Ewangelia według Marka 13:1-37
Przypisy
Komentarze
nie pozostanie tu kamień na kamieniu: Spektakularne spełnienie tego proroctwa Jezusa nastąpiło w 70 r. n.e., gdy Rzymianie zburzyli Jerozolimę i tamtejszą świątynię. Miasto zostało zrównane z ziemią, ocalało tylko kilka fragmentów muru.
Na pewno nie pozostanie tu kamień na kamieniu: Zob. komentarz do Mt 24:2.
naprzeciw świątyni: Marek podaje, że z Góry Oliwnej było widać świątynię. Większość żydowskich czytelników nie potrzebowałaby takiego wyjaśnienia (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Marka”).
końca: Lub „ostatecznego końca; całkowitego końca” (zob. komentarz do Mk 13:7).
końca: Lub „ostatecznego końca”. Użyte tu greckie słowo (télos) różni się od rzeczownika oddanego w Mt 24:3 jako „zakończenie” (syntéleia) oraz od czasownika oddanego w Mk 13:4 jako „zbliżać się ku końcowi” (synteléo) (zob. komentarze do Mt 24:3; Mk 13:4 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).
zbliża się ku końcowi: Użyty tu grecki czasownik synteléo jest spokrewniony z greckim rzeczownikiem syntéleia, który pochodzi od słów oznaczających „razem; wraz” oraz „zakończenie; koniec” i który występuje w równoległym sprawozdaniu z Mt 24:3 (słowo syntéleia pojawia się też w Mt 13:39, 40, 49; 28:20; Heb 9:26). W Mk 13:4 „koniec” odnosi się do okresu, w którym ciąg wspólnie występujących wydarzeń doprowadzi do ostatecznego „końca” wspomnianego w Mk 13:7, 13, gdzie użyto innego greckiego słowa — télos (zob. komentarze do Mk 13:7, 13 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).
To ja nim jestem: Czyli Chrystusem, Mesjaszem (por. równoległe sprawozdanie z Mt 24:5).
zakończenia: Użyte tu greckie słowo syntéleia pochodzi od słów oznaczających „razem; wraz” oraz „zakończenie; koniec” (Mt 13:39, 40, 49; 28:20; Heb 9:26). Odnosi się ono do okresu, w którym ciąg wspólnie występujących wydarzeń doprowadzi do ostatecznego „końca” wspomnianego w Mt 24:6, 14, gdzie użyto innego greckiego słowa — télos (zob. komentarze do Mt 24:6, 14 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).
zbliża się ku końcowi: Użyty tu grecki czasownik synteléo jest spokrewniony z greckim rzeczownikiem syntéleia, który pochodzi od słów oznaczających „razem; wraz” oraz „zakończenie; koniec” i który występuje w równoległym sprawozdaniu z Mt 24:3 (słowo syntéleia pojawia się też w Mt 13:39, 40, 49; 28:20; Heb 9:26). W Mk 13:4 „koniec” odnosi się do okresu, w którym ciąg wspólnie występujących wydarzeń doprowadzi do ostatecznego „końca” wspomnianego w Mk 13:7, 13, gdzie użyto innego greckiego słowa — télos (zob. komentarze do Mk 13:7, 13 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).
końca: Lub „ostatecznego końca”. Użyte tu greckie słowo (télos) różni się od rzeczownika oddanego w Mt 24:3 jako „zakończenie” (syntéleia) oraz od czasownika oddanego w Mk 13:4 jako „zbliżać się ku końcowi” (synteléo) (zob. komentarze do Mt 24:3; Mk 13:4 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).
wszystkim narodom: To wyrażenie podkreśla, na jaką skalę miało być realizowane dzieło głoszenia. Dzięki temu uczniowie rozumieli, że będą głosić także nie-Żydom. Grecki wyraz oddany jako „naród” (éthnos) w swoim podstawowym znaczeniu zawiera myśl o grupie ludzi, którzy są w jakimś stopniu ze sobą spokrewnieni i posługują się tym samym językiem. Taki naród lub grupa etniczna często zamieszkuje określony teren.
powstanie: Lub „podniesie się; wystąpi”. Użyty tu grecki wyraz zawiera myśl o „wyruszeniu przeciw komuś z wrogimi zamiarami” i może być oddany jako „wyruszy na wojnę”.
naród: Użyte tu greckie słowo éthnos ma szerokie znaczenie i może się odnosić do ludzi żyjących w obrębie granic politycznych lub geograficznych, np. jakiegoś kraju, ale może się też odnosić do jakiejś grupy etnicznej (zob. komentarz do Mk 13:10).
powstanie: Zob. komentarz do Mt 24:7.
dotkliwych cierpień: Użyty tu grecki wyraz dosłownie oznacza przejmujący ból odczuwany przez kobietę podczas porodu. Chociaż w tym kontekście wyraz ten odnosi się do cierpień i bólu w sensie ogólnym, to może też wskazywać, że w okresie poprzedzającym ‛dni ucisku’ wspomniane w Mk 13:19 przepowiedziane trudności i cierpienia niczym bóle porodowe będą coraz częstsze, intensywniejsze i dłuższe.
