Pascha: Greckie słowo páscha pochodzi od hebrajskiego wyrazu pésach, utworzonego od czasownika pasách, który oznacza „przejść obok; ominąć”. Pascha została ustanowiona w wieczór poprzedzający wyjście Izraelitów z Egiptu. Miała upamiętniać wyzwolenie Izraelitów oraz to, że Jehowa „ominął”, czyli pozostawił przy życiu ich pierworodnych, gdy zabijał pierworodnych w Egipcie (Wj 12:14, 24-47; zob. Słowniczek pojęć).

kiedy Jezus był w Betanii: Wydarzenia opisane w Mk 14:3-9 najwyraźniej rozegrały się po zachodzie słońca, kiedy zaczął się 9 nisan. Wskazuje na to równoległe sprawozdanie z Ewangelii według Jana, gdzie powiedziano, że Jezus przybył do Betanii „sześć dni przed Paschą” (Jn 12:1). Musiało to nastąpić na początku (o zachodzie słońca) szabatu 8 nisan, czyli dzień przed posiłkiem w domu Szymona (Jn 12:2-11; zob. Dodatek A7 i B12).

poszedł: Wydarzenia opisane w wersetach 10 i 11 miały miejsce 12 nisan — w tym samym dniu, co wydarzenia opisane w Mk 14:1, 2 (zob. Dodatek A7, B12 i komentarze do Mk 14:1, 3).

Za dwa dni: Wydarzenia opisane w Mk 14:1, 2 rozegrały się 12 nisan, ponieważ w wersecie 1 powiedziano, że Pascha (14 nisan; zob. komentarz do Mt 26:2) i Święto Przaśników (15-21 nisan; zob. Słowniczek pojęć) przypadały „za dwa dni” (zob. Dodatek A7, B12, B15 i komentarze do Mk 14:3, 10).

trędowaty: Osoba cierpiąca na ciężką chorobę skóry. Trąd wspominany w Biblii nie odnosi się jedynie do choroby znanej dzisiaj pod tą nazwą. Każdy, u kogo stwierdzono trąd, do czasu odzyskania zdrowia był izolowany od społeczeństwa (Kpł 13:2, przyp., 45, 46; zob. Słowniczek pojęć, „Trąd; trędowaty”).

pewna kobieta: Jak wynika z Jn 12:3, tą kobietą była Maria, siostra Marty i Łazarza.

wylała pachnący olejek na moje ciało: Szczodrość tej kobiety (zob. komentarz do Mt 26:7) była wyrazem jej miłości i wdzięczności wobec Jezusa. Wyjaśnił on, że nieświadomie przygotowała jego ciało na pogrzeb, bo właśnie takimi wonnymi olejkami i maściami często nacierano ciała zmarłych (2Kn 16:14).

kiedy Jezus był w Betanii: Wydarzenia opisane w Mk 14:3-9 najwyraźniej rozegrały się po zachodzie słońca, kiedy zaczął się 9 nisan. Wskazuje na to równoległe sprawozdanie z Ewangelii według Jana, gdzie powiedziano, że Jezus przybył do Betanii „sześć dni przed Paschą” (Jn 12:1). Musiało to nastąpić na początku (o zachodzie słońca) szabatu 8 nisan, czyli dzień przed posiłkiem w domu Szymona (Jn 12:2-11; zob. Dodatek A7 i B12).

Szymona Trędowatego: O Szymonie Trędowatym wspomniano tylko tutaj i w równoległym sprawozdaniu z Mt 26:6. Prawdopodobnie był wcześniej trędowaty, ale został uzdrowiony przez Jezusa (zob. komentarz do Mt 8:2 i Słowniczek pojęć, „Trąd; trędowaty”).

pewna kobieta: Zob. komentarz do Mt 26:7.

alabastrowy flakon: Zob. Słowniczek pojęć, „Alabaster”.

