een hoge berg: Mogelijk de Hermon, die in de buurt van Cesarea Filippi ligt (Mr 8:27; zie aantekening bij Mt 16:13). De top ligt 2814 m boven zeeniveau. Misschien heeft de transfiguratie plaatsgevonden op een van de uitlopers van de Hermon. (Zie App. B10.)

veranderde hij van gedaante: Of ‘onderging hij een transfiguratie’. (Zie aantekening bij Mt 17:2.)

Cesarea Filippi: Een stad in het brongebied van de Jordaan die 350 m boven zeeniveau ligt. De stad ligt zo’n 40 km ten N van het Meer van Galilea en aan de voet van de Hermon ten ZW. De naam Cesarea werd eraan gegeven door Filippus de tetrarch, de zoon van Herodes de Grote, als eerbetoon aan de Romeinse keizer. Om de stad te onderscheiden van de havenstad aan zee met dezelfde naam, werd ze Cesarea Filippi genoemd, dat ‘Cesarea van Filippus’ betekent. (Zie App. B10.)

veranderde hij van gedaante: Of ‘veranderde hij van uiterlijk’, ‘onderging hij een transfiguratie’. Hetzelfde Griekse werkwoord (metamorfoo) komt voor in Ro 12:2.

Rabbi: Lett.: ‘mijn grote’, van het Hebreeuwse rav, dat ‘groot’ betekent. In het gewone taalgebruik betekende het ‘meester’ (Jo 1:38).

een stem: De tweede van de drie keer in de evangeliën waar wordt gezegd dat Jehovah rechtstreeks tot mensen spreekt. (Zie aantekeningen bij Mr 1:11 en Jo 12:28.)

een stem: De derde van de drie keer in de evangeliën waar wordt gezegd dat Jehovah rechtstreeks tot mensen spreekt. De eerste keer was bij Jezus’ doop in het jaar 29 en wordt vermeld in Mt 3:16, 17; Mr 1:11 en Lu 3:22. De tweede keer was bij Jezus’ transfiguratie in het jaar 32 en staat in Mt 17:5; Mr 9:7 en Lu 9:35. De derde keer was in het jaar 33, kort vóór Jezus’ laatste Pascha, en wordt alleen in het evangelie van Johannes vermeld. Jehovah reageerde op Jezus’ verzoek dat zijn Vader Zijn eigen naam zou verheerlijken.

klonk er een stem uit de hemel: De eerste van de drie keer in de evangeliën waar wordt gezegd dat Jehovah rechtstreeks tot mensen spreekt. (Zie aantekeningen bij Mr 9:7 en Jo 12:28.)

Mensenzoon: Zie aantekening bij Mt 8:20.

Mensenzoon: Of ‘Zoon van een mens’. Deze uitdrukking komt in de evangeliën zo’n 80 keer voor. Jezus paste die op zichzelf toe, blijkbaar om te beklemtonen dat hij echt een mens was, geboren uit een vrouw, en dat hij een passende menselijke tegenhanger van Adam was, met de macht om de mensheid te verlossen van zonde en de dood (Ro 5:12, 14, 15). Deze term laat ook uitkomen dat Jezus de Messias was, de Christus (Da 7:13, 14; zie Woordenlijst).

hij bezeten is door een geest en niet kan praten: Lett.: ‘hij een stomme geest heeft’, dat wil zeggen een boze geest die ervoor zorgt dat hij niet kan praten.

mensen met epileptische aanvallen: De Griekse uitdrukking betekent letterlijk ‘maanziek’, en sommige Bijbelvertalingen geven het zo weer. Maar Mattheüs gebruikt de term in een medische betekenis en brengt de ziekte niet bijgelovig in verband met de maancyclus. De symptomen die Mattheüs, Markus en Lukas beschrijven, passen goed bij het ziektebeeld van epilepsie.

stuiptrekken: In dit specifieke geval worden de symptomen van de epilepsie in verband gebracht met de activiteit van demonen. Maar uit de Bijbel valt niet op te maken dat epilepsie altijd wordt veroorzaakt door bezetenheid, net zomin als dat voor doofheid of stomheid geldt. (Vergelijk Mr 9:17, 25). Mt 4:24 maakt juist een duidelijk onderscheid tussen de zieken en de bezetenen die men naar Jezus bracht door ze apart te noemen: ‘mensen die door demonen bezeten waren’ én ‘mensen met epileptische aanvallen’. (Zie aantekening bij Mt 4:24.)

