król Herod: Chodzi o Heroda Antypasa, syna Heroda Wielkiego (zob. Słowniczek pojęć, „Herod”). Mateusz i Łukasz używają oficjalnego rzymskiego tytułu Heroda Antypasa — „tetrarcha” lub „władca okręgu” (zob. komentarze do Mt 14:1; Łk 3:1). Jego tetrarchia obejmowała Galileę i Pereę. Jednak powszechnie nazywano go „królem”— raz nazwał go tak Mateusz (Mt 14:9), a Marek, wspominając o Herodzie, posługuje się wyłącznie tym tytułem (Mk 6:25, 26).

Herod: Chodzi o Heroda Antypasa, syna Heroda Wielkiego (zob. Słowniczek pojęć).

władca okręgu: Dosł. „tetrarcha”, co znaczy „władca jednej czwartej [prowincji]”. Był to tytuł nadawany pomniejszemu księciu lub władcy okręgu, który rządził za zgodą władz rzymskich. Tetrarchia Heroda Antypasa obejmowała Galileę i Pereę (por. komentarz do Mk 6:14).

Jan: Polski odpowiednik hebrajskiego imienia Jehochanan (lub Jochanan), które znaczy „Jehowa okazał przychylność”.

Chrzciciel: Lub „Zanurzyciel”. Określenie używane najwyraźniej jako przydomek, który wskazywał, że chrzczenie przez zanurzanie w wodzie było charakterystyczne dla Jana. Żydowski historyk Józef Flawiusz pisał o „Janie, zwanym Chrzcicielem”.

Jan Chrzciciel: Zob. komentarze do Mt 3:1.

Herod: Chodzi o Heroda Antypasa (zob. Słowniczek pojęć).

pojmał Jana (...) i uwięził: Biblia nie podaje, gdzie uwięziono Jana. Józef Flawiusz w swoim dziele twierdzi, że Jan został uwięziony i stracony w twierdzy Macheront, znajdującej się na wsch. brzegu Morza Martwego (Dawne dzieje Izraela, księga osiemnasta, V, 2). Możliwe, że przez jakiś czas Jan był więziony właśnie tam (Mt 4:12). Jednak w chwili śmierci prawdopodobnie przebywał w Tyberiadzie — mieście położonym na zach. brzegu Jeziora Galilejskiego. Przemawiają za tym następujące argumenty: 1) Jan najprawdopodobniej był więziony w pobliżu miejsca, w którym Jezus pełnił służbę w Galilei. Będąc w więzieniu, usłyszał o czynach Jezusa i wysłał do niego swoich uczniów (Mt 11:1-3). 2) W Ewangelii według Marka powiedziano, że na przyjęciu urodzinowym Heroda były obecne „najważniejsze osobistości z Galilei”, co wskazuje, że uroczystość ta odbywała się w siedzibie Heroda w Tyberiadzie. Jan najwyraźniej był przetrzymywany blisko miejsca, w którym odbywało się przyjęcie (Mk 6:21-29; Mt 14:6-11).

Herodiadę, żonę swego brata Filipa: Herod Antypas zakochał się w Herodiadzie, żonie swojego przyrodniego brata Heroda Filipa. Herodiada rozwiodła się z Filipem, a Antypas ze swoją żoną, po czym Antypas ożenił się z Herodiadą. Jan Chrzciciel został wtrącony do więzienia za to, że krytykował ten niemoralny związek, sprzeczny z prawem żydowskim.

pojmał Jana (...) i uwięził: Biblia nie podaje, gdzie uwięziono Jana. Józef Flawiusz w swoim dziele twierdzi, że Jan został uwięziony i stracony w twierdzy Macheront, znajdującej się na wsch. brzegu Morza Martwego (Dawne dzieje Izraela, księga osiemnasta, V, 2). Możliwe, że przez jakiś czas Jan był więziony właśnie tam (Mt 4:12). Jednak w chwili śmierci prawdopodobnie przebywał w Tyberiadzie — mieście położonym na zach. brzegu Jeziora Galilejskiego. Przemawiają za tym następujące argumenty: 1) Jan najprawdopodobniej był więziony w pobliżu miejsca, w którym Jezus pełnił służbę w Galilei. Będąc w więzieniu, usłyszał o czynach Jezusa i wysłał do niego swoich uczniów (Mt 11:1-3). 2) W Ewangelii według Marka powiedziano, że na przyjęciu urodzinowym Heroda były obecne „najważniejsze osobistości z Galilei”, co wskazuje, że uroczystość ta odbywała się w siedzibie Heroda w Tyberiadzie. Jan najwyraźniej był przetrzymywany blisko miejsca, w którym odbywało się przyjęcie (Mk 6:21-29; Mt 14:6-11).