pachnącym olejkiem: Jan napisał, że ten olejek ważył funt. Ewangeliści Marek i Jan podają, że był wart „ponad 300 denarów” (Mk 14:5; Jn 12:3-5). Mniej więcej tyle wynosiły przeciętne roczne zarobki zwykłego pracownika. Na ogół uważa się, że taki olejek uzyskiwano z aromatycznej rośliny (Nardostachys jatamansi) występującej w Himalajach. Nard często mieszano z innymi, tańszymi składnikami, a nawet podrabiano, ale Marek i Jan piszą, że był to prawdziwy nard (zob. Słowniczek pojęć, „Nard”).

wylewać olejek na głowę: Mateusz i Marek piszą, że ta kobieta wylała olejek na głowę Jezusa (Mt 26:7). Jan, który spisał Ewangelię wiele lat później, podał dodatkowy szczegół — że wylała go też na stopy Jezusa (Jn 12:3). Jezus wyjaśnił, że w sensie symbolicznym ten wyraz miłości przygotował go na pogrzeb (zob. komentarz do Mk 14:8).

pachnącym olejkiem: Jan napisał, że ten olejek ważył funt. Ewangeliści Marek i Jan podają, że był wart „ponad 300 denarów” (Mk 14:5; Jn 12:3-5). Mniej więcej tyle wynosiły przeciętne roczne zarobki zwykłego pracownika. Na ogół uważa się, że taki olejek uzyskiwano z aromatycznej rośliny (Nardostachys jatamansi) występującej w Himalajach. Nard często mieszano z innymi, tańszymi składnikami, a nawet podrabiano, ale Marek i Jan piszą, że był to prawdziwy nard (zob. Słowniczek pojęć, „Nard”).

300 denarów: Mateusz w swojej relacji pisze po prostu, że olejek był drogi (Mt 26:9); Marek i Jan dokładniej określają jego wartość (zob. komentarz do Mk 14:3; Słowniczek pojęć, „Denar”, i Dodatek B14).

pewna kobieta: Jak wynika z Jn 12:3, tą kobietą była Maria, siostra Marty i Łazarza.

wylała pachnący olejek na moje ciało: Szczodrość tej kobiety (zob. komentarz do Mt 26:7) była wyrazem jej miłości i wdzięczności wobec Jezusa. Wyjaśnił on, że nieświadomie przygotowała jego ciało na pogrzeb, bo właśnie takimi wonnymi olejkami i maściami często nacierano ciała zmarłych (2Kn 16:14).

Zapewniam: Występujące tu greckie słowo amén jest transkrypcją hebrajskiego określenia ʼamén i znaczy „niech się tak stanie” lub „zaprawdę; istotnie”. Jezus często poprzedzał tym słowem jakąś wypowiedź, obietnicę lub proroctwo, podkreślając w ten sposób całkowitą wiarygodność i niezawodność tego, co mówił. Takie użycie tego słowa należy w literaturze religijnej do wyjątków. Jezus używał też podwojonego amén (jak to wynika z całej Ewangelii według Jana); wyrażenie to można przetłumaczyć na „zaprawdę, zaprawdę” (zob. komentarz do Jn 1:51).

wszystkim narodom: To wyrażenie podkreśla, na jaką skalę miało być realizowane dzieło głoszenia. Dzięki temu uczniowie rozumieli, że będą głosić także nie-Żydom. Grecki wyraz oddany jako „naród” (éthnos) w swoim podstawowym znaczeniu zawiera myśl o grupie ludzi, którzy są w jakimś stopniu ze sobą spokrewnieni i posługują się tym samym językiem. Taki naród lub grupa etniczna często zamieszkuje określony teren.

Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.

na świecie będzie głoszona: Podobnie jak w proroctwie z Mk 13:10, Jezus zapowiada tu, że dobra nowina będzie głoszona po całym świecie. Miała ona obejmować również to, co zrobiła ta kobieta jako wyraz swojego oddania dla Boga. Sytuację tę opisali pod natchnieniem trzej ewangeliści (Mt 26:12, 13; Jn 12:7; zob. komentarz do Mk 13:10).

Iskariot: Może znaczyć „człowiek z Keriot”. Ojciec Judasza, Szymon, również został nazwany „Iskariotem” (Jn 6:71). Jak się przypuszcza, to określenie wskazuje, że Szymon i Judasz pochodzili z miasta Keriot-Checron w Judei (Joz 15:25). W takim wypadku Judasz byłby jedynym Judejczykiem wśród 12 apostołów; pozostali pochodzili z Galilei.

