TILE 27
‘Di Daselɛ Bɔkɔɔ’
Pɔɔlo mɔɔ la efiade wɔ Wulomu la hɔle zo hanle edwɛkɛ ne
Ɔgyi Gyima ne 28:11-31 azo
1. Anwodozo boni a Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ lɛ a, na duzu ati ɔ?
MELI bie mɔɔ bɛhɛlɛ nwolɛ “Ziyɛse Amra” mɔɔ ɔbayɛ kɛ ɔfa aleɛ la vi Mɛdetɛlenia bɔra Mɔleta azo ɛlɛkɔ Yetali. Ɔle ɛvolɛ kɛyɛ 59 Y.M. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo mɔɔ le pilizanli mɔɔ bɛ nee ye ɛlɛkɔ la nee ɔ mediema Kilisienema Luku nee Alesetaakɛse wɔ meli ne anu bie. (Gyi. 27:2) Ɛnee edwɛkpakavolɛma ɛhye mɔ ɛnle kɛ meli ne anu amra gyɛne mɔɔ kpondɛle anwobanebɔlɛ wɔ Giliki nyamenle Ziyɛse amra mrenyia ndalɛ Castor nee Pollux ɛkɛ ne la. (Gyi. 28:11) Ɔluakɛ, Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ sonle Gyihova mɔɔ hanle kɛ Pɔɔlo bali nɔhalɛ ne anwo daselɛ wɔ Wulomu na yeahɔgyinla Siza anyunlu la.—Gyi. 23:11; 27:24.
2, 3. Nienwu a meli ne mɔɔ Pɔɔlo wɔ nu la vale a, na mɔlebɛbo ne ala Pɔɔlo nyianle moalɛ vile ni?
2 Kenle nsa ne azo, meli ne hɔgyinlanle Saelekusu, suakpole kɛnlɛma bie mɔɔ le kɛ Atɛnse nee Wulomu la. Meli ne hɔle Riligeɛm mɔɔ wɔ Yetali nyiakɛ la. Akee nyiakɛ anwoma ne bɔle meli ne pɛle adenle mayɛlɛ 200 hɔle Putiyɔle habɔ mɔɔ wɔ Yetali la (ɛnɛ ɔbikye Naples) ndɛndɛ, na ɔdwule Putiyɔle wɔ kenle mɔɔ tɔ zo nwiɔ la azo.—Gyi. 28:12, 13.
3 Ɔka ekyii Pɔɔlo dwu Wulomu na yeahɔgyinla maanle maanle belemgbunli Nelo anyunlu. Ɛnee “arɛlekyekyelɛ muala Nyamenle ne” nee Pɔɔlo lua ɔvi adendulɛ ne mɔlebɛbo too kɔdwu ye awieleɛ. (2 Kɔl. 1:3) Kɛ mɔɔ yɛbanwu ye la, Pɔɔlo hɔle zo nyianle moalɛ; yɛɛ kɛzi ɔbɔle mɔdenle ɔyɛle edwɛkpatɛlɛvolɛ gyima ne la anga aze.
‘Pɔɔlo Yɛle Nyamenle Mo Na Ɔnyianle Akɛnrasesebɛ’ (Gyima ne 28:14, 15)
4, 5. (a) Kɛzi bɛliele Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ kɛnlɛma wɔ Putiyɔle ɛ, na duzu ati a ɔnyianle fanwodi zɔhane a? (b) Saa Kilisienema la efiade bɔbɔ a, kɛzi bɛbahola bɛanyia bɛ subane kpalɛ ne azo nvasoɛ ɛ?
4 Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ ‘nwunle mediema wɔ Putiyɔle na bɛzɛlɛle bɛ kɛ bɛdɛnla bɛ nwo ɛkɛ ne kenle nsuu.’ (Gyi. 28:14) Kilisiene nyɛvolɛlielɛ nwo neazo kɛnlɛma boni ɛne! Ɔda ali kɛ mediema mɔɔ liele Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ kɛnlɛma la nyianle anwosesebɛmaanlɛ dɔɔnwo vile bɛ ɛkɛ ne. Noko, kɛ ɔyɛle mɔɔ pilizanli mɔɔ bɛlɛsinza ye la nyianle fanwodi kpole zɔhane a? Bie a kɛmɔ ɛnee Wulomu sinzavolɛma ne die ɛzoanvolɛ ne di la ati ɔ.