Stomme en dove geest: Dat wil zeggen een boze geest die ervoor zorgt dat iemand niet kan praten en horen.

door gebed: Sommige manuscripten voegen hier ‘en vasten’ aan toe. Maar die woorden komen niet voor in de vroegste en betrouwbaarste manuscripten. Kennelijk zijn ze later toegevoegd door kopiisten die voorstander waren van vasten. Zij hebben herhaaldelijk opmerkingen over vasten aan de tekst toegevoegd op plaatsen waar daar in vroege kopieën geen melding van werd gemaakt. (Zie aantekening bij Mt 17:21.)

In enkele oude manuscripten staat hier: ‘Maar dit soort komt er alleen uit door gebed en vasten.’ (Zie aantekening bij Mr 9:29.) Maar die woorden komen niet voor in de vroegste en betrouwbaarste manuscripten en maken blijkbaar geen deel uit van de geïnspireerde Schrift. (Zie App. A3.)

een molensteen: Lett.: ‘molensteen van een ezel’. Zo’n steen was waarschijnlijk 1,2-1,5 m in doorsnee en was zo zwaar dat die door een ezel rondgedraaid moest worden.

laat struikelen: Of ‘een struikelblok legt voor’. In de Griekse Geschriften duidt skandalizo op struikelen in figuurlijke zin. Het lijkt in deze context te worden gebruikt in een ruime betekenis: een obstakel worden voor het geloof van iemand die anders Jezus zou volgen en in hem zou geloven. Het kan ook de gedachte weergeven dat iemand een ander laat zondigen of een valstrik voor hem wordt. Bij het struikelen kan het gaan om het overtreden van Gods morele wetten, geloof verliezen of valse leer aanvaarden. (Zie aantekening bij Mt 18:7.) Met deze kleinen worden Jezus’ discipelen bedoeld. Vanuit het standpunt van de wereld leken ze misschien klein en onbelangrijk, maar in Gods ogen waren ze kostbaar.

een molensteen: Zie aantekening bij Mt 18:6.

struikelblokken: Men denkt dat de oorspronkelijke betekenis van het Griekse woord skandalon, dat met ‘struikelblok’ wordt weergegeven, te maken had met een val. Sommigen zeggen dat het de stok in de val was waaraan het aas was bevestigd. Bij uitbreiding ging het verwijzen naar elke hindernis waarover iemand kon struikelen of vallen. In figuurlijke zin slaat het op een actie of situatie die ertoe leidt dat iemand voor verkeerd gedrag kiest, dat hij in moreel opzicht struikelt of valt of dat hij tot zonde vervalt. Het verwante werkwoord skandalizo, dat in Mt 18:8, 9 wordt weergegeven met ‘laat struikelen’, kan ook worden vertaald met ‘een strik wordt’, ‘laat zondigen’.

je (...) laat struikelen: In deze context kan het Griekse skandalizo ook worden vertaald met ‘een strik voor je wordt’, ‘je laat zondigen’. (Zie aantekening bij Mt 18:7.)

hak die dan af: Jezus gebruikte een hyperbool. Hij zei dat iemand bereid moet zijn zoiets kostbaars als een hand, voet of oog nog eerder op te geven dan toe te laten dat hij daardoor zou struikelen en ontrouw zou worden. Hiermee wilde hij uiteraard niet aanmoedigen tot zelfverminking of suggereren dat iemand op de een of andere manier moest buigen voor de wil van zijn ledematen of ogen (Mr 9:45, 47). Hij bedoelde dat iemand een lichaamsdeel moet doden (behandelen alsof het van het lichaam afgehakt is) in plaats van het te gebruiken om een zonde te begaan. (Vergelijk Kol 3:5.) Hij moet zich er door niets van laten weerhouden het leven te verkrijgen.

Gehenna: Zie aantekening bij Mt 5:22 en Woordenlijst.

Gehenna: Van het Hebreeuwse gē hinnom, dat ‘dal van Hinnom’ betekent. Dit dal lag ten Z en ZW van het oude Jeruzalem. (Zie App. B12, kaart ‘Jeruzalem en omgeving’.) In Jezus’ tijd was het dal een plaats waar afval werd verbrand, dus het woord Gehenna was een passend symbool voor volledige vernietiging. (Zie Woordenlijst.)

struikelblokken: Men denkt dat de oorspronkelijke betekenis van het Griekse woord skandalon, dat met ‘struikelblok’ wordt weergegeven, te maken had met een val. Sommigen zeggen dat het de stok in de val was waaraan het aas was bevestigd. Bij uitbreiding ging het verwijzen naar elke hindernis waarover iemand kon struikelen of vallen. In figuurlijke zin slaat het op een actie of situatie die ertoe leidt dat iemand voor verkeerd gedrag kiest, dat hij in moreel opzicht struikelt of valt of dat hij tot zonde vervalt. Het verwante werkwoord skandalizo, dat in Mt 18:8, 9 wordt weergegeven met ‘laat struikelen’, kan ook worden vertaald met ‘een strik wordt’, ‘laat zondigen’.

