starszych ludu: Dosł. „starszych mężczyzn”. W Biblii greckie określenie presbýteros odnosi się przede wszystkim do osób, które mają pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakiejś społeczności lub jakimś narodzie. Czasami termin ten odnosi się do czyjegoś wieku (tak jak w Łk 15:25; Dz 2:17), ale nie zawsze chodzi o osoby starsze. Tutaj określono nim przywódców narodu żydowskiego, którzy często są wymieniani razem z naczelnymi kapłanami i uczonymi w piśmie. Mężczyźni z tych trzech grup tworzyli Sanhedryn (Mt 21:23; 26:3, 47, 57; 27:1, 41; 28:12; zob. Słowniczek pojęć, „Starszy”).

starszymi ludu: W tym wersecie chodzi o przywódców narodu żydowskiego, którzy często są wymieniani razem z naczelnymi kapłanami i uczonymi w piśmie (zob. komentarz do Mt 16:21).

mówcą publicznym: Lub „prawnikiem; adwokatem”. Użyte tu greckie słowo rétor pierwotnie znaczyło „mówca publiczny; orator”, ale z czasem zaczęło odnosić się też do mówcy w sądzie lub adwokata. Tertullus wystąpił w roli adwokata Żydów i wniósł skargę na Pawła do namiestnika Feliksa w Cezarei.

imperium: Lub „zamieszkanej ziemi”. W szerszym znaczeniu greckie słowo oikouméne, oddane tu jako „imperium”, odnosi się do ziemi jako miejsca zamieszkania ludzi (zob. komentarz do Łk 21:26; Dz 17:31; Rz 10:18; Obj 12:9; 16:14). W I w. n.e. słowem tym określano rozległe imperium rzymskie, w którego różnych zakątkach mieszkali Żydzi (Dz 24:5).

stronnictwa w naszej religii: Lub „sekty w naszej religii” (zob. komentarz do Dz 24:5).

Nazarejczyk: Przydomek nadany Jezusowi, a później używany też w odniesieniu do jego naśladowców (Dz 24:5). Imię Jezus było bardzo popularne wśród Żydów, dlatego często dodawano do niego jakieś określenie uściślające. W czasach biblijnych zwyczajowo nadawano przydomki wskazujące, skąd pochodzi dany człowiek (2Sm 3:2, 3; 17:27; 23:25-39; Nah 1:1; Dz 13:1; 21:29). Jezus większość życia spędził w galilejskim mieście Nazaret, nic więc dziwnego, że w różnych sytuacjach i przez różne osoby był nazywany „Nazarejczykiem” (Mk 1:23, 24; 10:46, 47; 14:66-69; 16:5, 6; Łk 24:13-19; Jn 18:1-7). On sam zaakceptował ten przydomek i też go używał (Jn 18:5-8; Dz 22:6-8). Na tabliczce umieszczonej z rozkazu Piłata na palu męki było napisane po hebrajsku, po łacinie i po grecku: „Jezus Nazarejczyk, Król Żydów” (Jn 19:19, 20). Po dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. apostołowie i inni ludzie często określali Jezusa Nazarejczykiem lub zaznaczali, że pochodził z Nazaretu (Dz 2:22; 3:6; 4:10; 6:14; 10:38; 26:9; zob. też komentarz do Mt 2:23).

jest jak zaraza: Lub „jest wichrzycielem; jest szkodnikiem”. Dosł. „jest zarazą”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo oznaczające „zaraza” występuje jeszcze tylko w Łk 21:11, gdzie zostało użyte w sensie dosłownym — w odniesieniu do szerzących się chorób, epidemii. Tutaj, w Dz 24:5, występuje w znaczeniu przenośnym — określa osobę uważaną za źródło problemów, wichrzyciela, zagrożenie publiczne.

świecie: Lub „zamieszkanej ziemi” (zob. komentarz do Łk 2:1).

