mlekiem, a nie pokarmem stałym: Mleko pomaga dzieciom rosnąć i rozwijać się pod względem fizycznym. Podobnie nowi chrześcijanie rosną i rozwijają się pod względem duchowym, gdy przyswajają sobie podstawowe nauki biblijne (Heb 5:12 do 6:2). Są one niezbędne do wybawienia (1Pt 2:2). Ale Paweł chciał, żeby chrześcijanie w Koryncie ‛wytrwale zmierzali do dojrzałości’, do czego potem zachęcał też chrześcijan pochodzenia hebrajskiego w Jerozolimie (Heb 6:1). Dlatego podkreślił znaczenie przyjmowania „pokarmu stałego”, czyli głębszych prawd ze Słowa Bożego.

Apollosa: Zob. komentarz do 1Ko 1:12.

Apollosa: Apollos był chrześcijaninem z Aleksandrii i miał żydowskie pochodzenie. Udał się do Efezu, a stamtąd wyruszył do Koryntu, gdzie pomagał ‛tym, którzy uwierzyli’ (Dz 18:24-28; 19:1; zob. komentarz do Dz 18:24). ‛Podlewał’ tam to, co ‛zasadził’ Paweł (1Ko 3:5, 6; zob. komentarz do 1Ko 16:12).

sługą: Lub „usługującym”. W Biblii greckie słowo diákonos często odnosi się do kogoś, kto wytrwale i pokornie usługuje innym. Terminem tym określono Chrystusa (Rz 15:8), sług Chrystusa (1Ko 3:5-7; Kol 1:23), sług pomocniczych (Flp 1:1; 1Tm 3:8), jak również sług domowych (Jn 2:5, 9) i urzędników państwowych (Rz 13:4).

Sługami: Lub „usługującymi”. W Biblii greckie słowo diákonos często odnosi się do kogoś, kto wytrwale i pokornie usługuje innym (zob. komentarz do Mt 20:26). W Rz 15:8 terminem tym określono Jezusa (zob. komentarz). Tutaj (1Ko 3:5) Paweł nazywa siebie i Apollosa „sługami” (lub „usługującymi”), którzy pomogli Koryntianom zostać chrześcijanami. Ich służba, podobnie jak służba wszystkich ochrzczonych naśladowców Chrystusa, obejmowała zaspokajanie potrzeb duchowych innych ludzi (Łk 4:16-21).

sługą: W Biblii greckie słowo diákonos często odnosi się do kogoś, kto pokornie usługuje innym (zob. komentarz do Mt 20:26). Tutaj terminem tym określono Chrystusa. W swoim bycie przedludzkim Jezus służył Jehowie niezliczone wieki, ale w chwili chrztu rozpoczął nowy rodzaj służby. Obejmował on zaspokajanie duchowych potrzeb grzesznych ludzi, a nawet oddanie za nich życia (Mt 20:28; Łk 4:16-21). W tym wersecie powiedziano, że Jezus stał się sługą obrzezanych Żydów, by zaświadczyć, że Bóg jest prawdomówny — swoją służbą spełnił obietnice, które Bóg dał ich praojcom. Dotyczyło to również obietnicy danej Abrahamowi, że ‛dzięki jego potomstwu wszystkie narody otrzymają błogosławieństwo’ (Rdz 22:17, 18). Tak więc służba Jezusa miała też przynieść korzyści ludziom z innych narodów ‛pokładającym w nim nadzieję’ (Rz 15:9-12).

Ja zasadziłem, Apollos podlał: Paweł przyrównał działalność chrześcijańską do pracy rolnika. On sam zasiał ziarna prawdy o Królestwie na „polu”, jakim był Korynt, gdy zaniósł jego mieszkańcom dobrą nowinę. Apollos podlewał i pielęgnował te ziarna, kiedy potem tam przybył i przekazywał Koryntianom dalsze pouczenia (Dz 18:24; 19:1). Ale to Bóg za pośrednictwem swojego ducha zapewniał tym nowym uczniom duchowy wzrost. Paweł użył więc tego przykładu, żeby pokazać, że duchowy wzrost nie zależy od poszczególnych ludzi, tylko od Boga. Wszyscy są Jego sługami, którzy współpracują ze sobą nawzajem i z Nim samym (1Ko 3:9). A On błogosławi ich niesamolubnym, zjednoczonym wysiłkom.