5 Ɛnɛ noko wɔ efiade dɔɔnwo anu, ɔyɛ a bɛmaa Gyihova azonvolɛ fanwodi titili nee nwolɛ adenle bie mɔ ɔlua Kilisiene subane mɔɔ bɛda ye ali ati. Kɛ neazo la, wɔ Romania, nrenyia awule bie mɔɔ bɛdole ye efiade ɛvolɛ 75 la bɔle ɔ bo zukoale Nyamenle Edwɛkɛ ne na ɔyɛle nzenzaleɛ mgbole dɔɔnwo wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. Ɛhye ati efiade mgbanyima ne mɔ maanle ye adenle kɛ ɔkola ɔfinde ɔkɔtotɔ ninyɛne mɔɔ bɛhyia nwo wɔ efiade ɛkɛ ne mɔɔ awie biala ɛmboka ɔ nwo a! Mɔɔ tɛla biala la, yɛ subane kpalɛ ne wula Gyihova anyunlunyia.—1 Pita 2:12.
6, 7. Kɛzi mediema mɔɔ wɔ Wulomu la lale ɛlɔlɛ kpole ali ɛ?
6 Mɔɔ bɛvile Putiyɔle la, Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ diale adenle mayɛlɛ 30 hɔle Capua mɔɔ wɔ Apia Adenle zo mɔɔ bikye Wulomu la. Bɛvale awolɛ mgbole a bɛyɛle adenle ɛhye a. Saa ɛlua adenle ɛhye mɔɔ ɛlie duma la azo a ɛbanwu Yetali azɛlɛ kɛnlɛma ne yɛɛ ɛdwu ye ɛleka ne bie a ɛbanwu Mɛdetɛlenia Nyevile ne. Eza adendulɛma mɔɔ fa adenle ne azo la nwu Pontine Marshes ne, azia bie mɔɔ ɛvi ɛkɛ ne mɔɔ kɔ Wulomu nee Apeɛse Gua nu la le mayɛlɛ 40 la. Luku hɛlɛle kɛ, mɔɔ mediema mɔɔ wɔ Wulomu “dele yɛ nganeɛ la” bɛrale too bɛrayiale yɛ wɔ Apeɛse Gua nu, yɛɛ bie mɔ noko hendɛle wɔ Dabelɛ Nsa, mɔɔ bɛdie bɛ menle wɔ ɛkɛ na ɛkɛ ne mɔɔ kɔ Wulomu bayɛ mayɛlɛ 30 la. Nea ɛlɔlɛ kpole mɔɔ bɛlale ye ali la!—Gyi. 28:15.
7 Ɛnee Apeɛse Gua nu ɛnle ɛleka mɔɔ adenduvoma ne mɔɔ ɛvɛ la bahola alie bɛ menle a. Kɛlɛvolɛ bie mɔɔ vi Wulomu mɔɔ bɛfɛlɛ ye Orace la hanle Apeɛse Gua ne anwo edwɛkɛ kɛ “ɛnee melikavolɛma dɔɔnwo ba ɛkɛ yɛɛ menli mɔɔ lɛ nyɛvolɛ azua wɔ ɛkɛ ne la ɛngyɛ na bɛava ɛya.” Ɔhɛlɛle kɛ “ɛnee ɛkɛ ne nzule ne ɛnle kpalɛ fee.” Na yeangulo kɛ ɔbali aleɛ wɔ ɛkɛ ne bɔbɔ! Ɔnva nwo ngyegyelɛ ɛhye mɔ amuala, menli mɔɔ vi Wulomu rale la vale anyelielɛ hendɛle Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ amaa bɛazɔho bɛ wɔ bɛ adendulɛ ne foa mɔɔ li awieleɛ la anu.