Sądem Najwyższym: Chodzi o Sanhedryn w pełnym składzie — trybunał z siedzibą w Jerozolimie, który tworzyli arcykapłan oraz 70 starszych i uczonych w piśmie. Żydzi traktowali jego wyroki jako ostateczne (zob. Słowniczek pojęć, „Sanhedryn”).
Sanhedryn: Chodzi o żydowski sąd najwyższy z siedzibą w Jerozolimie. Grecki wyraz oddany tu jako „Sanhedryn” (synédrion) dosłownie znaczy „wspólne posiedzenie”. Chociaż terminem tym określano różne zgromadzenia lub zebrania, w Izraelu mógł się odnosić do sądu religijnego (zob. komentarz do Mt 5:22 i Słowniczek pojęć; zob. też Dodatek B12, gdzie przedstawiono prawdopodobną lokalizację sali Sanhedrynu).
lokalnym sądom: W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo synédrion (w tym miejscu w lm. i oddane jako „lokalne sądy”) najczęściej odnosi się do Sanhedrynu — żydowskiego sądu najwyższego z siedzibą w Jerozolimie (zob. Słowniczek pojęć, „Sanhedryn”, i komentarze do Mt 5:22; 26:59). Ale było to też ogólne określenie zgromadzenia lub zebrania. W tym wersecie odnosi się do lokalnych sądów, których posiedzenia odbywały się niekiedy w synagogach i które miały prawo skazywać na karę chłosty oraz wykluczać ze społeczności (Mt 10:17; 23:34; Łk 21:12; Jn 9:22; 12:42; 16:2).
wszystkim narodom: To wyrażenie podkreśla, na jaką skalę miało być realizowane dzieło głoszenia. Dzięki temu uczniowie rozumieli, że będą głosić także nie-Żydom. Grecki wyraz oddany jako „naród” (éthnos) w swoim podstawowym znaczeniu zawiera myśl o grupie ludzi, którzy są w jakimś stopniu ze sobą spokrewnieni i posługują się tym samym językiem. Taki naród lub grupa etniczna często zamieszkuje określony teren.
dobra nowina: Zob. komentarz do Mt 24:14.
ta dobra nowina: Występujące tu greckie słowo euaggélion pochodzi od słów eu, czyli „dobry; dobrze”, oraz ággelos, czyli „ten, który przynosi wiadomość; ten, który ogłasza” (zob. Słowniczek pojęć). W niektórych przekładach to słowo oddano jako „ewangelia”. Pokrewny grecki wyraz, tłumaczony na „ewangelizator” (euaggelistés), znaczy „głosiciel dobrej nowiny” (Dz 21:8; Ef 4:11, przyp.; 2Tm 4:5, przyp.).
was prowadzić: Grecki czasownik ágo w tym kontekście należy rozumieć jako termin prawniczy oznaczający „aresztować; wziąć pod straż” i mogący zawierać myśl o użyciu siły.
wytrwa: Grecki czasownik hypoméno („wytrwać”) dosłownie znaczy „pozostać pod; stać pod”. Często jest używany w znaczeniu „pozostać zamiast uciec; nie ustąpić; nie ustawać; pozostawać niezłomnym” (Mt 10:22; Rz 12:12; Heb 10:32; Jak 5:11). W tym miejscu oznacza, że mimo sprzeciwu i prześladowań dana osoba cały czas pozostaje uczniem Chrystusa (Mk 13:11-13).
końca: Lub „ostatecznego końca; całkowitego końca” (zob. komentarz do Mk 13:7).
końca: Lub „ostatecznego końca”. Użyte tu greckie słowo (télos) różni się od rzeczownika oddanego w Mt 24:3 jako „zakończenie” (syntéleia) oraz od czasownika oddanego w Mk 13:4 jako „zbliżać się ku końcowi” (synteléo) (zob. komentarze do Mt 24:3; Mk 13:4 i Słowniczek pojęć, „Zakończenie systemu rzeczy”).