Za dwa dni: Wydarzenia opisane w Mk 14:1, 2 rozegrały się 12 nisan, ponieważ w wersecie 1 powiedziano, że Pascha (14 nisan; zob. komentarz do Mt 26:2) i Święto Przaśników (15-21 nisan; zob. Słowniczek pojęć) przypadały „za dwa dni” (zob. Dodatek A7, B12, B15 i komentarze do Mk 14:3, 10).

kiedy Jezus był w Betanii: Wydarzenia opisane w Mk 14:3-9 najwyraźniej rozegrały się po zachodzie słońca, kiedy zaczął się 9 nisan. Wskazuje na to równoległe sprawozdanie z Ewangelii według Jana, gdzie powiedziano, że Jezus przybył do Betanii „sześć dni przed Paschą” (Jn 12:1). Musiało to nastąpić na początku (o zachodzie słońca) szabatu 8 nisan, czyli dzień przed posiłkiem w domu Szymona (Jn 12:2-11; zob. Dodatek A7 i B12).

Iskariot: Zob. komentarz do Mt 10:4.

poszedł: Wydarzenia opisane w wersetach 10 i 11 miały miejsce 12 nisan — w tym samym dniu, co wydarzenia opisane w Mk 14:1, 2 (zob. Dodatek A7, B12 i komentarze do Mk 14:1, 3).

srebrniki: Dosł. „srebro”, będące środkiem płatniczym. Według Mt 26:15 było to „30 srebrników”. Mateusz jako jedyny ewangelista wspomina, za jaką sumę pieniędzy został zdradzony Jezus. Te 30 srebrników to prawdopodobnie sykle bite w Tyrze. Taka kwota najwyraźniej wskazywała na pogardę naczelnych kapłanów dla Jezusa, bo według Prawa była to cena za niewolnika (Wj 21:32). Podobnie gdy prorok Zachariasz poprosił niewiernych Izraelitów o zapłatę za służbę w roli proroka wśród ludu Bożego, otrzymał „30 srebrników”, co pokazywało, że w ich oczach nie jest wart więcej niż niewolnik (Za 11:12, 13).

Pierwszego dnia Święta Przaśników: Święto Przaśników zaczynało się 15 nisan, czyli dzień po Passze (która odbywała się 14 nisan), i trwało siedem dni (zob. Dodatek B15). Jednak w czasach Jezusa Pascha była tak ściśle związana z tym świętem, że wszystkie osiem dni, w tym 14 nisan, czasami nazywano „Świętem Przaśników” (Łk 22:1). Użyte w tym miejscu sformułowanie „pierwszego dnia” można oddać też jako „w przeddzień” (por. Jn 1:15, 30, gdzie greckie słowo „pierwszy” [pròtos] w podobnej konstrukcji przetłumaczono na „przed” we frazie „istniał przede [pròtos] mną”). Tak więc zarówno język grecki, jak i zwyczaj panujący wśród Żydów wyjaśniają, dlaczego uczniowie Jezusa zapytali go o przygotowanie Paschy 13 nisan. W trakcie tego dnia uczniowie przygotowali Paschę, której obchody zaczęły się, „gdy zapadł wieczór” — wraz z początkiem 14 nisan (Mk 14:16, 17).

Pierwszego dnia Święta Przaśników: Święto Przaśników zaczynało się 15 nisan, czyli dzień po Passze (która odbywała się 14 nisan), i trwało siedem dni (zob. Dodatek B15). Jednak w czasach Jezusa Pascha była tak ściśle związana z tym świętem, że wszystkie osiem dni, w tym 14 nisan, czasami nazywano „Świętem Przaśników” (Łk 22:1). Określenie „pierwszy dzień” odnosi się do 14 nisan, bo jak powiedziano w tym wersecie, tego dnia jak zwykle składano ofiarę paschalną (Wj 12:6, 15, 17, 18; Kpł 23:5; Pwt 16:1-8). Wydarzenia opisane w wersetach 12-16 prawdopodobnie rozegrały się 13 nisan po południu w trakcie przygotowań do Paschy, której obchody zaczęły się, „gdy zapadł wieczór” — wraz z początkiem 14 nisan (Mk 14:17, 18; zob. Dodatek B12 i komentarz do Mt 26:17).