8. Duzu ati a Pɔɔlo “nwunle” mediema ne mɔ la ɔyɛle Nyamenle mo a?
8 Kɛlɛtokɛ ne ka kɛ, “Mɔɔ Pɔɔlo nwunle bɛ la, ɔyɛle Nyamenle mo na ɔnyianle akɛnrasesebɛ.” (Gyi. 28:15) Nɔhalɛ nu, mediema alɔvolɛ ɛhye mɔ mɔɔ ɔbayɛ kɛ Pɔɔlo ze bɛ nuhua bie mɔ mɔɔ ɔnwunle bɛ mgbane bɔbɔ la maanle ɔnyianle anwosesebɛ na ɔ rɛle kyekyele. Duzu ati a Pɔɔlo yɛle Nyamenle mo a? Ɛnee ɔze kɛ ɛlɔlɛ mɔɔ vi ahonle nu la le sunsum ne ma. (Gal. 5:22) Ɛnɛ noko, sunsum nwuanzanwuanza ne ka Kilisienema maa bɛbɔ afɔle bɛmaa awie mɔ na bɛkyekye bɛdabɛ mɔɔ bɛhyia moalɛ la arɛle.—1 Tɛs. 5:11, 14.
9. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia mediema mɔɔ hɔyiale Pɔɔlo la subane ne bie ɛ?
9 Kɛ neazo la, sunsum nwuanzanwuanza ne ka mediema mrenyia nee mraalɛ maa bɛdie maangyebakyi zo neavolɛma, edwɛkpatɛlɛvolɛma yɛɛ menli gyɛne mɔɔ wɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu, mɔɔ bɛbɔ afɔle dɔɔnwo amaa bɛazonle Gyihova la kɛnlɛma. Biza ɛ nwo kɛ: ‘Asoo mebahola meayɛ dɔɔnwo meaboa maangyebakyi zo neavolɛ ne, saa yegya a, bie a mealie ɔdaye nee ɔ ye wɔ me sua nu ɔ? Asoo mebayɛ ngyehyɛleɛ na me nee bɛ ahɔ daselɛlilɛ ɔ?’ Saa ɛyɛ zɔ a, ɛbanyia nyilalɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, nea kɛzi Wulomu mediema ne mɔ anye liele wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛtie Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ anwubielɛ mɔɔ maa anwosesebɛ la.—Gyi. 15:3, 4.
“Bɛka Nwolɛ Edwɛkɛ Ɛtane Wɔ Ɛleka Biala” (Gyima ne 28:16-22)
10. Tɛnlabelɛ boni a Pɔɔlo hɔle nu wɔ Wulomu a, na mɔɔ ɔdwule ɛkɛ ne la duzu a ɔyɛle ye ndɛndɛ a?
10 Mɔɔ bɛdwule Wulomu la, “bɛmaanle Pɔɔlo angomekye hɔdɛnlanle na sogyanli bie zinzale ye.” (Gyi. 28:16) Amaa pilizanli mɔɔ sogyanli ɛlɛsinza ye wɔ sua nu angola nriandi la, bɛfa kyeenyi bɛkyekye ɔ nee sogyanli ne mɔɔ ɛlɛsinza ye la. Noko, ɛnee Pɔɔlo le edwɛkpatɛlɛvolɛ na kyeenyi ne ammaa yeanyɛ koonwu. Ɔti, mɔɔ ɔvale kenle nsa ɔliele ɔ menle ɔlua adendulɛ ne ati la, ɔvɛlɛle Dwuu mgbanyima mɔɔ wɔ Wulomu la ɔmaanle bɛyiale na ɔlile bɛ daselɛ.
11, 12. Mɔɔ Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ Dwuuma ɛlɛtendɛ la, kɛzi ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔmaa baye adwenle ɛtane biala mɔɔ bɛlɛ la bɛavi ɛkɛ ɛ?
11 Pɔɔlo hanle kɛ, “Mediema, meanyɛ debie meantia menli ɛhye anzɛɛ yɛ nenyia mɔ amaamuo ne, noko bɛdole me efiade wɔ Gyɛlusalɛm na bɛvale me bɛwulale Wulomuma asa anu. Na mɔɔ bɛnleɛnleanle edwɛkɛ ne anu la, ɛnee bɛkulo kɛ bɛgyakyi me ɔluakɛ bɛannyia debie mɔɔ bɛgyinla zo bɛahu me a. Noko mɔɔ Dwuuma ne amkponle la, ɔmaanle mendole edwɛkɛ ne memaanle Siza, noko tɛ kɛ meto me maanle ne ɛzonle ɔ.”—Gyi. 28:17-19.
