zarządcą: Lub „szafarzem; zarządcą domu”. Użyte tu greckie słowo oikonòmos odnosi się do sługi ustanowionego nad innymi sługami. W starożytności funkcję tę często pełnił wierny sługa, który zarządzał sprawami swojego pana — cieszył się więc jego wielkim zaufaniem. Kimś takim był sługa Abrahama, „który zarządzał całym jego majątkiem” (Rdz 24:2). Podobne zadanie otrzymał Józef (Rdz 39:4). W tym przykładzie Jezus używa słowa „zarządca” w liczbie pojedynczej, ale nie musi to oznaczać, że chodzi o jedną konkretną osobę. W Biblii znajdujemy przykłady rzeczowników w liczbie pojedynczej, które odnoszą się do grupy osób. Na przykład Jehowa powiedział do narodu izraelskiego: „Wy jesteście moimi świadkami [lm.], (...) moim sługą [lp.], którego wybrałem” (Iz 43:10). Podobnie w tym przykładzie chodzi o zarządcę pojętego zbiorowo. W równoległym sprawozdaniu z Mt 24:45 został on nazwany „niewolnikiem wiernym i roztropnym”.

zarządcę domu: Lub „szafarza” (zob. komentarz do Łk 12:42).

miar: Dosł. „batów”. Niektórzy bibliści uważają, że użyte tu greckie słowo bátos jest określeniem miary, która odpowiada hebrajskiej mierze bat. Na podstawie znalezionych fragmentów dzbanów, na których literami starohebrajskimi zapisano słowo „bat”, wysnuto wniosek, że miara ta odpowiadała mniej więcej 22 l (zob. Słowniczek pojęć, „Bat”, oraz Dodatek B14).

miar: Dosł. „batów”. Niektórzy bibliści uważają, że użyte tu greckie słowo bátos jest określeniem miary, która odpowiada hebrajskiej mierze bat. Na podstawie znalezionych fragmentów dzbanów, na których literami starohebrajskimi zapisano słowo „bat”, wysnuto wniosek, że miara ta odpowiadała mniej więcej 22 l (zob. Słowniczek pojęć, „Bat”, oraz Dodatek B14).

dużych miar: Dosł. „korów”. Niektórzy bibliści uważają, że użyte tu greckie słowo kòros jest określeniem miary, która odpowiada hebrajskiej mierze kor, równej 10 batom. Przyjmując, że bat to 22 l, jeden kor równał się 220 l (zob. komentarz do Łk 16:6; Słowniczek pojęć, „Bat”, „Kor”; oraz Dodatek B14).

roztropnym: Występujące tu greckie słowo zawiera myśl o zdolności pojmowania powiązanej z wnikliwością, przezornością, rozeznaniem, rozwagą i praktyczną mądrością. To samo greckie słowo zostało użyte w Mt 7:24; 25:2, 4, 8, 9. W Septuagincie słowo to występuje w Rdz 41:33, 39 w odniesieniu do Józefa.

roztropnym: Lub „mądrym”. Użyty tu grecki przymiotnik frònimos zawiera myśl o zdolności pojmowania powiązanej z wnikliwością, przezornością, rozeznaniem, rozwagą i praktyczną mądrością. Forma tego samego słowa w Łk 16:8 została oddana jako „bardziej zaradni” (lub „pod względem praktycznym mądrzejsi”). To greckie słowo występuje również w Mt 7:24; 25:2, 4, 8, 9, a w Septuagincie w Rdz 41:33, 39 w odniesieniu do Józefa.

wykazał się praktyczną mądrością: Lub „wykazał się sprytem; wykazał się roztropnością”. Grecki wyraz frònimos został tu przetłumaczony na „praktyczna mądrość”. Formy pokrewnego przymiotnika w dalszej części tego wersetu oddano jako bardziej zaradni (lub „pod względem praktycznym mądrzejsi”), a w Mt 7:24; 24:45; 25:2 (NŚ, 1997) oraz w Łk 12:42 jako „roztropny” (zob. komentarze do Mt 24:45; Łk 12:42).

w tym świecie: Lub „tego systemu rzeczy; tej epoki”. Użyty tu grecki wyraz aiòn, którego podstawowe znaczenie to „wiek”, może się odnosić do sytuacji, stanu rzeczy wyróżniającego pewien okres, wiek czy epokę. W tym kontekście odnosi się do dzisiejszego niesprawiedliwego systemu rzeczy i świeckiego stylu życia (zob. Słowniczek pojęć, „System rzeczy”).

