Cezarei Filipowej: Miasto niedaleko źródeł Jordanu położone na wysokości 350 m n.p.m. Leży ono jakieś 40 km na pn. od Jeziora Galilejskiego, w pobliżu pd.-zach. podnóża góry Hermon. Tetrarcha Filip, syn Heroda Wielkiego, nazwał je Cezareą ku czci rzymskiego władcy. Dla odróżnienia od portu o tej samej nazwie dodano określenie „Filipowa” (zob. Dodatek B10).

wysoką górę: Chodzi prawdopodobnie o górę Hermon, położoną niedaleko Cezarei Filipowej (zob. komentarz do Mt 16:13). Góra ta wznosi się na wysokość 2814 m n.p.m. Przemienienie mogło nastąpić nie na samym szczycie, ale wysoko na zboczu góry (zob. Dodatek B10).

został (...) przemieniony: Lub „zmienił się jego wygląd”. Ten sam grecki czasownik (metamorfòo) występuje w Rz 12:2.

z nieba rozległ się głos: Pierwsza z trzech wzmianek ewangelicznych informujących, że ludzie słyszeli głos Jehowy (zob. komentarz do Mt 17:5).

którego darzę uznaniem: Lub „w którym mam upodobanie; z którego jestem bardzo zadowolony; który sprawia mi wielką radość”. Ten sam zwrot występuje w Mt 12:18, gdzie zacytowano fragment z Iz 42:1, odnoszący się do obiecanego Mesjasza, czyli Chrystusa. Wylanie ducha świętego i wypowiedź Boga dotycząca Jego Syna wyraźnie wskazywały, że Jezus jest obiecanym Mesjaszem (zob. komentarz do Mt 12:18).

którego (...) darzę uznaniem: Lub „w którym mam upodobanie” (zob. komentarz do Mt 3:17).

głos: Jest to druga z trzech wzmianek ewangelicznych informujących, że ludzie słyszeli głos Jehowy (zob. komentarz do Mt 3:17).

którego darzę uznaniem: Lub „w którym mam upodobanie” (zob. komentarze do Mt 3:17; 12:18).

Syn Człowieczy: Lub „Syn Ludzki”. W Ewangeliach to określenie występuje jakieś 80 razy. Jezus odnosił je do siebie — najwyraźniej chciał podkreślić, że naprawdę jest człowiekiem, urodzonym przez kobietę, i jako odpowiednik Adama może odkupić ludzkość z grzechu i śmierci (Rz 5:12, 14, 15). To wyrażenie wskazywało też, że Jezus jest Mesjaszem, czyli Chrystusem (Dn 7:13, 14; zob. Słowniczek pojęć).

Syn Człowieczy: Zob. komentarz do Mt 8:20.

uklęknął: W starożytności na Bliskim Wschodzie w ten sposób wyrażano szacunek, zwłaszcza zwracając się z prośbą do kogoś zajmującego wyższą pozycję.

epileptyków: Występujący tu grecki wyraz dosłownie znaczy „mieć chorobę księżycową” (w niektórych starszych przekładach tłumaczony jest na „lunatyk”). Jednak Mateusz użył tego słowa w znaczeniu medycznym, a nie dlatego, że przesądnie łączył tę chorobę z wpływem faz księżyca. Objawy opisane przez Mateusza, Marka i Łukasza wyraźnie wskazują na epilepsję.

padaczkę: Zob. komentarz do Mt 4:24.

ludzie małej wiary: Jezus odniósł to wyrażenie do swoich uczniów — chciał podkreślić, że ich wiara czy też zaufanie do Boga nie były silne (Mt 8:26; 14:31; 16:8; Łk 12:28). Nie chodziło o to, że zupełnie nie mieli wiary, ale o to, że mieli jej za mało.

Ludzie małej wiary: Jezusowi nie chodziło o to, że uczniowie zupełnie nie mieli wiary, ale o to, że mieli jej za mało (Mt 14:31; 16:8; Łk 12:28; zob. komentarz do Mt 6:30).

