Korinthe — „Meester van twee havens”

OP KAARTEN is te zien dat het grootste deel van Griekenland bestaat uit een schiereiland met aan de zuidkant iets wat eruitziet als een groot eiland. De delen worden verbonden door een smalle strook land, die op het smalste punt zes kilometer breed is. Deze landengte wordt de Isthmus van Korinthe genoemd en verbindt het Peloponnesische schiereiland in het zuiden met het noordelijke deel van het land.

De Isthmus is ook in een ander opzicht belangrijk. Het is wel de brug van de zee genoemd, want ten oosten ervan bevindt zich de Saronische Golf, die overgaat in de Egeïsche Zee en het oosten van de Middellandse Zee, en ten westen ervan bevindt zich de Golf van Korinthe, waarachter de Ionische Zee, de Adriatische Zee en het westelijke deel van de Middellandse Zee liggen. Hier tussenin ligt de stad Korinthe, op Paulus’ zendingsreizen een belangrijke stopplaats, die in de oude wereld bekendstond om haar welvaart, luxe en verdorven leefstijl.

Een strategisch gelegen stad

Korinthe ligt aan de westelijke rand van deze belangrijke landengte en heeft aan beide zijden van de smalle Isthmus een haven: Lechaeum aan de westzijde en Kenchrea aan de oostzijde. Daarom noemde de Griekse geograaf Strabo Korinthe de „meester van twee havens”. Vanwege de strategische ligging werd Korinthe een  internationaal kruispunt met invloed op zowel de noord-zuidhandelsroute over land als de oost-westhandelsroute over zee.

Sinds oude tijden kwamen schepen uit het oosten (Klein-Azië, Syrië, Fenicië en Egypte) en het westen (Italië en Spanje) er met hun lading, die ze in de ene haven uitlaadden en over land de paar kilometer naar de andere kant van de Isthmus vervoerden. Daar werden de goederen op andere schepen geladen om de reis te vervolgen. Kleinere boten werden over de landengte getrokken via een soort overtoom, die de diolkos werd genoemd. (Zie het kader op blz. 27.)

Waarom gaven zeelieden de voorkeur aan de route over land? Omdat dit hun een hachelijke reis bespaarde van ruim driehonderd kilometer over ruwe zee rond de door stormen geteisterde klippen van de zuidelijke Peloponnesos. Zeelieden vermeden vooral Kaap Malea, waarover werd gezegd: „Wie de Kaap Malea rondt, kan thuiskomen wel vergeten.”

Kenchrea — Een haven onder water

De haven Kenchrea lag zo’n elf kilometer ten oosten van Korinthe en was het eindpunt van de Aziatische zeeroutes. Kenchrea ligt nu deels onder water als gevolg van verwoestende aardbevingen die ongeveer eind vierde eeuw toesloegen. Een van de vermeldingen van deze grote haven waar schepen uit allerlei landen kwamen, vinden we bij Strabo, die het een drukke, welvarende haven noemde.

In de Romeinse tijd had de haven twee pieren die als een hoefijzer in zee uitstaken, wat een toegang van 150 à 200 meter breed creëerde en ruimte bood aan schepen van wel 40 meter lang. Aan de zuidwestkant zijn delen van een tempel opgegraven waarvan men denkt dat het een heiligdom voor de godin Isis was. Aan de andere kant van de haven stond een gebouwencomplex dat waarschijnlijk gewijd was aan Aphrodite. Isis en Aphrodite werden gezien als de beschermgodinnen van de zeelieden.

De commerciële scheepvaart kan voor Paulus een reden zijn geweest om in Korinthe als tentenmaker te werken (Handelingen 18:1-3). Het boek In de voetstappen van Paulus zegt: „Wanneer (...) de winter naderde, hadden de tentenmakers te Corinthe, die ook zeilmakers waren, meestal meer werk in opdracht dan zij  konden uitvoeren. Beide havens lagen vol schepen die voor den winter opgelegd waren; de zeilen moesten gerepareerd worden nu de zeeën gesloten waren; en zoo hadden de scheepswerven van Lechaeum en Cenchreae volop werk voor iedereen die met naald en scheepsgaren wist om te gaan.”