urodzinowe: To przyjęcie najprawdopodobniej odbyło się w rezydencji Heroda Antypasa w Tyberiadzie — mieście położonym na zach. brzegu Jeziora Galilejskiego. Wskazują na to między innymi słowa Marka, który podaje, że były tam obecne najważniejsze osobistości z Galilei (zob. komentarze do Mt 14:3, 6). Biblia wspomina tylko o dwóch przyjęciach urodzinowych — w czasie wydarzenia opisanego w tym wersecie ścięto Jana Chrzciciela; innym były urodziny faraona, podczas których stracono przełożonego piekarzy (Rdz 40:18-22). Opisy tych dwóch wydarzeń są pod pewnymi względami podobne: w obu wypadkach odbywała się wystawna uczta, ktoś dostąpił zaszczytu i wydano wyrok śmierci.

urodzinach: To przyjęcie najprawdopodobniej odbyło się w rezydencji Heroda Antypasa w Tyberiadzie (zob. komentarze do Mt 14:3 i Mk 6:21). Biblia wspomina tylko o dwóch przyjęciach urodzinowych — w czasie wydarzenia opisanego w tym wersecie ścięto Jana Chrzciciela; innym były urodziny faraona, podczas których stracono przełożonego piekarzy (Rdz 40:18-22). Opisy tych dwóch wydarzeń są pod pewnymi względami podobne: w obu wypadkach odbywała się wystawna uczta, ktoś dostąpił zaszczytu i wydano wyrok śmierci.

Król: Herod Antypas nosił oficjalny tytuł rzymski „tetrarcha”, jak to wynika z komentarza do Mt 14:1. Jednak powszechnie nazywano go „królem”.

swoją przysięgę: Dosł. „swoje przysięgi”. Występująca tu w oryginale liczba mnoga (w odróżnieniu od lp. w Mt 14:7) może wskazywać, że Herod potwierdzał swoją obietnicę wielokrotnymi przysięgami.

władca okręgu: Dosł. „tetrarcha”, co znaczy „władca jednej czwartej [prowincji]”. Był to tytuł nadawany pomniejszemu księciu lub władcy okręgu, który rządził za zgodą władz rzymskich. Tetrarchia Heroda Antypasa obejmowała Galileę i Pereę (por. komentarz do Mk 6:14).

Ulitował się: Lub „wezbrało w nim współczucie” (zob. komentarz do Mt 9:36).

litował się: Użyty w tym miejscu grecki czasownik splagchnízomai jest spokrewniony ze słowem splágchna, oznaczającym „jelita”, i wskazuje na uczucia, które przenikają człowieka do głębi, na intensywne emocje. W języku greckim jest to jedno z najmocniejszych słów wyrażających współczucie.

Wy im dajcie coś do jedzenia: Jest to jedyny cud Jezusa opisany we wszystkich czterech Ewangeliach (Mt 14:15-21; Mk 6:35-44; Łk 9:10-17; Jn 6:1-13).

ryb: W czasach biblijnych ryby zazwyczaj pieczono lub solono i suszono; często jedzono je z chlebem. Te, których użył Jezus, były najprawdopodobniej solone i suszone.

połamał chleby: Chleb miał często postać cienkich i kruchych placków. Dlatego przed zjedzeniem zazwyczaj go łamano (Mt 15:36; 26:26; Mk 6:41; 8:6; Łk 9:16).

wielkich koszy: Lub „koszy na żywność” (zob. komentarze do Mt 15:37; 16:9).

