Dodatek B11).

powyrzucał stamtąd wszystkich sprzedających: Zob. komentarz do Łk 19:45.

wymieniających pieniądze: W użyciu było wiele różnych monet, ale najwidoczniej tylko jednym ich rodzajem można było zapłacić za zwierzęta na ofiarę oraz opłacić coroczny podatek świątynny. Dlatego Żydzi i prozelici przybywający do Jerozolimy z innych krajów musieli wymieniać pieniądze na monety używane w świątyni. Jezus najwyraźniej uważał, że wygórowane opłaty pobierane przez wymieniających pieniądze były po prostu zdzierstwem.

jaskinię przestępców: Lub „kryjówka złodziei”. Jezus nawiązuje tu do Jer 7:11. Nazywa handlarzy i wymieniających pieniądze „przestępcami”, bo czerpali nieuczciwe zyski ze sprzedaży zwierząt na ofiarę i pobierali wygórowane opłaty za wymianę pieniędzy. Jezus się oburzył, ponieważ dom modlitwy — miejsce wielbienia Jehowy — został zamieniony w ośrodek działalności handlowej.

świątyni: Prawdopodobnie chodzi o część terenu świątynnego znaną jako Dziedziniec Pogan (zob. Dodatek B11).

tam: Dosł. „w świątyni”. Chodzi prawdopodobnie o Dziedziniec Pogan (por. komentarz do Mt 21:12). Tylko Mateusz w swoim sprawozdaniu wspomina, że do Jezusa w świątyni podeszli niewidomi i kulawi, a on ich uzdrowił, tak jak to robił już wcześniej (Mt 15:30). Niektórzy uważają, że zgodnie z żydowską tradycją niewidomi i kulawi nie mieli wstępu do pewnych części świątyni. Jednak w Pismach Hebrajskich nie było wyraźnego zakazu w tej sprawie. Bez względu na to, czy ten pogląd jest słuszny, z relacji Mateusza wynika, że Jezus w ostatnich dniach ziemskiej służby nie ograniczył swojej gorliwości do oczyszczenia świątyni, ale uleczył też niewidomych i kulawych, którzy do niego podeszli (zob. Dodatek A7).

Zechciej wybawić: Dosł. „Hosanna”. To greckie słowo pochodzi od hebrajskiego sformułowania oznaczającego „zechciej wybawić” albo „błagamy, wybaw”. W tym wersecie zostało użyte jako prośba do Boga o wybawienie lub zwycięstwo; można je też przetłumaczyć na „prosimy, zapewnij wybawienie”. Z czasem słowa tego zaczęto używać, żeby wyrazić zarówno błagania, jak i wysławianie. Hebrajskie sformułowanie tłumaczone na „zechciej wybawić” występuje w Ps 118:25, będącym częścią psalmów Hallelu, które śpiewano w okresie Paschy. Nic dziwnego, że od razu przyszło ono na myśl ludziom, którzy zobaczyli Jezusa. Bóg odpowiedział na prośbę o wybawienie Syna Dawidowego między innymi w ten sposób, że go wskrzesił. Sam Jezus w Mt 21:42 zacytował Ps 118:22, 23 i odniósł te słowa do Mesjasza.

Syna Dawidowego: Użycie tego określenia świadczyło o uznaniu, że Jezus pochodzi z linii rodowej Dawida i jest obiecanym Mesjaszem (zob. komentarze do Mt 1:1, 6; 15:25; 20:30).

Zechciej wybawić Syna Dawidowego: Zob. komentarz do Mt 21:9.

Betanii: Chodzi o miejscowość na pd.-wsch. zboczu Góry Oliwnej, oddaloną o jakieś 3 km od Jerozolimy (Jn 11:18). Wygląda na to, że znajdujący się tam dom Marty, Marii i Łazarza był bazą wypadową Jezusa w Judei (Jn 11:1). Dziś na tym terenie znajduje się miejscowość, której arabska nazwa znaczy „miejsce Łazarza”.

nie znalazł na nim nic oprócz liści: Co prawda o tej porze roku figowce z reguły nie owocowały, ale na wspomnianym drzewie były liście, a to zazwyczaj świadczyło o wczesnych owocach. Ponieważ drzewo miało tylko liście, Jezus wiedział, że nie wyrosną już na nim żadne owoce. Jego wygląd był mylący. Dlatego Jezus przeklął je jako bezużyteczne i spowodował, że uschło.