12 Mɔɔ Pɔɔlo vɛlɛle Dwuuma mɔɔ ɛlɛtie ye “mediema” la ɛnee ɔlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbanwu mɔɔ bɛlɛdwenle nwo na yeaye adwenle ɛtane biala mɔɔ ɛnee bɛlɛ la yeavi ɛkɛ. (1 Kɔl. 9:20) Bieko, ɔmaanle bɛnwunle kɛ yeamba kɛ ɔbabɔ ɔ mediema Dwuuma somolɛ, emomu ɔrale kɛ ɔbava ye edwɛkɛ yeado Siza anyunlu. Noko ɛnee Dwuuma mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la ɛnze kɛ Pɔɔlo ɛdo ye edwɛkɛ ɛmaa Siza. (Gyi. 28:21) Duzu ati a Dwuuma mɔɔ wɔ Dwudiya la ambɔ bɛ amaneɛ ɛ? Buluku bie hanle kɛ: “Ɔbayɛ kɛ Pɔɔlo meli ne boka mɔɔ limoale rale Yetali wɔ mekɛ mɔɔ fɔsɛlɛ ne pɛle nu la anwo, na ɛnee menli mɔɔ Dwuuma mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm ɛzoa bɛ la ɛtɛbale yɛɛ bɛ sa anga edwɛkɛ ne anwo kɛlata biala.”
13, 14. Kɛzi Pɔɔlo hwenle adwenle hɔle Belemgbunlililɛ ne azo ɛ, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa ye ɛ?
13 Akee Pɔɔlo hanle edwɛkɛ bie mɔɔ Dwuuma ne anye balie nwo la vale hwenle bɛ adwenle hɔle Belemgbunlililɛ ne azo. Ɔhanle kɛ: “Ɛhye ati a menzɛlɛle kɛ mekulo kɛ menwu bɛ na me nee bɛ tendɛ a, ɔluakɛ Yizilayɛma anyelazo ne ati a kyeenyi ɛhye gua me sa a.” (Gyi. 28:20) Kɛ mɔɔ Kilisienema ne ɛlɛka la, Mɛzaya ne nee ye Belemgbunlililɛ ne a bamaa anyelazo zɔhane ara nu a. Dwuuma mgbanyima ne mɔ buale ye kɛ, “Yɛsuzu kɛ ɔle kpalɛ kɛ yɛbadie wɔ adwenle, ɔluakɛ eku ɛhye ɛdeɛ, bɛka nwolɛ edwɛkɛ ɛtane wɔ ɛleka biala.”—Gyi. 28:22.
14 Saa yɛnyia adenle kɛ yɛbɔ edwɛkpa ne nolo a, yɛbahola yɛazukoa Pɔɔlo na yɛava edwɛkɛ mɔɔ maa bɛdwenle nee kpuya yɛali gyima amaa tievolɛma anye alie edwɛkɛ ne anwo. Nzuzulɛ zɛhae mɔ anwo neazo ngɛnlɛma wɔ Reasoning From the Scriptures, Nyia Teokelase Ɛzonlenlɛ Sukulu Ndetelɛ Zo Nvasoɛ yɛɛ Maa Ɛ Nye Ɛbolo Ɛgengalɛ Nee Ngilehilelɛ Nwo mbuluku ne mɔ anu. Asoo ɛlɛfa nzuzulɛ ɛhye mɔ wɔali gyima amaa wɔahilehile kpalɛ ɔ?
‘Ɔlile Daselɛ Bɔkɔɔ’—Ɔle Neazo Ɔmaa Yɛ (Gyima ne 28:23-29)
15. Ninyɛne nna boni mɔ a yɛsukoa yɛfi Pɔɔlo daselɛlilɛ ne anu a?
15 Kenle mɔɔ bɛhilele la dwule la, Dwuuma mɔɔ wɔ sua ne azo la “dɔɔnwo kpalɛ” rale ɛleka mɔɔ Pɔɔlo de la. Pɔɔlo hilehilele edwɛkɛ nu hilele bɛ na “ɔlile Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo daselɛ bɔkɔɔ, ɔluale Mosisi Mɛla ne nee Ngapezoma ne anwo zo ɔhanle Gyisɛse anwo edwɛkɛ ɔhilele bɛ ɔvi nwonlomɔ kɔdwu nɔsolɛ ɔmaanle bɛliele bɛlile.” (Gyi. 28:23) Pɔɔlo yɛle ninyɛne nna bie anwo neazo maanle yɛ wɔ ye daselɛlilɛ ne anu. Mɔɔ limoa, ɔvale ye adwenle ɔziele Nyamenle Belemgbunlililɛ ne azo. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ‘ɔmaanle ye tievolɛma liele mɔɔ ɔlɛka la lile.’ Mɔɔ tɔ zo nsa, ɔ nee bɛ zuzule Ngɛlɛlera ne anwo. Mɔɔ tɔ zo nna, ɔdwenlenle menli ne anwo na ɔlile daselɛ “ɔvi nwonlomɔ kɔdwu nɔsolɛ.” Nea kɛzi ɔle neazo kɛnlɛma ɔmaa yɛ a! Duzu a vi nu rale a? ‘Bie mɔ liele lile’ yɛɛ bie mɔ noko anlie anli. Menli ne adwenle anyɛ ko na Luku hanle kɛ, “bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛkɔ.”—Gyi. 28:24, 25a.