koszy: W opisach dwóch wydarzeń, podczas których Jezus cudownie nakarmił tłumy (zob. komentarze do Mt 14:20; 15:37; 16:10 oraz równoległe sprawozdania w Mk 6:43; 8:8, 19, 20), konsekwentnie rozróżniono typy koszy użytych do zbierania jedzenia, które pozostało. Gdy Jezus nakarmił ok. 5000 mężczyzn, w opisie użyto greckiego słowa kòfinos (oddanego jako „kosz”), a kiedy nakarmił 4000 mężczyzn — greckiego słowa sfyrís (oddanego jako „wielki kosz”). To wskazuje, że pisarze Ewangelii byli tam obecni lub otrzymali informacje od wiarygodnych naocznych świadków.

koszy: Mogły to być małe kosze wiklinowe z przymocowanym sznurkiem, dzięki któremu można je było nosić. Prawdopodobnie miały pojemność ok. 7,5 l (zob. komentarze do Mt 16:9, 10).

a także kobiety i dzieci: W opisie tego cudu tylko Mateusz wspomina o kobietach i dzieciach. Możliwe, że w cudowny sposób nakarmiono wtedy ponad 15 000 osób.

wieleset metrów: Dosł. „wiele stadiów”. Stadium (gr. stádion) odpowiadało 185 m, czyli 1/8 mili rzymskiej.

czwartej straży: Chodzi o okres od ok. 3 w nocy do wschodu słońca, czyli ok. 6 rano. Taki podział nocy na cztery straże był wzorowany na systemie stosowanym przez Greków i Rzymian. Wcześniej Hebrajczycy dzielili noc na trzy straże, z których każda trwała mniej więcej cztery godziny (Wj 14:24; Sdz 7:19), ale do czasów Jezusa przyjęli system rzymski.

złożyć mu hołd: Lub „pokłonić się mu”. Kiedy grecki czasownik proskynéo występuje w kontekście oddawania czci jakiemuś bogu lub bóstwu, tłumaczony jest na „czcić”. Jednak astrolodzy pytali o „króla Żydów”. W tym kontekście wyraźnie więc chodziło o złożenie hołdu ludzkiemu królowi, a nie oddanie czci bogu. W podobnym znaczeniu wyraz ten występuje w Mk 15:18, 19 w odniesieniu do żołnierzy, którzy szyderczo „kłaniali się” Jezusowi i nazywali go „Królem Żydów” (zob. komentarz do Mt 18:26).

złożył mu hołd: Lub „pokłonił mu się; okazał mu szacunek”. W Pismach Hebrajskich wspomniano o osobach, które kłaniały się prorokom, królom i innym przedstawicielom Boga (1Sm 25:23, 24; 2Sm 14:4-7; 1Kl 1:16; 2Kl 4:36, 37). Trędowaty najwyraźniej wiedział, że spotkał Bożego przedstawiciela, który ma moc leczyć ludzi. Złożenie pokłonu było stosownym wyrazem szacunku wobec osoby wyznaczonej przez Jehowę na Króla (Mt 9:18; dodatkowe informacje na temat użytego tu gr. słowa: zob. komentarz do Mt 2:2).

złożył mu hołd: Lub „pokłonił mu się”. Kiedy grecki czasownik proskynéo występuje w kontekście oddawania czci jakiemuś bogu lub bóstwu, tłumaczony jest na „czcić”. Ale w tym kontekście odnosi się do szacunku i podporządkowania, które niewolnik okazuje osobie mającej nad nim władzę (zob. komentarze do Mt 2:2; 8:2).

złożyli mu hołd: Lub „pokłonili mu się”. Te osoby uznawały Jezusa za Bożego przedstawiciela. Złożyły mu hołd nie jako jakiemuś bogu czy bóstwu, ale jako „Synowi Bożemu” (zob. komentarze do Mt 2:2; 8:2; 18:26).

Genezarecie: Chodzi o niewielką równinę o długości ok. 5 km i szerokości ok. 2,5 km, przylegającą do pn.-zach. brzegu Jeziora Galilejskiego. W Łk 5:1 Jezioro Galilejskie zostało nazwane „jeziorem Genezaret”.