Judei: Chodzi o rzymską prowincję.
Judei: Zob. komentarz do Mt 24:16.
w góry: Zob. komentarz do Mt 24:16.
w góry: Według Euzebiusza z Cezarei (historyka żyjącego na przełomie III i IV w. n.e.) chrześcijanie z Judei oraz Jerozolimy uciekli za Jordan do Pelli — miasta w górzystym obszarze o nazwie Dekapol.
na dachu: Zob. komentarz do Mt 24:17.
na dachu: Dachy domów były płaskie i używano ich do różnych celów. Służyły między innymi jako przechowalnie (Joz 2:6), miejsca odpoczynku (2Sm 11:2) oraz snu (1Sm 9:26); urządzano też na nich święta (Neh 8:16-18). Dlatego każdy dom musiał mieć na dachu balustradę (Pwt 22:8). Z dachu przeważnie można było zejść bez wchodzenia do domu — po zewnętrznych schodach lub po drabinie. Słowa Jezusa podkreślają więc, jak szybko należało zareagować na polecenie ucieczki.
w porze zimowej: Zob. komentarz do Mt 24:20.
w porze zimowej: Ulewne deszcze, powodzie i niskie temperatury mogły utrudnić podróżowanie, zdobywanie żywności oraz szukanie schronienia (Ezd 10:9, 13).
Gdyby Jehowa nie skrócił tych dni: Jezus wyjaśnia tu swoim uczniom, co jego Ojciec zrobi podczas wielkiego ucisku. Wypowiedź Jezusa przypomina proroctwa z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże (Iz 1:9; 65:8; Jer 46:28 [w Septuagincie 26:28]; Am 9:8). Chociaż w większości greckich manuskryptów w Mk 13:20 występuje słowo „Pan” (gr. Kýrios), istnieją ważne argumenty przemawiające za tym, że początkowo w tym miejscu było imię Boże, a później zastąpiono je tytułem Pan. Dlatego w tekście głównym tego wersetu imię Jehowa zostało przywrócone (zob. Dodatek C1 i Dodatek C3, wprowadzenie; Mk 13:20).
Chrystusem: Po grecku ho Christòs. Zarówno tytuł „Chrystus”, jak i jego odpowiednik „Mesjasz” (od hebr. maszíach) znaczą „Pomazaniec”. Z relacji żydowskiego historyka Józefa Flawiusza wynika, że w I w. n.e. pojawiali się ludzie, którzy uważali się za proroków lub wyzwolicieli i obiecywali zakończenie rzymskiej okupacji. Tacy ludzie byli prawdopodobnie postrzegani przez swoich zwolenników jako „polityczni mesjasze”.
To ja nim jestem: Czyli Chrystusem, Mesjaszem (por. równoległe sprawozdanie z Mt 24:5).
fałszywi chrystusowie: Lub „fałszywi mesjasze”. Greckie słowo pseudòchristos występuje tylko tutaj i w równoległym sprawozdaniu z Mt 24:24. Odnosi się do każdego, kto uzurpuje sobie rolę Chrystusa, czyli Mesjasza (Pomazańca) (zob. komentarze do Mt 24:5 i Mk 13:6).
zobaczą: Zob. komentarz do Mt 24:30.
Syna Człowieczego: Zob. komentarz do Mt 8:20.
obłokach: Obłoki zazwyczaj pogarszają widoczność, ale wiara i rozeznanie pozwalają „zobaczyć” znaczenie pewnych wydarzeń (Dz 1:9).
Syn Człowieczy: Lub „Syn Ludzki”. W Ewangeliach to określenie występuje jakieś 80 razy. Jezus odnosił je do siebie — najwyraźniej chciał podkreślić, że naprawdę jest człowiekiem, urodzonym przez kobietę, i jako odpowiednik Adama może odkupić ludzkość z grzechu i śmierci (Rz 5:12, 14, 15). To wyrażenie wskazywało też, że Jezus jest Mesjaszem, czyli Chrystusem (Dn 7:13, 14; zob. Słowniczek pojęć).
zobaczą: Grecki czasownik oddany tu jako „zobaczą” dosłownie znaczy „widzieć, spostrzec, ujrzeć”, ale może być też użyty w sensie przenośnym w odniesieniu do wzroku duchowego i oznaczać „rozpoznać, zrozumieć” (Ef 1:18).
czterech stron świata: Zob. komentarz do Mt 24:31.
czterech stron świata: Użyte tu greckie wyrażenie dosłownie znaczy „cztery wiatry” i odnosi się do czterech kierunków geograficznych: wsch., zach., pn. i pd.; oznacza więc „wszystkie strony; wszędzie” (Jer 49:36; Eze 37:9; Dn 8:8).
przykładu: Zob. komentarz do Mt 24:32.
przykładu: Lub „przypowieści; lekcji” (zob. komentarz do Mt 13:3).