16-18. Duzu ati a Wulomu Dwuuma mɔɔ bɛandie Pɔɔlo edwɛkɛ ne la anzi ɔ nwo a, na saa menli andie edwɛkɛ ne a duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?
16 Mɔɔ bɛyɛle la anzi Pɔɔlo anwo fee ɔluakɛ ɛnee ɔle Baebolo ngapezo yɛɛ ɔle debie mɔɔ bɛta bɛyɛ. (Gyi. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Ɔti, Pɔɔlo hanle hilele menli mɔɔ bɛandie na bɛlɛkɔ la kɛ: “Sunsum nwuanzanwuanza ne luale ngapezonli Ayezaya anwo zo dendɛle hilele bɛ nenyia mɔ kɛ, ‘Kɔze menli ɛhye mɔ kɛ: “Nɔhalɛ nu, bɛbadie noko bɛnrɛde ɔ bo, yɛɛ bɛbanlea noko bɛnrɛnwu ɛhwee. Ɔluakɛ menli ɛhye mɔ ahonle ɛsolo.”’” (Gyi. 28:25b-27) Edwɛkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “ɛsolo” la kile ahonle mɔɔ ɛkpunli la, ɔti edwɛkɛ ne ɛngola nuhua wolo. (Gyi. 28:27) Alɔbɔlɛ edwɛkɛ boni ɛne!
17 Pɔɔlo dwulale ye edwɛkɛ ne kɛ, ‘maanle maanle ne mɔ badie’ ɔluakɛ bɛnle kɛ Dwuuma ne la. (Gyi. 28:28; Edw. 67:2; Aye. 11:10) Nɔhalɛ nu, Pɔɔlo vale anwodozo a hanle edwɛkɛ ɛhye a, ɔluakɛ ɛnee yenwu kɛzi maanle maanle ne anu amra ɛdie edwɛkɛ ne la!—Gyi. 13:48; 14:27.
18 Kɛ mɔɔ Pɔɔlo yɛle la, saa menli andie edwɛkpa ne a, ɔnle kɛ yɛmaa ɔgyegye yɛ somaa. Yɛze kɛ yeanyɛ boɛ fee la, menli ekyi bie a banwu adenle ne mɔɔ kɔ ngoane nu la a. (Mat. 7:13, 14) Noko, saa menli mɔɔ tie yɛ la baboka yɛ nwo wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu a, bɛmaa yɛ nye ɛlie na yɛvi yɛ ahonle nu yɛlie bɛ kɛnlɛma.—Luku 15:7.
Gyima ne 28:30, 31)
‘Ɔhanle Nyamenle Belemgbunlililɛ Ne Anwo Edwɛkɛ’ (19. Kɛzi Pɔɔlo vale ye mekɛ ne lile gyima kpalɛ ɛ?
19 Luku vale edwɛkɛ mɔɔ maa anwosesebɛ na ɔka ahonle la dwulale ye edwɛkɛ ne kɛ: “[Pɔɔlo lile] ɛvolɛ nwiɔ wɔ ɛkɛ wɔ ɔdaye mumua ne ye sua mɔɔ ɔtua nwolɛ kakɛ la anu, na ɛnee ɔdie bɛdabɛ mɔɔ bɛba ɔ nwo ɛkɛ ne la amuala kɛnlɛma, ɔhanle Nyamenle Belemgbunlililɛ ne nee Awulae Gyisɛse Kelaese anwo ngilehilelɛ ne anwo edwɛkɛ ɔhilele bɛ mɔɔ yeanzulo, na debie biala anzi ye adenle.” (Gyi. 28:30, 31) Nyɛvolɛlielɛ, diedi nee mɔdenlebɔlɛ nwo neazo kɛnlɛma boni ɛne!