mają jeden cel: Dosł. „są jednym”. Paweł opisuje tutaj jedność wśród chrześcijańskich kaznodziejów, którzy współpracują ze sobą nawzajem i z samym Bogiem (1Ko 3:9). Występujące tu greckie słowo, które znaczy „jedno”, jest rodzaju nijakiego, co wskazuje właśnie na jedność (gdyby było rodzaju męskiego, wskazywałoby na jedną osobę). Chodzi więc o jedność w działaniu i we współpracy (zob. komentarze do Jn 10:30; 17:11, 21; w tych wersetach słowo „jedno” zostało użyte w podobnym znaczeniu).

stanowili jedno: Lub „pozostawali w jedności”. Jezus modlił się, żeby jego prawdziwi naśladowcy stanowili „jedno” — żeby w zjednoczony sposób realizowali wspólny cel — tak jak on i jego Ojciec stanowią „jedno”, współpracując ze sobą i zachowując jedność myśli (Jn 17:22). Do takiej jedności nawiązał Paweł w 1Ko 3:6-9, gdzie napisał o współpracy chrześcijan ze sobą nawzajem i z Bogiem (zob. 1Ko 3:8 i komentarze do Jn 10:30; 17:11).

żeby stanowili jedno, tak jak my stanowimy jedno: Lub „żeby pozostawali w jedności, tak jak my pozostajemy w jedności”. Jezus modlił się o to, żeby jego uczniowie stanowili „jedno”, realizując wspólnie ten sam cel, tak jak on i jego Ojciec stanowią „jedno”, współpracując ze sobą i zachowując jedność myśli. Słowa tej modlitwy przypominają wypowiedź Jezusa zapisaną w Jn 10:30. Powiedział tam, że on i Ojciec ‛stanowią jedno’, jeśli chodzi o podejście do uczniów, będących jego „owcami” powierzonymi mu przez Ojca (Jn 10:25-30; 17:2, 9). Występujące w omawianym wersecie greckie słowo, które znaczy „jedno”, jest rodzaju nijakiego, co wskazuje właśnie na jedność (gdyby było rodzaju męskiego, wskazywałoby na jedną osobę) (zob. komentarz do Jn 10:30).

stanowimy jedno: Lub „pozostajemy w jedności”. Jezus wskazuje tu, że on i jego Ojciec są zjednoczeni w zapewnianiu ochrony osobom o usposobieniu owiec i że razem prowadzą je do życia wiecznego. Ojciec i Syn wspólnie zapewniają im pasterską opiekę. Obaj w równym stopniu interesują się pomyślnością owiec i dbają o to, żeby nikt ich Im nie odebrał (Jn 10:27-29; por. Eze 34:23, 24). W Ewangelii według Jana często jest mowa o jedności Ojca i Syna w działaniu, zamiarach i celach. Występujące w tym wersecie greckie słowo, które znaczy „jedno”, jest rodzaju nijakiego, co wskazuje właśnie na jedność (gdyby było rodzaju męskiego, wskazywałoby na jedną osobę). Jasno stąd wynika, że Jezus i jego Ojciec są „jednym” w działaniu, razem współpracują, a nie że są jedną osobą (Jn 5:19; 14:9, 23). Jezus nie mówi tu więc, że ma taką samą pozycję jak Bóg, ale wskazuje na jedność Ich celów i działań, co potwierdza porównanie tej wypowiedzi ze słowami modlitwy zapisanej w 17 rozdziale Ewangelii według Jana (Jn 10:25-29; 17:2, 9-11). Szczególnie podkreśla to prośba Jezusa, żeby jego naśladowcy ‛stanowili jedno, tak jak on z Ojcem stanowią jedno’ (Jn 17:11). Kiedy w rozdziałach 10 i 17 jest mowa o jedności, chodzi o taką samą jedność (zob. komentarze do Jn 17:11, 21; 1Ko 3:8).