Gdy zapadł wieczór: Chodzi o wieczór, od którego zaczynał się 14 nisan (zob. Dodatek A7 i B12).

macza ze mną chleb: Potrawy zazwyczaj jedzono palcami lub nabierano kawałkiem chleba. Występujący tu związek frazeologiczny może też oznaczać wspólne spożywanie posiłku. Jeżeli jakieś osoby jadły razem, wskazywało to, że łączą je bliskie relacje. Zwrócenie się przeciwko takiemu bliskiemu przyjacielowi było uważane za najnikczemniejszą formę zdrady (Ps 41:9; Jn 13:18).

wziął chleb (...) połamał go: W starożytności na Bliskim Wschodzie chleb miał postać cienkich placków; jeśli do ciasta nie dodano zakwasu, był kruchy. Łamanie chleba przez Jezusa nie miało żadnego symbolicznego znaczenia, po prostu w taki sposób dzielono tego rodzaju chleb (zob. komentarz do Mt 14:19).

oznacza: Użyte tu greckie słowo estín (dosł. „jest”) w tym miejscu można oddać jako: „oznacza; symbolizuje; wyobraża; przedstawia”. Właśnie tak rozumieli to słowo apostołowie, bo widzieli przed sobą zarówno Jezusa w doskonałym ciele, jak i przaśny chleb, który mieli za chwilę spożyć. Chleb nie mógł więc być równocześnie ciałem Jezusa. Warto zauważyć, że to samo greckie słowo zostało użyte w Mt 12:7 i w wielu przekładach Biblii oddano je jako „znaczy”.

wziął chleb (...) połamał go: Zob. komentarz do Mt 26:26.

oznacza: Zob. komentarz do Mt 26:26.

krew przymierza: Nowe przymierze między Jehową a namaszczonymi chrześcijanami zostało uprawomocnione przez ofiarę Jezusa (Heb 8:10). Określenia „krew przymierza” użył też Mojżesz, kiedy występował w roli pośrednika podczas zawierania przez Boga przymierza Prawa z Izraelitami przy górze Synaj (Wj 24:8; Heb 9:19-21). Tak jak krew byków i kozłów uprawomocniła przymierze Prawa między Bogiem a narodem izraelskim, tak krew Jezusa uprawomocniła nowe przymierze, które Jehowa zawarł z Izraelem duchowym. Przymierze to zaczęło obowiązywać w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. (Heb 9:14, 15).

krew przymierza: Zob. komentarz do Mt 26:28.

pił (...) nowe wino: W Biblii wino czasami symbolizuje radość (Ps 104:15; Kzn 10:19).

pił nowe wino: Zob. komentarz do Mt 26:29.

po zaśpiewaniu pieśni pochwalnych: Lub „po zaśpiewaniu hymnów; po zaśpiewaniu psalmów”. Według pewnej żydowskiej tradycji pierwsze dwa psalmy Hallelu (113, 114) były śpiewane lub recytowane podczas posiłku paschalnego, a cztery ostatnie (115-118) na jego zakończenie. Te drugie zawierają proroctwa mesjańskie. Ps 118 zaczyna się i kończy słowami: „Dziękujcie Jehowie, bo jest dobry, Jego lojalna miłość trwa wiecznie” (Ps 118:1, 29). Być może właśnie te słowa wychwalania były ostatnimi, które Jezus zaśpiewał z wiernymi apostołami w noc przed swoją śmiercią.

pieśni pochwalnych: Zob. komentarz do Mt 26:30.

przed świtem: Dosł. „z pianiem kogutów” — była to nazwa używana przez Greków i Rzymian na określenie trzeciej straży nocnej, która trwała od północy do ok. 3 w nocy (zob. poprzednie komentarze do tego wersetu). Prawdopodobnie to właśnie wtedy ‛zapiał kogut’, gdy Piotr zaparł się Jezusa (Mk 14:72). W krajach Bliskiego Wschodu pianie koguta od dawna służy do odmierzania czasu (zob. komentarze do Mt 26:34 i Mk 14:30, 72).