20, 21. Bobɔ menli mɔɔ nyianle Pɔɔlo ɛzonlenlɛ gyima ne azo nvasoɛ wɔ Wulomu la bie mɔ aluma.
20 Menli mɔɔ Pɔɔlo liele bɛ kɛnlɛma la anu ko a le Onɛsemɛse, akɛlɛ bie mɔɔ vi Kɔlɔsae mɔɔ nriandile la. Pɔɔlo boale Onɛsemɛse maanle ɔyɛle Kilisienenli yɛɛ Onɛsemɛse rayɛle Pɔɔlo ‘adiema nɔhavo mɔɔ ɔkulo ye la.’ Nɔhalɛ nu, Pɔɔlo hanle ɔ nwo edwɛkɛ kɛ ɔle ‘ɔ ra na ɔrayɛle ye papa.’ (Kɔl. 4:9; Fae. 10-12) Nea kɛzi ɔbayɛ kɛ Onɛsemɛse maanle Pɔɔlo anwosesebɛ la! a
21 Menli gyɛne noko nyianle Pɔɔlo neazo kɛnlɛma ne azo nvasoɛ. Ɔhɛlɛle Felepaema kɛ: “Me tɛnlabelɛ ne amgba ɛboa ɛmaa edwɛkpa ne ɛhɔ zo, na ɔlua zo Belemgbunli Sinzavolɛma ne nee menli mɔɔ ɛha la amuala ɛnwu ye kɛ Kelaese ati a mela efiade a. Na mediema dɔɔnwo mɔɔ ɛlɛyɛ Awulae ɛzonlenlɛ gyima ne la ɛlua me efiadelalɛ ne azo ɛnyia anwodozo na bɛlɛfa akɛnrasesebɛ kpole bɛaha Nyamenle edwɛkɛ ne mɔɔ bɛnzulo a.”—Fel. 1:12-14.
22. Duzu a Pɔɔlo yɛle wɔ mekɛ mɔɔ ɔla efiade wɔ Wulomu la ɛ?
22 Mɔɔ Pɔɔlo la efiade wɔ Wulomu la, ɔvale ye mekɛ ne ɔhɛlɛle ngɛlata titili bie mɔ mɔɔ kɛkala boka Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne anwo la. b Ngɛlata zɔhane mɔ boale alimoa Kilisienema mɔɔ ɔhɛlɛle ɔhɔmaanle bɛ la. Yɛdayɛ noko yɛnyia Pɔɔlo ngɛlata ne mɔ azo nvasoɛ, ɔluakɛ folɛdulɛ mɔɔ wɔ nu la boa yɛ ɛnɛ kɛ mɔɔ ɛnee ɔde wɔ mekɛ mɔɔ ɔhɛlɛle ala la.—2 Tim. 3:16, 17.
23, 24. Kɛzi Kilisienema dɔɔnwo ɛla subane kpalɛ ali ɛnɛ ɔnva nwo kɛ bɛgua bɛ efiade kɛ Pɔɔlo la ɛ?
23 Mɔɔ bɛkaye Pɔɔlo bɛavi efiade mɔɔ bɛanga nwolɛ edwɛkɛ wɔ Gyima ne anu la, ɛnee yeli ɛvolɛ kɛyɛ nna wɔ efiade—nwiɔ wɔ Sizalia yɛɛ nwiɔ wɔ Wulomu. c (Gyi. 23:35; 24:27) Noko ɔnyianle nwolɛ adwenle kpalɛ na ɔyɛle biala mɔɔ ɔbahola la wɔ Nyamenle ɛzonlenlɛ nu. Zɔhane ala a ɛnɛ noko, bɛgua Gyihova Alasevolɛ dɔɔnwo efiade ɔlua bɛ diedi ti a, noko bɛ nye die yɛɛ bɛkɔ zo bɛka edwɛkɛ ne. Kɛ neazo la, bɛdole Adolfo efiade wɔ Spain ɔluakɛ yeangyinla afoa biala. Sogyanli bie hanle kɛ, “Ɛ nwo yɛ yɛ ɛzulolɛ. Yɛmaa ɛ nwo ɛhyele wɔ wɔ efiade ɛke, noko ɔnva nwo biala mɔɔ yɛbayɛ la ɛsele yɛɛ ɛtendɛ kɛnlɛma.”