Bożymi współpracownikami: Greckie słowo synergòs, zwykle tłumaczone na „współpracownik”, występuje w Chrześcijańskich Pismach Greckich kilkanaście razy, najczęściej właśnie w listach Pawła. Jest używane w odniesieniu do tych, którzy razem głoszą dobrą nowinę (Rz 16:9, 21; 2Ko 1:24; 8:23; Flp 2:25; 4:3; Kol 4:11; Flm 1, 24). W omawianym wersecie Paweł zwraca uwagę, jak wielki zaszczyt mają chrześcijańscy kaznodzieje, będąc „Bożymi współpracownikami” (zob. komentarz do 1Ko 3:6). Podobną myśl przekazuje w 2Ko 6:1, gdzie używa sformułowania „współpracując z Bogiem” (2Ko 5:20; zob. komentarz do Rz 16:3).

A wy jesteście Bożym polem uprawnym: Prawowitym Właścicielem „pola”, na którym wzrastali chrześcijanie, był Bóg, a nie Paweł. Gdyby Bóg nie udzielił swojego błogosławieństwa i nie dał swojego ducha, praca Pawła czy Apollosa nie przyniosłaby żadnych rezultatów (zob. komentarz do 1Ko 3:6). Greckie słowo geòrgion, oddane jako „pole uprawne”, pojawia się w Chrześcijańskich Pismach Greckich tylko w tym miejscu. Chociaż gospodarka Koryntu opierała się głównie na handlu, to region ten był też znany z urodzajnych gleb. Oprócz przykładu nawiązującego do rolnictwa Paweł wprowadza tu przykład związany z budownictwem (zob. komentarz do sformułowania wznoszoną przez Boga budowlą w tym wersecie). Ponieważ budownictwo i rolnictwo były powszechnymi zajęciami w starożytnym świecie, Paweł tymi przykładami mógł trafić do serca różnych osób w zborze.

wznoszoną przez Boga budowlą: Paweł przyrównuje tu zbór chrześcijański do budowli. W następnym wersecie przyrównuje siebie do budowniczego, który współpracuje z Bogiem w dziele duchowego budowania — w pozyskiwaniu nowych uczniów Chrystusa, którzy będą przejawiać cechy pomagające im trwać w próbach (1Ko 3:10-15). W 1Ko 3:16 (zob. komentarz) Paweł nazywa zbór „świątynią Bożą”, a w Ef 2:21, 22 — „świętą świątynią”, w której ‛Bóg mieszka przez swojego ducha’. Oznacza to, że Bóg posługuje się swoim świętym duchem, czyli niewidzialną czynną siłą, żeby pobudzać do działania poszczególne osoby w zborze, wspierać je i pomagać im w pielęgnowaniu owoców tego ducha (Gal 5:22, 23). Apostoł Piotr używa podobnego porównania, nazywając uczniów „żywymi kamieniami” (1Pt 2:5). Z kolei w Ef 2:20 Paweł przyrównuje apostołów i proroków do fundamentu, a Jezusa nazywa „fundamentowym kamieniem narożnym”.

wy sami jesteście świątynią Bożą: Jest to jedno z kilku miejsc w Biblii, w których przyrównano ludzi do świątyni. W Jn 2:19 Jezus używa tego porównania w stosunku do siebie. Pisma Hebrajskie zapowiadały, że będzie on „wieńczącym kamieniem narożnym” takiej symbolicznej budowli (Ps 118:22; Iz 28:16, 17; Dz 4:10, 11). Grecki czasownik użyty w sformułowaniu „wy sami jesteście” występuje w drugiej osobie liczby mnogiej, co wskazuje, że cały zbór tworzy „świątynię Bożą”, w której ‛mieszka duch Boży’. Ci chrześcijanie namaszczeni duchem świętym, usługujący jako kapłani, są ‛budowlą wznoszoną przez Boga’ (1Ko 3:9; zob. komentarz). Dlatego werset 17 podkreśla, że ta duchowa świątynia jest święta, i ostrzega każdego, kto próbowałby ją skalać. W Ef 2:20-22 i 1Pt 2:6, 7 Paweł i Piotr używają podobnych porównań w odniesieniu do Jezusa i jego naśladowców.