Niebo i ziemia przeminą: Z innych wersetów wynika, że niebo i ziemia będą istnieć zawsze (Rdz 9:16; Ps 104:5; Kzn 1:4). Dlatego te słowa Jezusa można uznać za hiperbolę: nawet gdyby wydarzyło się coś tak nieprawdopodobnego, jak przeminięcie nieba i ziemi, to słowa Jezusa i tak się spełnią (por. Mt 5:18). Jednak niebo i ziemia wspomniane w tym wersecie mogą też oznaczać symboliczne niebo i ziemię, które w Obj 21:1 nazwano „poprzednim niebem i poprzednią ziemią”.
moje słowa na pewno nie przeminą: Dosł. „moje słowa nie nie przeminą”. W języku greckim razem z czasownikiem występują tutaj dwa przeczenia, co wskazuje, że to niemożliwe, żeby słowa Jezusa przeminęły; wyraźnie to podkreśla, że na pewno się spełnią. Chociaż niektóre greckie manuskrypty zawierają tu tylko jedno przeczenie, treść wielu starszych manuskryptów przemawia na korzyść bardziej dobitnej wersji występującej w tym przekładzie.
odźwiernemu: W starożytności odźwierni pełnili służbę przy bramach miast i świątyń, a czasami przy wejściach do domów. Mieli obowiązek sprawdzać, czy bramy są zamknięte, a oprócz tego pełnili funkcję strażników (2Sm 18:24, 26; 2Kl 7:10, 11; Est 2:21-23; 6:2; Jn 18:16, 17). Przyrównując swojego naśladowcę do odźwiernego, Jezus podkreślił, że chrześcijanie muszą stale czuwać i wypatrywać go, aż przybędzie wykonać wyrok (Mk 13:26).
kogut zapiał: Wspomniano o tym we wszystkich czterech Ewangeliach, ale tylko sprawozdanie Marka dodaje, że kogut zapiał po raz drugi (Mt 26:34, 74, 75; Mk 14:30; Łk 22:34, 60, 61; Jn 13:38; 18:27). Z Miszny wynika, że w czasach Jezusa w Jerozolimie rzeczywiście hodowano koguty, co potwierdza wiarygodność relacji biblijnej. Wspomniany kogut zapiał prawdopodobnie przed świtem (zob. komentarz do Mk 13:35).
stale czuwajcie: Podstawowe znaczenie użytego tu greckiego słowa to „czuwać” (w sensie „nie spać”). Ale często oznacza ono „stać na straży; być czujnym”. Mateusz użył tego słowa w Mt 24:43; 25:13; 26:38, 40, 41. A w Mt 24:44 wskazał na jego związek z potrzebą bycia „gotowym” (zob. komentarz do Mt 26:38).
zanim kogut (...) zapieje: Te słowa występują we wszystkich czterech Ewangeliach, ale tylko sprawozdanie Marka dodaje, że kogut miał zapiać dwa razy (Mt 26:34, 74, 75; Mk 14:72; Łk 22:34, 60, 61; Jn 13:38; 18:27). Z Miszny wynika, że w czasach Jezusa w Jerozolimie rzeczywiście hodowano koguty, co potwierdza wiarygodność relacji biblijnej. Wspomniany kogut zapiał prawdopodobnie bardzo wcześnie rano (zob. komentarz do Mk 13:35).
stale czuwajcie: Podstawowe znaczenie użytego tu greckiego słowa to „czuwać” (w sensie „nie spać”). Ale często oznacza ono „stać na straży; być czujnym”. Marek użył tego słowa również w Mk 13:34, 37; 14:34, 37, 38 (zob. komentarze do Mt 24:42; 26:38 i Mk 14:34).
wieczorem: Werset ten nawiązuje do czterech straży nocnych (liczonych od 6 wieczorem do 6 rano), z których każda trwała trzy godziny; taki podział nocy był stosowany przez Greków i Rzymian (zob. też następne komentarze do tego wersetu). Wcześniej Hebrajczycy dzielili noc na trzy straże, z których każda trwała mniej więcej cztery godziny (Wj 14:24; Sdz 7:19), ale do czasów Jezusa przyjęli system rzymski. Występujące w tym wersecie określenie „wieczorem” odnosi się do pierwszej straży nocnej, trwającej od zachodu słońca do ok. 9 wieczorem (zob. komentarz do Mt 14:25).