Pieniądza: Greckie słowo mamonás (pochodzenia semickiego), w innych przekładach zazwyczaj oddawane jako „mamona”, może być też tłumaczone na „Bogactwo”. „Pieniądz” jest tu przedstawiony jako pan, jako fałszywy bóg, chociaż nie ma jednoznacznych dowodów na to, że było to imię jakiegoś konkretnego bóstwa.

przyjaciół: Chodzi o przyjaciół w niebie, Jehowę Boga i Jezusa Chrystusa — jedyne osoby, które mogą przyjąć innych do „wiecznych miejsc zamieszkania”.

nieprawego bogactwa: Lub „środków, którymi dysponujecie w tym świecie”. Dosł. „mamony niesprawiedliwości”. Greckie słowo mamonás (pochodzenia semickiego), w innych przekładach zazwyczaj oddawane jako „mamona”, na ogół odnosi się do pieniędzy lub bogactwa (zob. komentarz do Mt 6:24). Jezus nazwał to bogactwo nieprawym najwyraźniej dlatego, że dysponują nim grzeszni ludzie, zazwyczaj służy ono samolubnym celom i często jest zdobywane w nieprawy sposób. Poza tym posiadanie lub pragnienie posiadania dużej ilości dóbr materialnych może prowadzić do niegodziwego postępowania. Takie bogactwo może stracić swoją wartość, dlatego osoba, która je posiada, nie powinna na nim polegać (1Tm 6:9, 10, 17-19). Powinna natomiast korzystać z niego, żeby zaprzyjaźnić się z Jehową i Jezusem, którzy mogą przyjąć ją do „wiecznych miejsc zamieszkania”.

wiecznych miejsc zamieszkania: Dosł. „wiecznych namiotów”. Najwyraźniej chodzi tu o doskonałe miejsca zamieszkania w wiecznotrwałym nowym świecie — z Jezusem Chrystusem w niebiańskim Królestwie lub też w raju na ziemi pod panowaniem tego Królestwa.

bardziej kocha: Dosł. „nie ma w nienawiści”. W Biblii słowo „nienawiść” ma kilka odcieni znaczeniowych. Może dotyczyć wrogości, która wynika ze złośliwości i popycha do wyrządzania innym krzywdy. Może też oznaczać tak silną niechęć czy wstręt do kogoś lub czegoś, że nie chce się mieć z tą osobą lub rzeczą nic wspólnego. A czasami „nienawidzić” znaczy po prostu „mniej kochać”. Na przykład o Jakubie czytamy, że ‛znienawidził’ Leę, co oznacza, że kochał ją mniej niż Rachelę (Rdz 29:31, przyp.; Pwt 21:15, przyp.). W tym znaczeniu słowo to występuje też w starożytnej literaturze żydowskiej. A zatem Jezus nie miał na myśli, żeby jego naśladowcy odnosili się wrogo lub pogardliwie do swoich krewnych czy do samych siebie, bo byłoby to sprzeczne z pozostałą częścią Pisma Świętego (por. Mk 12:29-31; Ef 5:28, 29, 33). W tym kontekście sformułowanie „mieć w nienawiści” można oddać jako „kochać w mniejszym stopniu”.

być niewolnikiem: Użyty tu grecki czasownik odnosi się do pracy niewolnika, czyli kogoś, kto ma tylko jednego właściciela. Zgodnie ze słowami Jezusa chrześcijanin nie może okazywać Bogu wyłącznego oddania, które Mu się należy, i jednocześnie poświęcać się gromadzeniu rzeczy materialnych.