Ja zasadziłem, Apollos podlał: Paweł przyrównał działalność chrześcijańską do pracy rolnika. On sam zasiał ziarna prawdy o Królestwie na „polu”, jakim był Korynt, gdy zaniósł jego mieszkańcom dobrą nowinę. Apollos podlewał i pielęgnował te ziarna, kiedy potem tam przybył i przekazywał Koryntianom dalsze pouczenia (Dz 18:24; 19:1). Ale to Bóg za pośrednictwem swojego ducha zapewniał tym nowym uczniom duchowy wzrost. Paweł użył więc tego przykładu, żeby pokazać, że duchowy wzrost nie zależy od poszczególnych ludzi, tylko od Boga. Wszyscy są Jego sługami, którzy współpracują ze sobą nawzajem i z Nim samym (1Ko 3:9). A On błogosławi ich niesamolubnym, zjednoczonym wysiłkom.

Prysce i Akwilasowi: Kiedy ok. 49 lub na początku 50 r. n.e. na mocy dekretu cesarza Klaudiusza Żydów wypędzono z Rzymu, to gorliwe małżeństwo też opuściło to miasto. Po śmierci Klaudiusza w r. 54 — zanim ok. 56 r. Paweł napisał list do chrześcijan w Rzymie — Akwilas i Pryska (Pryscylla) zdążyli tam wrócić (zob. komentarz do Dz 18:2). Paweł nazywa ich swoimi współpracownikami. Greckie słowo synergòs, zwykle tłumaczone na „współpracownik”, występuje w Chrześcijańskich Pismach Greckich 12 razy, najczęściej właśnie w listach Pawła (Rz 16:9, 21; Flp 2:25; 4:3; Kol 4:11; Flm 1, 24). Co ciekawe, w 1Ko 3:9 Paweł mówi: „Jesteśmy Bożymi współpracownikami”.

Ja zasadziłem, Apollos podlał: Paweł przyrównał działalność chrześcijańską do pracy rolnika. On sam zasiał ziarna prawdy o Królestwie na „polu”, jakim był Korynt, gdy zaniósł jego mieszkańcom dobrą nowinę. Apollos podlewał i pielęgnował te ziarna, kiedy potem tam przybył i przekazywał Koryntianom dalsze pouczenia (Dz 18:24; 19:1). Ale to Bóg za pośrednictwem swojego ducha zapewniał tym nowym uczniom duchowy wzrost. Paweł użył więc tego przykładu, żeby pokazać, że duchowy wzrost nie zależy od poszczególnych ludzi, tylko od Boga. Wszyscy są Jego sługami, którzy współpracują ze sobą nawzajem i z Nim samym (1Ko 3:9). A On błogosławi ich niesamolubnym, zjednoczonym wysiłkom.

wprawny budowniczy: Lub „mądry kierownik robót”. Grecki termin architékton, przetłumaczony tutaj na „budowniczy” (lub „kierownik robót”), na ogół odnosił się do osoby, która pracowała na budowie i była za nią odpowiedzialna, rekrutowała robotników i nadzorowała ich pracę. W tym wersecie Paweł przyrównuje siebie do budowniczego, który współpracuje z Bogiem w dziele duchowego budowania — w pozyskiwaniu nowych uczniów Chrystusa, którzy będą przejawiać cechy pomagające im trwać w próbach (1Ko 3:9-16). W Chrześcijańskich Pismach Greckich termin architékton pojawia się tylko tutaj. Pokrewne słowo tékton zostało użyte w stosunku do Jezusa i jego przybranego ojca, Józefa, i oddane jako „cieśla” (zob. komentarze do Mt 13:55; Mk 6:3).

cieśla: Jezus był znany jako „cieśla” oraz „syn cieśli”, co daje pewne wyobrażenie o jego życiu od czasu, kiedy w wieku 12 lat przyszedł do świątyni, do rozpoczęcia przez niego służby (zob. komentarz do Mt 13:55). Informacje podane przez Mateusza i Marka wzajemnie się uzupełniają.