sekty: Grecki odpowiednik słowa „sekta” (haíresis, od którego pochodzi pol. słowo „herezja”) pierwotnie najwyraźniej oznaczał „wybór”. W takim sensie użyto go w Septuagincie w Kpł 22:18, gdzie mowa o Izraelitach, którzy składali Jehowie dobrowolne ofiary. W Chrześcijańskich Pismach Greckich odnosi się on do grupy ludzi, która trzyma się własnych, odrębnych poglądów czy nauk. Określenie to występuje w odniesieniu do dwóch głównych odłamów judaizmu: faryzeuszy i saduceuszy (Dz 5:17, przyp.; 15:5, przyp.; zob. komentarz do Dz 26:5). Niechrześcijanie mogli nazywać naśladowców Chrystusa „sektą” albo „sektą nazarejczyków” dlatego, że uważali ich za odłam judaizmu (Dz 24:5, 14; 28:22). Greckiego słowa haíresis używano też na określenie grup, które powstały wewnątrz zboru chrześcijańskiego. Jezus podkreślał wartość jedności i modlił się, by panowała wśród jego naśladowców (Jn 17:21). Również apostołom bardzo zależało na zachowaniu jej w zborze (1Ko 1:10; Judy 17-19). Gdyby chrześcijanie dzielili się na różne grupy i frakcje, zburzyłoby to ich jedność. Brak jedności w kwestii wierzeń mógłby prowadzić do zawziętych sporów, zatargów, a nawet wrogości (por. Dz 23:7-10). Dlatego greckiego słowa haíresis z czasem zaczęto używać w negatywnym sensie w odniesieniu do jakiejś frakcji lub odłamu, do sekty. Tworzenie sekt należy do „uczynków ciała”, więc trzeba się tego wystrzegać (Gal 5:19-21; 1Ko 11:19, przyp.; 2Pt 2:1, przyp.).

nazarejczyków: Zob. komentarz do Mk 10:47.

Niektóre późniejsze greckie manuskrypty i niektóre dawne tłumaczenia na inne języki z drobnymi różnicami w słownictwie zawierają w wersetach 6-8 dodatkowe zdania: „I chcieliśmy go osądzić według naszego Prawa [w. 6]. Lecz nadbiegł dowódca Lizjasz, wyrwał go przemocą z naszych rąk [w. 7] i nakazał jego oskarżycielom udać się do ciebie [w. 8]”. Słowa te nie występują jednak w najstarszych i najbardziej wiarygodnych manuskryptach i najwyraźniej nie wchodziły w skład oryginalnego tekstu Dziejów Apostolskich (zob. Dodatek A3).

świętą służbą, którą pełnię dla Boga: Lub „wielbieniem Boga; oddawaniem czci Bogu”. Występujący tu grecki czasownik latreúo zasadniczo oznacza pełnienie służby. W Biblii odnosi się do służenia Bogu albo do jakiejś formy służby związanej z wielbieniem Go (Mt 4:10; Łk 1:74; 2:37; 4:8; Rz 1:9; Flp 3:3; 2Tm 1:3; Heb 9:14; 12:28; Obj 7:15; 22:3), np. w sanktuarium lub świątyni (Heb 8:5; 9:9, przyp.; 10:2, przyp.; 13:10). Są też fragmenty, gdzie użyto go w kontekście fałszywego kultu — służenia, czyli oddawania czci, stworzeniom (Dz 7:42; Rz 1:25).

zmartwychwstanie: Grecki wyraz anástasis dosłownie znaczy „podniesienie; powstanie”. Pojawia się w Chrześcijańskich Pismach Greckich ok. 40 razy w kontekście zmartwychwstania (np. w Mt 22:31; Dz 2:31; 4:2; 17:18, 32; 23:6; 1Ko 15:12, 13). W Septuagincie w Iz 26:19 użyto czasownikowej formy słowa anástasis w zdaniu: „Twoi umarli ożyją” (zob. Słowniczek pojęć).

setnikowi: Lub „centurionowi”. Chodzi o oficera rzymskiej armii dowodzącego oddziałem 100 żołnierzy.

Berenike: Siostra Heroda Agryppy II. Krążyły pogłoski, że Agryppa żyje z nią w kazirodczym związku. Później była kochanką Tytusa, zanim został on rzymskim cesarzem.

Druzyllą: Chodzi o trzecią i najmłodszą córkę Heroda wspomnianego w Dz 12:1, czyli Heroda Agryppy I. Urodziła się ok. 38 r. n.e. i była siostrą Agryppy II, Berenike i Mariamne III (zob. komentarz do Dz 25:13 i Słowniczek pojęć, „Herod”). Namiestnik Feliks był jej drugim mężem. Najpierw była żoną Aziza, króla Emesy w Syrii, ale rozwiodła się z nim i ok. 54 r. n.e., czyli kiedy miała jakieś 16 lat, poślubiła Feliksa. Być może i ona słuchała Pawła, gdy mówił Feliksowi „o prawości, panowaniu nad sobą i przyszłym sądzie” (Dz 24:25). Kiedy Feliks przekazywał urząd namiestnika Festusowi, pozostawił Pawła w areszcie, żeby „zyskać przychylność Żydów”. Niektórzy uważają, że chciał zadowolić swoją młodą żonę, która była Żydówką (Dz 24:27).