24 Nzinlii, bɛliele Adolfo bɛlile kpalɛ ɔti ɛnee bɛndo ye efiade anlenkɛ ne anu. Ɛnee sogyama kɔ ɔ nwo ɛkɛ na bɛbiza ye Baebolo ne anu edwɛkɛ. Ɛnee sinzavolɛma ne bie bɔbɔ kɔ ye efiade ɛkɛ ne kɔkenga Baebolo ne wɔ mekɛ mɔɔ Adolfo ɛlɛnea kɛ awie ɛmba la. Ɔti pilizanli ne “zinzale” sinzavolɛ ne! Bɛmaa Alasevolɛ nɔhavoma ɛhye mɔ neazo ngɛnlɛma ne ɛmaa yɛ anwosesebɛ na ‘yɛva akɛnrasesebɛ kpole yɛha Nyamenle edwɛkɛ ne mɔɔ yɛnzulo,’ bɔbɔ wɔ tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se la anu.
25, 26. Ngapezo mɔɔ yɛ nwanwane la boni a Pɔɔlo nwunle kɛ yera nu wɔ ɛvolɛ asɛɛ 30 anu a, na kɛzi ɛhye bie ɛlɛkɔ zo ɛnɛ ɛ?
25 Kelaese ɛzoanvolɛ mɔɔ bɛhye ye na ɔwɔ sua nu la ‘ɛlɛka Nyamenle Belemgbunlililɛ ne’ anwo edwɛkɛ ahile menli kɔsɔɔti mɔɔ rakpɔlale ye la—nea kɛzi edwɛkɛ ɛhye mɔɔ maa anwosesebɛ la dwula Gyima buluku ne a! Yɛnwunle ye wɔ tile mɔɔ limoa la anu kɛ, Gyisɛse vale gyima maanle ye ɛdoavolɛma ne kɛ: “Saa sunsum nwuanzanwuanza ne ba bɛ nwo zo a, bɛbanyia tumi na bɛayɛ me alasevolɛ wɔ Gyɛlusalɛm nee Dwudiya nee Samɛlea amuala, bɛahɔdwu azɛlɛ ye azo ɛleka biala.” (Gyi. 1:8) Asɛɛ ɛvolɛ 30 anzi, ɛnee bɛbɔ edwɛkɛ ne ‘nolo bɛhile abɔdeɛ muala mɔɔ wɔ aleɛabo la.’ d (Kɔl. 1:23) Nea daselɛ mɔɔ kile kɛ Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne ɛlɛyɛ gyima la!—Zɛk. 4:6.
26 Ɛnɛ noko, sunsum ko ne ala ɛmaa Kelaese amediema mɔɔ wɔ ɛkɛ la nee bɛ gɔnwo mɔ “mboane gyɛne” ne anwosesebɛ kɛ bɛhɔ zo ‘bɛli Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo daselɛ bɔkɔɔ’ wɔ maanle mɔɔ bo 240 la azo! (Dwɔn 10:16; Gyi. 28:23) Ɛlɛyɛ dɔɔnwo wɔ gyima ɛhye anu ɔ?
a Ɛnee Pɔɔlo kpondɛ kɛ Onɛsemɛse tɛnla ɔ nwo ɛkɛ, noko ɛnee ɔtia Wulomuma mɛla yɛɛ ɔngile ɛbulɛ ɔmmaa ɔ menle Faelimɔn mɔɔ le Kilisienenli la. Ɔti, Onɛsemɛse ziale hɔle Faelimɔn ɛkɛ, na ɔvale kɛlata mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle Faelimɔn kɛ ɔlie ye akɛlɛ ne kɛnlɛma kɛ ye sunsum nu adiema la ɔhɔmaanle ye.—Fae. 13-19.
b Nea ɛlɛka mɔɔ se “ Pɔɔlo Hɛlɛle Ngɛlata Nnu Wɔ Wulomu Efiadelalɛ Mɔɔ Limoa La Anu.”
c Nea ɛlɛka mɔɔ se “ Mɔɔ Pɔɔlo Yɛle Wɔ 61 Y.M. Anzi.”
d Nea ɛlɛka “ Bɛbɔle Edwɛkpa Ne Nolo ‘Bɛhilele Abɔdeɛ Muala.’”