Pieniądza: Greckie słowo mamonás (pochodzenia semickiego), w innych przekładach zazwyczaj oddawane jako „mamona”, może być też tłumaczone na „Bogactwo”. „Pieniądz” jest tu przedstawiony jako pan, jako fałszywy bóg, chociaż nie ma jednoznacznych dowodów na to, że było to imię jakiegoś konkretnego bóstwa.

będzie nienawidzić: Czyli będzie mu mniej oddany (zob. komentarz do Łk 14:26).

być niewolnikami: Zob. komentarz do Mt 6:24.

Pieniądza: Zob. komentarz do Mt 6:24.

w pismach proroków i w Prawie: Zazwyczaj wyrażenie to brzmi: „Prawo i pisma proroków” (Mt 5:17; 7:12; 22:40; Łk 16:16). Tylko w tym miejscu zastosowano odwrotny szyk. Chociaż w zasadzie nie wpływa to na zmianę znaczenia (zob. komentarz do Mt 5:17), wydaje się, że w tym wersecie położono większy nacisk na rolę proroctw w Biblii. Poza tym powiedziano tu, że nawet w Prawie prorokowano, co podkreśla proroczy charakter Prawa.

Prawo i pisma proroków: Określenie „Prawo” odnosi się do ksiąg biblijnych od Rodzaju do Powtórzonego Prawa. „Pisma proroków” to prorocze księgi z Pism Hebrajskich. Kiedy określenia te występują razem, może chodzić o całe Pisma Hebrajskie (Mt 5:17; 7:12; 22:40; zob. komentarz do Mt 11:13).

wytrwale zabiegają: Użyte tu greckie słowo zawiera myśl o zdecydowanym działaniu lub wysiłkach. Niektórzy tłumacze Biblii uznali, że mają one negatywny wydźwięk — że chodzi o stosowanie przemocy lub bycie jej ofiarą. Ale słowa głoszona jest dobra nowina o Królestwie Bożym wskazują raczej na pozytywny sens — „dążenie do czegoś z entuzjazmem; gorliwe zabieganie o coś”. Słowa tego wersetu najwidoczniej odnoszą się do zdecydowanych działań lub wysiłków osób, które przychylnie zareagowały na głoszenie dobrej nowiny o Królestwie Bożym, co otworzyło przed nimi możliwość odziedziczenia tego Królestwa.

choćby jej fragment: Niektóre litery hebrajskie różniły się od siebie jedynie małą kreską. Dlatego użyta przez Jezusa hiperbola podkreśla, że Słowo Boże spełni się w najdrobniejszym szczególe.

choćby fragment litery: W czasach Jezusa niektóre litery w hebrajskim alfabecie różniły się od siebie jedynie małą kreską. Dlatego użyta przez Jezusa hiperbola podkreśla, że Słowo Boże spełni się w najdrobniejszym szczególe (zob. komentarz do Mt 5:18).

pozamałżeńskie kontakty seksualne: Grecki wyraz porneía to występujące w Biblii ogólne określenie wszystkich niedozwolonych kontaktów seksualnych. Chodzi np. o cudzołóstwo, prostytucję, stosunki seksualne między osobami niebędącymi małżeństwem, homoseksualizm i współżycie ze zwierzętami (zob. Słowniczek pojęć).

cudzołożyć: Chodzi o dopuszczenie się niewierności małżeńskiej. Jest to cytat z Wj 20:14 i Pwt 5:18, gdzie występuje hebrajski czasownik naʼáf. Jego greckim odpowiednikiem jest użyty tu czasownik moicheúo. W Biblii cudzołóstwo odnosi się do dobrowolnych kontaktów seksualnych żonatego mężczyzny lub zamężnej kobiety z kimś, kto nie jest jego (jej) partnerem małżeńskim (por. komentarz do Mt 5:32, w którym omówiono znaczenie gr. słowa porneía, oddanego tam jako „pozamałżeńskie kontakty seksualne”). W czasie obowiązywania Prawa Mojżeszowego cudzołóstwem nazywano dobrowolne kontakty seksualne z cudzą żoną lub narzeczoną.