Zapewniam: Występujące tu greckie słowo amén jest transkrypcją hebrajskiego określenia ʼamén i znaczy „niech się tak stanie” lub „zaprawdę; istotnie”. Jezus często poprzedzał tym słowem jakąś wypowiedź, obietnicę lub proroctwo, podkreślając w ten sposób całkowitą wiarygodność i niezawodność tego, co mówił. Takie użycie tego słowa należy w literaturze religijnej do wyjątków. Jezus używał też podwojonego amén (jak to wynika z całej Ewangelii według Jana); wyrażenie to można przetłumaczyć na „zaprawdę, zaprawdę” (zob. komentarz do Jn 1:51).

Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.

naczelnych kapłanów: Kiedy użyte tu greckie określenie występuje w liczbie pojedynczej, odnosi się do głównego reprezentanta narodu przed Bogiem i jest tłumaczone na „arcykapłan”. Użycie w tym wersecie liczby mnogiej wskazuje na ważniejszych kapłanów, do których zaliczali się wcześniejsi arcykapłani i być może naczelnicy 24 oddziałów kapłańskich.

starszych ludu: Dosł. „starszych mężczyzn”. W Biblii greckie określenie presbýteros odnosi się przede wszystkim do osób, które mają pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakiejś społeczności lub jakimś narodzie. Czasami termin ten odnosi się do czyjegoś wieku (tak jak w Łk 15:25; Dz 2:17), ale nie zawsze chodzi o osoby starsze. Tutaj określono nim przywódców narodu żydowskiego, którzy często są wymieniani razem z naczelnymi kapłanami i uczonymi w piśmie. Mężczyźni z tych trzech grup tworzyli Sanhedryn (Mt 21:23; 26:3, 47, 57; 27:1, 41; 28:12; zob. Słowniczek pojęć, „Starszy”).

naczelni kapłani: Zob. komentarz do Mt 2:4.

starsi ludu: Zob. komentarz do Mt 16:21.

on na to: ‚Nie pójdę’: Niektóre greckie manuskrypty podają odpowiedzi synów w tej przypowieści (Mt 21:28-31) w odwrotnej kolejności (zob. poprzednie wydanie Przekładu Nowego Świata). Obie wersje zawierają tę samą myśl, ale treść większości wczesnych manuskryptów przemawia za wersją użytą w obecnym przekładzie.

poborcy podatkowi: Zbieraniem podatków dla władz rzymskich zajmowało się wielu Żydów. Ludzie nimi gardzili nie tylko za kolaborowanie ze znienawidzonym okupantem, ale też dlatego, że żądali więcej, niż wynosiła stawka podatku. Żydzi zazwyczaj unikali poborców podatkowych i stawiali ich na równi z grzesznikami i prostytutkami (Mt 11:19; 21:32).

poborcy podatkowi: Zob. komentarz do Mt 5:46.

przykładów: Lub „przypowieści”. Greckie słowo parabolé, które dosłownie znaczy „zestawienie; przyłożenie”, może się odnosić do przypowieści, przysłowia lub przykładu. Jezus często wyjaśniał coś, zestawiając to z czymś podobnym (Mk 4:30). Jego przykłady były krótkimi, zazwyczaj fikcyjnymi opowiadaniami ukazującymi jakąś prawdę natury moralnej lub duchowej.

przypowieści: Lub „przykładu” (zob. komentarz do Mt 13:3).

wieżę: Wieże służyły jako punkty obserwacyjne, z których strzeżono winnic przed złodziejami i zwierzętami (Iz 5:2).

wydzierżawił: Dzierżawa była popularna w Izraelu w I w. n.e. Właściciel z tej przypowieści wykonał wiele pracy i dzięki temu mógł się spodziewać, że przyniesie mu to zyski.

straszną śmierć: Lub „okropną zagładę”. W tekście greckim występuje tu gra słów polegająca na powtórzeniu wyrazów zawierających ten sam rdzeń w celu wzmocnienia ogłaszanego wyroku: „Ponieważ są źli, sprowadzi na nich złą śmierć”.

w Pismach: Określenie często używane w odniesieniu do całości natchnionych Pism Hebrajskich.

wieńczącym kamieniem narożnym: Lub „najważniejszym kamieniem”. Greckie określenie użyte w tym wersecie oraz hebrajskie określenie występujące w Ps 118:22 dosłownie znaczą „głowica węgła”. Chociaż termin ten można różnie rozumieć, najwyraźniej odnosi się on do kamienia, który umieszczano u góry na styku dwóch ścian, żeby je ze sobą trwale połączyć. Jezus zacytował to proroctwo i odniósł do siebie jako do „wieńczącego kamienia narożnego”. Tak jak najwyższy kamień budowli jest dobrze widoczny, tak samo Jezus Chrystus jest wieńczącym kamieniem przyrównanego do duchowej świątyni zboru chrześcijańskich pomazańców.

Jehowy: Zacytowano tu słowa z Ps 118:22, 23, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).