zanim kogut (...) zapieje: Te słowa występują we wszystkich czterech Ewangeliach, ale tylko sprawozdanie Marka dodaje, że kogut miał zapiać dwa razy (Mt 26:34, 74, 75; Mk 14:72; Łk 22:34, 60, 61; Jn 13:38; 18:27). Z Miszny wynika, że w czasach Jezusa w Jerozolimie rzeczywiście hodowano koguty, co potwierdza wiarygodność relacji biblijnej. Wspomniany kogut zapiał prawdopodobnie bardzo wcześnie rano (zob. komentarz do Mk 13:35).

Getsemani: Był to ogród znajdujący się najwyraźniej na Górze Oliwnej, oddzielonej od Jerozolimy Doliną Kidronu. Możliwe, że była tam tłocznia do wyciskania oliwy, ponieważ nazwa ogrodu pochodzi od hebrajskiego lub aramejskiego określenia (gat szemané), które znaczy „tłocznia oliwna”. Chociaż nie da się ustalić, gdzie dokładnie znajdował się ogród Getsemani, tradycyjnie utożsamia się go z ogrodem położonym w rozwidleniu dróg u stóp zach. zbocza Góry Oliwnej (zob. Dodatek B12).

Getsemani: Zob. komentarz do Mt 26:36.

mnie: Lub „moją duszę”. Grecki wyraz psyché, oddawany w wielu przekładach Biblii słowem „dusza”, tutaj odnosi się do wszystkiego, co wiąże się z daną osobą. Dlatego wyrażenie „moja dusza” można przetłumaczyć jako „całe moje jestestwo” lub po prostu „ja” (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

stale czuwajcie: Podstawowe znaczenie użytego tu greckiego słowa to „czuwać” (w sensie „nie spać”). Ale często oznacza ono „stać na straży; być czujnym”. Mateusz użył tego słowa w Mt 24:43; 25:13; 26:38, 40, 41. A w Mt 24:44 wskazał na jego związek z potrzebą bycia „gotowym” (zob. komentarz do Mt 26:38).

stale czuwajcie: Dosł. „bądźcie czujni”. Ta zachęta, żeby cały czas być duchowo czujnym, jest głównym przesłaniem przypowieści o 10 dziewicach (zob. komentarze do Mt 24:42; 26:38).

stale czuwajcie: Podstawowe znaczenie użytego tu greckiego słowa to „czuwać” (w sensie „nie spać”). Ale często oznacza ono „stać na straży; być czujnym”. Marek użył tego słowa również w Mk 13:34, 37; 14:34, 37, 38 (zob. komentarze do Mt 24:42; 26:38 i Mk 14:34).

mnie: Zob. komentarz do Mt 26:38.

czuwajcie: Dosł. „bądźcie czujni”. Jezus już wcześniej podkreślił, że jego uczniowie powinni zachowywać czujność duchową, bo nie wiedzą, którego dnia i o której godzinie przyjdzie (zob. komentarze do Mt 24:42; 25:13 i Mk 13:35). Jezus powtarza tę zachętę tutaj i w Mk 14:38, gdzie łączy czujność duchową z nieustannym zanoszeniem modlitw. Podobne zachęty można znaleźć w całych Chrześcijańskich Pismach Greckich, co pokazuje, że czujność duchowa jest dla prawdziwych chrześcijan niezwykle ważna (1Ko 16:13; Kol 4:2; 1Ts 5:6; 1Pt 5:8; Obj 16:15).

padł na ziemię: Lub „rzucił się na ziemię”. W równoległym sprawozdaniu z Mt 26:39 powiedziano, że Jezus „padł na twarz”. Biblia wspomina o różnych pozycjach ciała w trakcie modlitw, między innymi o modleniu się na stojąco i na klęczkach. Jednak chyba najbardziej pokorną pozycją podczas zanoszenia żarliwych modlitw było leżenie twarzą do ziemi.

pić kielich: W Biblii słowo „kielich” w sensie symbolicznym często odnosi się do woli Boga względem jakiejś osoby (Ps 11:6, przyp.; 16:5; 23:5). W tym wersecie „picie kielicha” oznacza podporządkowanie się tej woli, a sam „kielich” to nie tylko cierpienia i śmierć Jezusa fałszywie oskarżonego o bluźnierstwo, ale również jego zmartwychwstanie do nieśmiertelnego życia w niebie.