w środku nocy: Według podziału czasu stosowanego przez Greków i Rzymian była to druga straż nocna — od ok. 9 wieczorem do północy (zob. komentarz do słowa wieczorem w tym wersecie).
przed świtem: Dosł. „z pianiem kogutów” — była to nazwa używana przez Greków i Rzymian na określenie trzeciej straży nocnej, która trwała od północy do ok. 3 w nocy (zob. poprzednie komentarze do tego wersetu). Prawdopodobnie to właśnie wtedy ‛zapiał kogut’, gdy Piotr zaparł się Jezusa (Mk 14:72). W krajach Bliskiego Wschodu pianie koguta od dawna służy do odmierzania czasu (zob. komentarze do Mt 26:34 i Mk 14:30, 72).
nad ranem: Według podziału czasu stosowanego przez Greków i Rzymian była to czwarta straż nocna — od ok. 3 w nocy do wschodu słońca (zob. poprzednie komentarze do tego wersetu).
zanim kogut zapieje: Te słowa występują we wszystkich czterech Ewangeliach, ale tylko sprawozdanie Marka dodaje, że kogut miał zapiać dwukrotnie (Mt 26:74, 75; Mk 14:30, 72; Łk 22:34, 60, 61; Jn 13:38; 18:27). Z Miszny wynika, że w czasach Jezusa w Jerozolimie rzeczywiście hodowano koguty, co potwierdza wiarygodność relacji biblijnej. Wspomniany kogut zapiał prawdopodobnie bardzo wcześnie rano.
czwartej straży: Chodzi o okres od ok. 3 w nocy do wschodu słońca, czyli ok. 6 rano. Taki podział nocy na cztery straże był wzorowany na systemie stosowanym przez Greków i Rzymian. Wcześniej Hebrajczycy dzielili noc na trzy straże, z których każda trwała mniej więcej cztery godziny (Wj 14:24; Sdz 7:19), ale do czasów Jezusa przyjęli system rzymski.
czuwajcie: Dosł. „bądźcie czujni”. Jezus już wcześniej podkreślił, że jego uczniowie powinni zachowywać czujność duchową, bo nie wiedzą, którego dnia i o której godzinie przyjdzie (zob. komentarze do Mt 24:42; 25:13 i Mk 13:35). Jezus powtarza tę zachętę tutaj i w Mk 14:38, gdzie łączy czujność duchową z nieustannym zanoszeniem modlitw. Podobne zachęty można znaleźć w całych Chrześcijańskich Pismach Greckich, co pokazuje, że czujność duchowa jest dla prawdziwych chrześcijan niezwykle ważna (1Ko 16:13; Kol 4:2; 1Ts 5:6; 1Pt 5:8; Obj 16:15).
czuwajcie: Dosł. „bądźcie czujni”. Jezus już wcześniej podkreślił, że jego uczniowie powinni zachowywać czujność duchową, bo nie wiedzą, którego dnia i o której godzinie przyjdzie (zob. komentarze do Mt 24:42; 25:13). Jezus powtarza tę zachętę tutaj i w Mt 26:41, gdzie łączy czujność duchową z nieustannym zanoszeniem modlitw. Podobne zachęty można znaleźć w całych Chrześcijańskich Pismach Greckich, co pokazuje, że czujność duchowa jest dla prawdziwych chrześcijan niezwykle ważna (1Ko 16:13; Kol 4:2; 1Ts 5:6; 1Pt 5:8; Obj 16:15).
Multimedia

Uważa się, że te kamienie, znajdujące się przy pd. części Muru Zachodniego, wchodziły w skład zabudowań wzgórza świątynnego w I w. n.e. Pozostawiono je jako ponure świadectwo zniszczenia Jerozolimy i tamtejszej świątyni przez Rzymian.

Góra Oliwna (1) to nazwa łańcucha łagodnych wzgórz wapiennych położonego na wsch. od Jerozolimy, oddzielonego od niej Doliną Kidronu. Biblijną Górą Oliwną jest środkowy szczyt, który leży naprzeciwko Wzgórza Świątynnego (2) i w najwyższym miejscu osiąga wysokość 812 m. Właśnie na Górze Oliwnej Jezus powiedział swoim uczniom, jaki będzie ‛znak jego obecności’.