syn cieśli: Użyte tu greckie słowo tékton, przetłumaczone na „cieśla”, jest ogólnym terminem określającym jakiegokolwiek rzemieślnika lub budowniczego. Kiedy odnosi się ono do cieśli, może oznaczać osobę budującą domy albo wytwarzającą meble lub inne przedmioty z drewna. Justyn Męczennik, który żył w II w. n.e., napisał, że kiedy Jezus „przebywał pośród ludzi, miał zwyczaj pracować jako cieśla, wyrabiając pługi i jarzma”. Również wczesne tłumaczenia Biblii potwierdzają, że zajmował się on ciesielstwem. Jezus był znany jako „syn cieśli” oraz „cieśla” (Mk 6:3). Najwyraźniej nauczył się tego zawodu od swojego przybranego ojca, Józefa. Chłopcy rozpoczynali naukę zawodu zazwyczaj między 12 a 15 rokiem życia i trwała ona wiele lat.

złota, srebra, drogocennych kamieni, drewna, siana czy słomy: Paweł zachęcał chrześcijan w Koryncie, którzy kontynuowali jego dzieło, żeby w odpowiedni sposób szkolili nowych uczniów Chrystusa, pomagając im rozwinąć chrześcijańskie przymioty (1Ko 3:6). Dla podkreślenia tej myśli skontrastował dwa rodzaje materiałów budowlanych: dobre, wytrzymałe, ognioodporne z nietrwałymi i łatwopalnymi. W tak bogatym, a zarazem zróżnicowanym mieście jak Korynt bez wątpienia nie brakowało budynków i z jednych, i z drugich materiałów. Stały tam imponujące świątynie, które zbudowano z potężnych bloków kamiennych o dużej wartości i być może ozdobiono złotem i srebrem. Zapewne te trwałe gmachy wznosiły się niedaleko chat i straganów na rynku, które pozbijano z nieociosanego drewna i pokryto słomą. W symbolicznym dziele budowania złoto, srebro i drogocenne kamienie przedstawiają takie cechy, jak silna wiara, mądrość pochodząca od Boga, duchowe rozeznanie, lojalność i głębokie uznanie dla Jehowy i Jego praw. Tego rodzaju cechy są niezbędne, jeśli chrześcijanin ma mieć silną więź z Jehową — więź, która przetrwa próby wiary.

ale będzie to tak, jakby został uratowany z ognia: Dosł. „ale tak jak przez ogień”. Paweł posługuje się słowem „ogień” w sensie przenośnym. Tak samo robili inni starożytni pisarze greccy, którzy używali wyrażenia „z ognia” lub „przez ogień” w metaforach oznaczających, że ktoś ledwie uniknął próby lub trudnej sytuacji. Chrześcijański kaznodzieja, który wznosi symboliczną budowlę, musi korzystać z ogniotrwałych materiałów, żeby pomóc osobie studiującej Biblię rozwinąć chrześcijańskie przymioty, niezbędne do przetrwania prób wiary (1Ko 3:10-14). Jeśli nie wywiąże się z tego zadania należycie, to ta symboliczna budowla w czasie próby może ‛spłonąć’ (Mt 28:19, 20; Rz 2:21, 22; 1Tm 4:16; 2Tm 2:15; 4:2). A wtedy on też będzie cierpieć — podobnie jak człowiek, który wszystko stracił w pożarze i sam ledwie uszedł z życiem.

wy sami jesteście świątynią Bożą: Jest to jedno z kilku miejsc w Biblii, w których przyrównano ludzi do świątyni. W Jn 2:19 Jezus używa tego porównania w stosunku do siebie. Pisma Hebrajskie zapowiadały, że będzie on „wieńczącym kamieniem narożnym” takiej symbolicznej budowli (Ps 118:22; Iz 28:16, 17; Dz 4:10, 11). Grecki czasownik użyty w sformułowaniu „wy sami jesteście” występuje w drugiej osobie liczby mnogiej, co wskazuje, że cały zbór tworzy „świątynię Bożą”, w której ‛mieszka duch Boży’. Ci chrześcijanie namaszczeni duchem świętym, usługujący jako kapłani, są ‛budowlą wznoszoną przez Boga’ (1Ko 3:9; zob. komentarz). Dlatego werset 17 podkreśla, że ta duchowa świątynia jest święta, i ostrzega każdego, kto próbowałby ją skalać. W Ef 2:20-22 i 1Pt 2:6, 7 Paweł i Piotr używają podobnych porównań w odniesieniu do Jezusa i jego naśladowców.