Abba: To hebrajskie lub aramejskie słowo (zapisane literami gr.) w Chrześcijańskich Pismach Greckich występuje trzy razy (Rz 8:15; Gal 4:6). Dosłownie znaczy „[ten] ojciec” lub „ojcze”. Łączy w sobie ciepło kryjące się w słowie „tata” lub „tatuś” z respektem mieszczącym się w słowie „ojciec”, świadczy zarówno o zażyłości, jak i o szacunku. Było jednym z pierwszych słów, których uczyło się wymawiać dziecko. Jednak jak wynika ze starożytnych tekstów hebrajskich i aramejskich, mógł się tak zwracać do ojca również dorosły syn. Było więc nie tyle tytułem, ile czułym określeniem. To, że Jezus użył tego słowa, wskazuje, że łączyła go z Ojcem bliska, oparta na zaufaniu więź.

Ojcze: Jest to tłumaczenie greckiego sformułowania ho patér, które dosłownie oznacza „[ten] ojciec” lub „ojcze”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich po słowie Abba (które występuje trzy razy) zawsze pojawia się sformułowanie ho patér.

Zabierz ten kielich ode mnie: W Biblii słowo „kielich” w sensie symbolicznym często odnosi się do woli Boga względem jakiejś osoby (zob. komentarz do Mt 20:22). Jezus z pewnością martwił się tym, że gdy umrze oskarżony o bluźnierstwo i działalność wywrotową, jego śmierć może ściągnąć na Boga hańbę. Dlatego modlił się, żeby ten „kielich” został od niego zabrany.

Duch: Słowo to odnosi się tutaj do pobudzającej siły, której siedliskiem jest symboliczne serce człowieka i która sprawia, że wypowiada się on i postępuje w określony sposób (zob. Słowniczek pojęć).

ciało: W Biblii słowo „ciało” często odnosi się do człowieka jako istoty niedoskonałej i grzesznej.

Duch: Zob. komentarz do Mt 26:41.

ciało: Zob. komentarz do Mt 26:41.

oczy same im się zamykały: Dosł. „ich oczy były ociężałe”. Występujący tu grecki związek frazeologiczny odnosi się do skrajnej senności.

czule go pocałował: Grecki czasownik oddawany jako „czule pocałować” jest wzmocnioną formą czasownika „pocałować” użytego w Mk 14:44. Witając Jezusa w taki czuły, przyjacielski sposób, Judasz pokazał, jak bardzo jest podstępny i obłudny.

ugodził niewolnika arcykapłana: Ten incydent został opisany przez wszystkich czterech ewangelistów, a ich relacje się uzupełniają (Mt 26:51; Mk 14:47; Łk 22:50). Tylko Łukasz, „kochany lekarz” (Kol 4:14), pisze, że Jezus „dotknął ucha tego człowieka i go uzdrowił” (Łk 22:51). Jan jako jedyny ewangelista wspomina, że to Szymon Piotr sięgnął po miecz i że niewolnik, któremu odciął ucho, miał na imię Malchus. Jan najwyraźniej był uczniem „znanym arcykapłanowi” i jego domownikom (Jn 18:15, 16), jest więc rzeczą naturalną, że w swojej Ewangelii wymienił imię zranionego mężczyzny. Znajomość Jana z domownikami arcykapłana potwierdza też Jn 18:26, gdzie Jan wyjaśnia, że niewolnik, który zarzucił Piotrowi, że jest uczniem Jezusa, był „krewnym tego, któremu Piotr odciął ucho”.

jeden ze stojących w pobliżu: Równoległe sprawozdanie z Jn 18:10 wyjaśnia, że to Szymon Piotr wyciągnął miecz i że niewolnik arcykapłana miał na imię Malchus. Sprawozdania Łukasza (22:50) i Jana (18:10) zawierają też dodatkowy szczegół, że odcięte zostało „prawe ucho”.

ugodził niewolnika arcykapłana: Zob. komentarz do Jn 18:10.