Paulus bleef ruim anderhalf jaar in Korinthe en rond 52 voer hij van Kenchrea naar Efeze (Handelingen 18:18, 19). Tijdens de daaropvolgende vier jaar werd er in Kenchrea een gemeente opgericht. De Bijbel zegt dat Paulus christenen in Rome vroeg hulp te bieden aan Febe, een christelijke vrouw uit „de gemeente die in Kenchrea is” (Romeinen 16:1, 2).

Tegenwoordig zwemmen bezoekers aan de baai van Kenchrea in kristalhelder water te midden van de overblijfselen van de onder water gelopen haven. De meesten van hen beseffen niet dat deze plek eeuwen geleden gonsde van zowel christelijke als commerciële activiteit. Dat gold ook voor de andere haven van Korinthe, Lechaeum, aan de westkant van de Isthmus.

Lechaeum — Poort naar het westen

De geplaveide Weg naar Lechaeum liep rechtstreeks van de agora (marktplaats) van Korinthe naar de westelijke haven, Lechaeum, twee kilometer verderop. Een deel van de kustlijn was uitgebaggerd om een haven te creëren, en het puin was aan de kust opgehoopt om de aangemeerde schepen te beschermen tegen sterke windvlagen uit de Golf van Korinthe. Ooit was dit een van de grootste havens in het Middellandse Zeegebied. Archeologen hebben de resten van een vuurtoren opgegraven, een beeld van Poseidon die een vlam omhooghoudt.

Langs de Weg naar Lechaeum, die door dubbele muren werd beschermd, liepen trottoirs, en er waren overheidsgebouwen, tempels en zuilengalerijen met winkels. Hier moet Paulus mensen getroffen hebben die inkopen deden of een praatje kwamen maken, en winkeliers, slaven, zakenlui en anderen: een geschikt publiek om tegen te prediken.

Lechaeum was niet alleen een handelshaven, maar ook een belangrijke uitvalsbasis voor oorlogsschepen. Sommigen denken dat de trireem, een van de effectiefste oorlogsschepen uit de oudheid, rond 700 voor onze jaartelling op de scheepswerven van Lechaeum is ontworpen door de Korinthische scheepsbouwer Ameinocles. De voordelen van de trireem speelden een rol bij de cruciale overwinning van de Atheners op de Perzische oorlogsvloot bij Salamis in 480 voor onze jaartelling.

 Wat eens een bedrijvige haven was, is tegenwoordig niet meer dan een stel zwarte lagunes vol riet. Aan niets is te zien dat hier eeuwen geleden een van de grootste havens van het Middellandse Zeegebied lag.

Korinthe stelt christenen op de proef

Via de handelshavens van Korinthe kwamen er invloeden binnen die hun uitwerking op de inwoners van de stad niet misten. De havens trokken onder meer handel en welvaart aan. Korinthe vergaarde rijkdom door hoge havengelden te heffen alsook tol om ladingen en schepen over de diolkos te vervoeren. De stad hief daarnaast belasting op verkeer over land. Tegen het eind van de zevende eeuw voor onze jaartelling kon de belasting voor inwoners zelfs worden afgeschaft dankzij het geld dat binnenkwam uit de accijnzen op de stadsmarkten en de belasting op het gebruik van de havens.

Korinthe kreeg extra inkomsten binnen via handelaren die er verbleven. Velen van hen gaven zich over aan genotzuchtige, losbandige uitspattingen. Ook de vele zeelieden droegen ertoe bij dat Korinthe rijker werd. Volgens Strabo gaven ze hun geld makkelijk uit. De inwoners van de stad boden allerlei diensten aan, waaronder het repareren van schepen.

In de tijd van Paulus had de stad naar verluidt zo’n 400.000 inwoners, een aantal dat alleen door Rome, Alexandrië en Syrisch Antiochië werd overtroffen. Er woonden Grieken, Romeinen, Syriërs, Egyptenaren en Joden. Dankzij de havens was er een constante toestroom van reizigers, bezoekers aan de sportwedstrijden, artiesten, filosofen, zakenlieden en anderen. Deze bezoekers deden schenkingen aan de tempels en brachten offers aan de goden. Door dit alles was Korinthe een bruisende, welvarende metropool, maar dat had ook zo zijn nadelen.