wznoszoną przez Boga budowlą: Paweł przyrównuje tu zbór chrześcijański do budowli. W następnym wersecie przyrównuje siebie do budowniczego, który współpracuje z Bogiem w dziele duchowego budowania — w pozyskiwaniu nowych uczniów Chrystusa, którzy będą przejawiać cechy pomagające im trwać w próbach (1Ko 3:10-15). W 1Ko 3:16 (zob. komentarz) Paweł nazywa zbór „świątynią Bożą”, a w Ef 2:21, 22 — „świętą świątynią”, w której ‛Bóg mieszka przez swojego ducha’. Oznacza to, że Bóg posługuje się swoim świętym duchem, czyli niewidzialną czynną siłą, żeby pobudzać do działania poszczególne osoby w zborze, wspierać je i pomagać im w pielęgnowaniu owoców tego ducha (Gal 5:22, 23). Apostoł Piotr używa podobnego porównania, nazywając uczniów „żywymi kamieniami” (1Pt 2:5). Z kolei w Ef 2:20 Paweł przyrównuje apostołów i proroków do fundamentu, a Jezusa nazywa „fundamentowym kamieniem narożnym”.

tego świata: Lub „tego systemu rzeczy; tej epoki” (zob. komentarz do 1Ko 1:20).

tego świata: Lub „tego systemu rzeczy; tej epoki”. Użyty tu grecki wyraz aiòn, którego podstawowe znaczenie to „wiek”, może się odnosić do stanu rzeczy lub cech wyróżniających pewien okres, wiek czy epokę (zob. Słowniczek pojęć, „System rzeczy”). Tutaj odnosi się do tego, co w 2Tm 4:10 (przyp.) nazwano „obecnym systemem rzeczy”, czyli do ogólnego stanu rzeczy istniejącego na świecie.

Napisano przecież: Paweł cytuje tutaj Temanitę Elifaza, który powiedział: „Bóg sprawia, że mądrych gubi ich własna przebiegłość” i błędnie zastosował to stwierdzenie do Hioba (Hi 4:1; 5:13). Paweł oczywiście nie zgadzał się ze wszystkim, co Elifaz powiedział, bo wiele jego wypowiedzi było nieprawdziwych lub zniekształconych (Hi 42:7). Ale słowa zapisane w Hi 5:13 zawierają ogólną prawdę, zgodną z innymi fragmentami Biblii (Ps 10:2; por. Hi 5:17 z Ps 94:12). Paweł pod natchnieniem cytuje te słowa, by wykazać, że mądrość ludzka nie może się równać z Bożą.

Jehowa: W wersecie tym zacytowano słowa z Ps 94:11, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C1 i Dodatek C2).

Kefasa: Kefas (gr. Kefás) to semickie imię apostoła Szymona Piotra, które nadał mu Jezus, kiedy pierwszy raz się z nim spotkał. Być może jest spokrewnione z hebrajskim rzeczownikiem kefím [„skały”], użytym w Hi 30:6 i Jer 4:29. W Jn 1:42 Jan wyjaśnia, że imię Kefas „znaczy Piotr” (gr. Pétros, czyli „odłam skalny”). Imię to pojawia się tylko w Jn 1:42 i w dwóch listach Pawła — w 1 Liście do Koryntian i Liście do Galatów (1Ko 1:12; 3:22; 9:5; 15:5; Gal 1:18; 2:9, 11, 14; zob. komentarze do Mt 10:2; Jn 1:42).

Kefas: Zob. komentarz do 1Ko 1:12.