Marka: Od łacińskiego imienia Marcus. Marek to rzymski przydomek Jana wspomnianego w Dz 12:12. Jego matką była Maria, która mieszkała w Jerozolimie i należała do pierwszych chrześcijan. Jan Marek był „kuzynem Barnabasa” (Kol 4:10), z którym podróżował. Towarzyszył też Pawłowi i innym pierwszym misjonarzom chrześcijańskim (Dz 12:25; 13:5, 13; 2Tm 4:11). Chociaż w tej Ewangelii nigdzie nie wspomniano, kto ją spisał, pisarze z II i III w. n.e. uważali, że dokonał tego właśnie Marek.

pewien młody człowiek: O sytuacji opisanej w wersetach 51 i 52 wspomina tylko Marek. Tym młodym człowiekiem przypuszczalnie był właśnie on. Oznaczałoby to, że mógł mieć osobisty kontakt z Jezusem (zob. komentarz do słowa „Marka”).

Byłem nagi: Lub „potrzebowałem ubrania”. Użyte tu greckie słowo gymnòs może znaczyć „skąpo ubrany; w samej bieliźnie” (Jak 2:15, przyp.).

nagi: Zob. komentarz do Mt 25:36.

arcykapłana: Kiedy Izraelici byli niezależnym narodem, arcykapłan pełnił swój urząd aż do śmierci (Lb 35:25). Jednak w czasach dominacji rzymskiej arcykapłanów ustanawiali i odwoływali władcy wyznaczani przez Rzym. Arcykapłanem, który prowadził proces Jezusa, był Kajfasz (Mt 26:3, 57), zręczny dyplomata, pełniący tę funkcję dłużej niż którykolwiek z jego bezpośrednich poprzedników. Był arcykapłanem od ok. 18 do ok. 36 r. n.e. (zob. Słowniczek pojęć, „Arcykapłan”, i Dodatek B12, gdzie przedstawiono prawdopodobną lokalizację domu Kajfasza).

Sanhedryn: Chodzi o żydowski sąd najwyższy z siedzibą w Jerozolimie. Grecki wyraz oddany tu jako „Sanhedryn” (synédrion) dosłownie znaczy „wspólne posiedzenie”. Chociaż terminem tym określano różne zgromadzenia lub zebrania, w Izraelu mógł się odnosić do sądu religijnego (zob. komentarz do Mt 5:22 i Słowniczek pojęć; zob. też Dodatek B12, gdzie przedstawiono prawdopodobną lokalizację sali Sanhedrynu).

Sanhedryn: Zob. komentarz do Mt 26:59.

ich zeznania nie były zgodne: Marek jako jedyny ewangelista wspomina, że podczas procesu Jezusa fałszywi świadkowie nie byli ze sobą zgodni.

Chrystusa: W tekście greckim tytuł „Chrystus”, czyli „Pomazaniec”, jest tutaj poprzedzony rodzajnikiem. Użycie tej konstrukcji podkreśla, że Jezus jest obiecanym Mesjaszem — kimś namaszczonym do odegrania szczególnej roli (zob. komentarze do Mt 1:1; 2:4).

Chrystusem: Zob. komentarz do Mt 11:2.

po prawej stronie Wszechmocnego: Dosł. „po prawicy mocy”. Jeśli ktoś zasiadał po prawej stronie władcy, oznaczało to, że ustępuje rangą tylko jemu (Ps 110:1; Dz 7:55, 56). Użyte tu greckie słowo oznaczające „moc” w tym fragmencie może odnosić się do samego Boga i można je oddać jako „Moc” lub „Mocarz”. Greckie sformułowanie oddane jako „po prawej stronie Wszechmocnego” występuje też w równoległym sprawozdaniu z Łk 22:69, ale tam dodano słowo „Bóg” i oddano je jako „po prawej stronie wszechmocnego Boga”. Omawiane wyrażenie może również wskazywać, że Jezus otrzyma moc (władzę), ponieważ przebywa po prawej stronie Wszechmocnego, czyli Boga.

po prawej stronie Wszechmocnego: Zob. komentarz do Mt 26:64.

rozdarł swoje szaty: W tej sytuacji gest ten miał wyrażać oburzenie. Kajfasz zapewne rozdarł swoje szaty na wysokości klatki piersiowej, żeby dodać dramatyzmu świętoszkowatemu oburzeniu na słowa Jezusa.