Het boek In de voetstappen van Paulus merkt op: „Geen wonder dat Corinthe, dat tussen twee zulke havens lag, een zeker cosmopolitisme aan den dag legde. Geen wonder ook, dat het al de schaduwzijden vertoonde die verbonden zijn aan een havenplaats waarin vreemde volken komen ankeren.” De tekortkomingen en verdorvenheden van oost en west kwamen in deze smeltkroes samen. Het gevolg was dat Korinthe moreel decadent en schaamteloos genotzuchtig werd — de immoreelste en losbandigste stad van het oude Griekenland. Leven zoals de Korinthiërs, zich Korinthisch gedragen, werd synoniem met het leiden van een verdorven, immoreel leven.

Deze materialistische, immorele sfeer bedreigde het geestelijk welzijn van de christenen. Jezus’ volgelingen in Korinthe moesten vermaand worden om een aanvaardbare positie voor God te blijven innemen. Heel toepasselijk veroordeelde Paulus in zijn brieven aan de Korinthiërs krachtig hebzucht, afpersing en morele onreinheid. Bij het lezen van deze geïnspireerde brieven valt op met wat een verdorven invloed de christenen daar te maken hadden (1 Korinthiërs 5:9, 10; 6:9-11, 18; 2 Korinthiërs 7:1).

Het kosmopolitisme van Korinthe had ook voordelen. De stad kreeg voortdurend te maken met nieuwe ideeën. De inwoners waren ruimdenkender dan de mensen in andere steden die Paulus bezocht. Een Bijbelcommentator zegt: „Oost en west ontmoetten elkaar in deze oude havenstad, waardoor de inwoners werden blootgesteld aan alle denkbare nieuwe ideeën, filosofieën en godsdiensten die de wereld te bieden had.” Andere godsdiensten werden daarom getolereerd, en kennelijk maakte dat Paulus’ prediking daar een stuk makkelijker.

De twee havens van Korinthe, Kenchrea en Lechaeum, droegen bij tot de welvaart en bekendheid van de stad. Maar deze havens maakten het voor christenen niet makkelijk om in Korinthe te wonen. Ook deze wereld stelt christenen op de proef. Verderfelijke invloeden zoals materialisme en immoraliteit vormen een geestelijke bedreiging voor gelovige personen. Daarom is het ook voor ons verstandig de geïnspireerde vermaningen die Paulus aan christenen in Korinthe gaf, ter harte te nemen.

[Kader/Illustratie op blz. 27]

DE DIOLKOS — SCHEEPSVERKEER OVER LAND

Tegen het eind van de zevende eeuw voor onze jaartelling mislukten plannen om een kanaal aan te leggen en liet Periander, de bestuurder van Korinthe, heel vernuftig een baan maken om schepen of hun lading over de Isthmus te vervoeren. * Die werd de diolkos genoemd, wat „trekken over” betekent, en was een stenen pad met diepe groeven waarin houten rails lagen die met vet waren ingesmeerd. Goederen uit schepen die in de ene haven aankwamen werden gelost, de lading werd in karren gedaan en door slaven over de diolkos voortgetrokken naar de andere haven. Kleinere schepen werden, soms met de lading nog aan boord, ook naar de andere kant gesleept.

[Voetnoot]

[Kaart op blz. 25]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

GRIEKENLAND

Golf van Korinthe

Lechaeum

Het oude Korinthe

Kenchrea

Isthmus van Korinthe

Saronische Golf

Peloponnesos

IONISCHE ZEE

Kaap Malea

EGEÏSCHE ZEE

[Illustratie op blz. 25]

Vrachtschepen varen door het huidige Kanaal van Korinthe

[Illustratie op blz. 26]

Lechaeum

[Illustratie op blz. 26]

Kenchrea

[Illustratieverantwoording op blz. 25]

Todd Bolen/Bible Places.com