popełnia względem tej pierwszej cudzołóstwo: W tych słowach Jezus odrzuca popularny pogląd rabiniczny, według którego mężczyźnie wolno było rozwieść się z żoną „z dowolnego powodu” (Mt 19:3, 9). Myśl o popełnieniu cudzołóstwa względem żony była większości Żydów zupełnie obca. Rabini uczyli, że nie istnieje coś takiego jak zdrada męża wobec żony — za niewierną uznawano tylko kobietę. Nakładając na męża taki sam moralny obowiązek jak na żonę, Jezus przydał kobietom godności i podniósł ich rangę.

pozamałżeńskie kontakty seksualne: Grecki wyraz porneía to występujące w Biblii ogólne określenie wszystkich niedozwolonych kontaktów seksualnych. Chodzi np. o cudzołóstwo, prostytucję, stosunki seksualne między osobami niebędącymi małżeństwem, homoseksualizm i współżycie ze zwierzętami (zob. Słowniczek pojęć).

kto się rozwodzi: Chodzi o mężczyznę, który rozwodzi się z innego powodu niż pozamałżeńskie kontakty seksualne.

popełnia cudzołóstwo: Użyty tu grecki czasownik moicheúo oznacza dopuszczenie się niewierności małżeńskiej. W Biblii cudzołóstwo odnosi się do dobrowolnych kontaktów seksualnych żonatego mężczyzny lub zamężnej kobiety z kimś, kto nie jest jego (jej) partnerem małżeńskim (por. komentarz do Mt 5:32, w którym omówiono znaczenie gr. słowa porneía, oddanego tam jako „pozamałżeńskie kontakty seksualne”). W czasie obowiązywania Prawa Mojżeszowego cudzołóstwem nazywano kontakty seksualne z cudzą żoną lub narzeczoną (zob. komentarze do Mt 5:27; Mk 10:11).

rozwiedzioną: Chodzi o kobietę rozwiedzioną z innego powodu niż pozamałżeńskie kontakty seksualne (zob. komentarz do Mt 5:32).

świadomi swoich potrzeb duchowych: Greckie słowo oddane jako „świadomi” dosłownie znaczy „biedni; potrzebujący; nędzarze; żebracy”. W tym kontekście odnosi się do osób, które odczuwają jakąś potrzebę i w pełni zdają sobie z tego sprawę. To samo słowo zostało użyte w relacji o „żebraku” Łazarzu w Łk 16:20, 22. Greckie wyrażenie oddane w niektórych przekładach jako „ubodzy w duchu” zawiera w sobie myśl o ludziach, którzy boleśnie uświadamiają sobie swoje ubóstwo duchowe i rozumieją, że potrzebują Boga (zob. komentarz do Łk 6:20).

żebraka: Lub „biednego człowieka”. Użyte tu greckie słowo może się odnosić do kogoś bardzo biednego, nędzarza. W przypowieści Jezusa wskazuje na to, jak skrajnie różniła się sytuacja tego mężczyzny od sytuacji bogacza. W sensie przenośnym to słowo występuje w Mt 5:3 w sformułowaniu oddanym jako „świadomi swoich potrzeb duchowych”, które dosłownie znaczy „biedni [potrzebujący; nędzarze; żebracy] w duchu”. To sformułowanie zawiera w sobie myśl o ludziach, którzy boleśnie uświadamiają sobie swoje ubóstwo duchowe i rozumieją, że potrzebują Boga (zob. komentarz do Mt 5:3).

Łazarz: Prawdopodobnie grecka forma hebrajskiego imienia Eleazar, które znaczy „Bóg pomaga”.