Zapewniam: Występujące tu greckie słowo amén jest transkrypcją hebrajskiego określenia ʼamén i znaczy „niech się tak stanie” lub „zaprawdę; istotnie”. Jezus często poprzedzał tym słowem jakąś wypowiedź, obietnicę lub proroctwo, podkreślając w ten sposób całkowitą wiarygodność i niezawodność tego, co mówił. Takie użycie tego słowa należy w literaturze religijnej do wyjątków. Jezus używał też podwojonego amén (jak to wynika z całej Ewangelii według Jana); wyrażenie to można przetłumaczyć na „zaprawdę, zaprawdę” (Jn 1:51, NŚ, 1997).

ziarnkiem gorczycy: W Izraelu rośnie dziko kilka gatunków gorczycy, a gorczyca czarna (Brassica nigra) jest powszechnie uprawiana. Ze stosunkowo niewielkiego ziarna (o średnicy 1—1,6 mm i wadze 1 mg) wyrasta roślina podobna do drzewa. Niektóre jej odmiany osiągają wysokość 4,5 m.

najmniejsze ze wszystkich nasion: Ziarnko gorczycy występowało w starożytnych pismach żydowskich jako przenośnia oznaczająca coś bardzo małego. Chociaż obecnie znane są mniejsze nasiona, ziarno gorczycy było najmniejszym z tych, które zbierali i wysiewali galilejscy rolnicy w czasach Jezusa.

swojej małej wiary: Użyte tu greckie wyrażenie jest spokrewnione ze sformułowaniem oddanym w Mt 6:30; 8:26; 16:8 i Łk 12:28 jako „ludzie małej wiary”, a w Mt 14:31 jako „człowiek małej wiary”. Jezus nie sugeruje, że jego uczniowie w ogóle nie mają wiary, ale że powinna być ona silniejsza (zob. komentarze do Mt 6:30; 8:26).

zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.

wielkości ziarnka gorczycy: Lub „tak małą jak ziarnko gorczycy” (zob. komentarze do Mt 13:31, 32).

za pomocą modlitwy: Niektóre manuskrypty dodają w tym miejscu „i postu”. Ale słowa te nie występują w najstarszych i najbardziej wiarygodnych manuskryptach. Zostały najwidoczniej dodane przez przepisywaczy, którzy byli zwolennikami postu i go przestrzegali. Dlatego w wielu miejscach w tekście umieszczali wzmianki o poście, chociaż starsze manuskrypty ich nie zawierały (zob. komentarz do Mt 17:21).

W niektórych starożytnych manuskryptach występuje tu zdanie: „Jednak ten rodzaj nie wychodzi inaczej, jak tylko przez modlitwę i post” (zob. komentarz do Mk 9:29). Ale słowa te nie występują w najstarszych oraz najbardziej wiarygodnych manuskryptach i najwyraźniej nie wchodzą w skład natchnionych Pism (zob. Dodatek A3).

Kafarnaum: Od hebrajskiej nazwy oznaczającej „wioska Nahuma” albo „wioska pocieszenia” (Nah 1:1, przyp.). Miasto na pn.-zach. brzegu Jeziora Galilejskiego, które odegrało istotną rolę w ziemskiej służbie Jezusa; w Mt 9:1 zostało nazwane jego miastem.

Kafarnaum: Zob. komentarz do Mt 4:13.

podatek dwudrachmowy: Dosł. „didrachmy” (zob. Dodatek B14). Podatki pozwalały na utrzymanie świątyni (Wj 30:12-16). Wydaje się, że do czasów Jezusa przyjął się zwyczaj, zgodnie z którym każdy żydowski mężczyzna co roku płacił na świątynię określoną kwotę.

synowie są zwolnieni od podatków: W czasach Jezusa powszechnie wiedziano, że członkowie rodzin królewskich są zwolnieni od podatków.

haczyk: Jest to jedyne miejsce w Chrześcijańskich Pismach Greckich, gdzie użyto słowa przetłumaczonego tu na „haczyk”. Prawdopodobnie chodzi o przymocowany do linki haczyk z przynętą, który zarzucano do wody. Wszystkie inne wzmianki w Pismach Greckich o sprzęcie do łowienia ryb dotyczą sieci.

srebrną monetę: Dosł. „statera”. Chodzi o monetę utożsamianą z tetradrachmą (zob. Dodatek B14). Odpowiadała ona 4 drachmom, czyli stanowiła równowartość sykla; właśnie tyle wynosił podatek świątynny za dwie osoby (Wj 30:13).