Prorokuj (...). Kto cię uderzył?: W tym miejscu słowo „prorokuj” nie oznacza, że Jezus miał przepowiedzieć przyszłość; chodziło o to, żeby dzięki objawieniu od Boga rozpoznał, kto go uderzył. Z równoległych sprawozdań z Mk 14:65 i Łk 22:64 wynika, że prześladowcy Jezusa zakryli mu twarz, co wyjaśnia, dlaczego skierowali do niego to szydercze polecenie.

Prorokuj!: W tym miejscu słowo „prorokuj” nie oznacza, że Jezus miał przepowiedzieć przyszłość. Z kontekstu wynika, że prześladowcy Jezusa zakryli mu twarz — żądali więc, żeby dzięki objawieniu od Boga powiedział, kto go uderzył (zob. komentarz do Mt 26:68).

Prorokuj!: W tym miejscu słowo „prorokuj” nie oznacza, że Jezus miał przepowiedzieć przyszłość. Z kontekstu wynika, że prześladowcy Jezusa zakryli mu twarz, a równoległe sprawozdanie z Mt 26:68 podaje, że to szydercze polecenie w całości brzmiało: „Prorokuj nam, Chrystusie. Kto cię uderzył?”. Prześladowcy żądali więc, żeby Jezus dzięki objawieniu od Boga powiedział, kto go uderzył (zob. komentarze do Mt 26:68 i Łk 22:64).

wyjścia: Dosł. „bramy”. W równoległej relacji w Ewangelii według Marka występuje słowo, które może oznaczać „przedsionek” lub „westybul”, co wskazuje, że nie chodzi o zwykłą bramę (Mk 14:68). Był to najwyraźniej korytarz lub hol, który prowadził z dziedzińca do zewnętrznych drzwi, otwierających się na ulicę.

przedsionka: Lub „westybulu” (zob. komentarz do Mt 26:71).

się zarzekać: Lub „zaklinać się; przeklinać”. Piotr zaczął się zarzekać, mówiąc niejako: „Niech spadnie na mnie przekleństwo, jeśli kłamię i w rzeczywistości znam tego człowieka”.

przysięgać: Lub „zobowiązywać się pod przysięgą”. Piotr pod wpływem strachu próbuje przekonać otaczających go ludzi, że naprawdę nie zna Jezusa. Przysięgając, twierdzi, że mówi prawdę i że jeśli kłamie, może go dosięgnąć nieszczęście.

się zarzekać: Zob. komentarz do Mt 26:74.

przysięgać: Zob. komentarz do Mt 26:74.

przed świtem: Dosł. „z pianiem kogutów” — była to nazwa używana przez Greków i Rzymian na określenie trzeciej straży nocnej, która trwała od północy do ok. 3 w nocy (zob. poprzednie komentarze do tego wersetu). Prawdopodobnie to właśnie wtedy ‛zapiał kogut’, gdy Piotr zaparł się Jezusa (Mk 14:72). W krajach Bliskiego Wschodu pianie koguta od dawna służy do odmierzania czasu (zob. komentarze do Mt 26:34 i Mk 14:30, 72).

kogut zapiał: Wspomniano o tym we wszystkich czterech Ewangeliach, ale tylko sprawozdanie Marka dodaje, że kogut zapiał po raz drugi (Mt 26:34, 74, 75; Mk 14:30; Łk 22:34, 60, 61; Jn 13:38; 18:27). Z Miszny wynika, że w czasach Jezusa w Jerozolimie rzeczywiście hodowano koguty, co potwierdza wiarygodność relacji biblijnej. Wspomniany kogut zapiał prawdopodobnie przed świtem (zob. komentarz do Mk 13:35).