Nie dawajcie psom tego, co święte, (...) nie rzucajcie swych pereł przed świnie: Prawo Mojżeszowe zaliczało psy i świnie do zwierząt nieczystych (Kpł 11:7, 27). Psom można było rzucić mięso zwierzęcia rozszarpanego przez jakiegoś drapieżnika (Wj 22:31). Jednak tradycja żydowska zakazywała dawania im „świętego” mięsa, to znaczy pochodzącego z ofiar zwierzęcych. W Mt 7:6 słów „psy” i „świnie” użyto w sensie przenośnym na określenie ludzi, którzy nie cenią skarbów duchowych. Tak jak świnia nie zna wartości pereł i może zranić osobę, która je rzuca, tak człowiek nieceniący skarbów duchowych może skrzywdzić osobę, która chce mu je przekazać.

dzieciom (...) szczeniętom: Ponieważ według Prawa Mojżeszowego psy były nieczyste, w Biblii termin ten często jest używany w sensie negatywnym (Kpł 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Obj 22:15). Jednak ze sprawozdań Marka (7:27) i Mateusza wynika, że Jezus posłużył się tu zdrobnieniem oznaczającym „szczenię”, „pieska” lub „psa domowego”, co łagodziło to porównanie. Być może chciał w ten sposób wywołać miłe, ciepłe skojarzenia ze zwierzętami trzymanymi w domach przez ludzi niebędących Żydami. Przyrównując Izraelitów do „dzieci”, a nie-Żydów do „szczeniąt”, Jezus wskazał, kto ma pierwszeństwo. W domu, w którym były i dzieci, i psy, w pierwszej kolejności karmiono dzieci.

psy: Według Prawa Mojżeszowego psy były zwierzętami nieczystymi (Kpł 11:27). Psy liżące wrzody żebraka najwyraźniej były bezpańskie i żywiły się padliną. W Pismach Hebrajskich słowo „pies” często ma znaczenie negatywne (Pwt 23:18, przyp.; 1Sm 17:43; 24:14; 2Sm 9:8; 2Kl 8:13; Prz 26:11). W Mt 7:6 słowa „psy” użyto w sensie przenośnym na określenie ludzi, którzy nie cenią skarbów duchowych. W związku z tym, że psy były dla Żydów nieczyste, i przez to stanowią w Biblii negatywny symbol, wzmianka o „psach” w tej przypowieści wskazuje na wielkie poniżenie żebraka o imieniu Łazarz (zob. komentarze do Mt 7:6; 15:26).

u boku Ojca: Lub „u piersi Ojca”. Dosł. „na łonie Ojca”. To sformułowanie wskazuje na uprzywilejowaną pozycję i zażyłość. Jest to figura stylistyczna, która prawdopodobnie wywodzi się ze zwyczaju półleżenia podczas posiłków: miejsca zajmowano na sofach w sposób umożliwiający opieranie się o pierś bliskiego przyjaciela (Jn 13:23-25). Jezus jest tu więc przedstawiony jako najbliższy przyjaciel Jehowy — mógł dokładniej i obszerniej niż ktokolwiek inny wyjaśnić, jaki jest Bóg (Mt 11:27).

na miejsce przy Abrahamie: Lub „na miejsce u piersi Abrahama”. Dosł. „na łono Abrahama”. Miejsce u piersi wskazywało na uprzywilejowaną pozycję i zażyłość (zob. komentarz do Jn 1:18). Ta figura stylistyczna wywodzi się ze zwyczaju półleżenia podczas posiłków w sposób umożliwiający opieranie się o pierś przyjaciela (Jn 13:23-25).

na miejsce przy Abrahamie: Lub „na miejsce u piersi Abrahama”. Dosł. „na łono Abrahama”. Miejsce u piersi wskazywało na uprzywilejowaną pozycję i zażyłość (zob. komentarz do Jn 1:18). Ta figura stylistyczna wywodzi się ze zwyczaju półleżenia podczas posiłków w sposób umożliwiający opieranie się o pierś przyjaciela (Jn 13:23-25).

grobie: Lub „Hadesie”, czyli wspólnym grobie ludzkości (zob. Słowniczek pojęć, „Grób”).

obok niego: Lub „u jego piersi”. Dosł. „na jego łonie” (zob. komentarz do Łk 16:22).

Mają pisma Mojżesza i pisma proroków: Te pisma były czytane w synagogach w każdy szabat (Dz 15:21) i powinny skłonić słuchaczy do uznania Jezusa za Mesjasza i Króla posłanego przez Boga.