In sommige manuscripten staat hier: ‘waar hun maden niet doodgaan en het vuur niet wordt uitgedoofd.’ Maar die woorden komen niet voor in belangrijke oude manuscripten. Vergelijkbare woorden staan wel in vers 48, waar geen onzekerheid bestaat over de tekst. Het lijkt erop dat een of meer kopiisten de woorden uit vers 48 hebben herhaald in vers 44 en 46. (Zie App. A3.)

je (...) laat struikelen: In deze context kan het Griekse skandalizo ook worden vertaald met ‘een strik voor je wordt’, ‘je laat zondigen’. (Zie aantekening bij Mt 18:7.)

Gehenna: Van het Hebreeuwse gē hinnom, dat ‘dal van Hinnom’ betekent. Dit dal lag ten Z en ZW van het oude Jeruzalem. (Zie App. B12, kaart ‘Jeruzalem en omgeving’.) In Jezus’ tijd was het dal een plaats waar afval werd verbrand, dus het woord Gehenna was een passend symbool voor volledige vernietiging. (Zie Woordenlijst.)

je laat struikelen: Zie aantekening bij Mr 9:43.

Gehenna: Zie aantekening bij Mt 5:22 en Woordenlijst.

Zie aantekening bij Mr 9:44.

je laat struikelen: Zie aantekening bij Mr 9:43.

Gehenna: Zie aantekening bij Mt 5:22 en Woordenlijst.

Gehenna: Van het Hebreeuwse gē hinnom, dat ‘dal van Hinnom’ betekent. Dit dal lag ten Z en ZW van het oude Jeruzalem. (Zie App. B12, kaart ‘Jeruzalem en omgeving’.) In Jezus’ tijd was het dal een plaats waar afval werd verbrand, dus het woord Gehenna was een passend symbool voor volledige vernietiging. (Zie Woordenlijst.)

je (...) laat struikelen: In deze context kan het Griekse skandalizo ook worden vertaald met ‘een strik voor je wordt’, ‘je laat zondigen’. (Zie aantekening bij Mt 18:7.)

waar: Dit verwijst naar ‘Gehenna’ in het voorafgaande vers. Zoals de aantekening bij Mt 5:22 laat zien, was het Hinnomdal (waar het woord Gehenna van afkomstig is) in Jezus’ tijd een plaats waar afval werd verbrand. Als Jezus zegt dat de maden niet doodgaan en het vuur niet wordt uitgedoofd, zinspeelt hij kennelijk op de profetische woorden in Jes 66:24. Die profetie gaat niet over levende mensen die gepijnigd worden, maar over wat er gebeurt met ‘de lijken van de mannen’ die tegen Jehovah in opstand komen. Waar het vuur niet kwam, zou het een broeinest zijn van wormen of maden, die alles zouden opeten wat niet door het vuur werd verteerd. Jezus’ woorden betekenen dus dat Gods veroordeling niet zou leiden tot pijniging maar tot volledige vernietiging.

Gehenna: Van het Hebreeuwse gē hinnom, dat ‘dal van Hinnom’ betekent. Dit dal lag ten Z en ZW van het oude Jeruzalem. (Zie App. B12, kaart ‘Jeruzalem en omgeving’.) In Jezus’ tijd was het dal een plaats waar afval werd verbrand, dus het woord Gehenna was een passend symbool voor volledige vernietiging. (Zie Woordenlijst.)

met vuur gezouten: Deze beeldspraak kan op twee manieren begrepen worden. (1) Als je de woorden koppelt aan wat Jezus net heeft gezegd (in Mr 9:43-48), dan zouden ze duiden op vernietiging door het vuur van Gehenna. Mogelijk zinspeelde Jezus op wat er gebeurde met Sodom en Gomorra, in de buurt van de Dode Zee (Zoutzee), toen God ‘zwavel en vuur’ op die steden liet regenen (Ge 19:24). In die context zouden Jezus’ woorden ‘iedereen moet met vuur gezouten worden’ betekenen dat allen die toelaten dat zij of anderen door hun handen, voeten of ogen struikelen en ontrouw worden, gezouten zouden worden met het vuur van Gehenna, oftewel eeuwige vernietiging. (2) Als je de woorden ‘met vuur gezouten’ koppelt aan wat Jezus daarna zegt (in Mr 9:50), dan had hij het misschien over een vuur dat een gunstige uitwerking zou hebben op zijn volgelingen en de vrede onder hen zou bevorderen. In die context zou iedereen — dat wil zeggen al zijn discipelen — gereinigd en gelouterd worden door Jehovah’s Woord, dat alle leugens en dwalingen verbrandt, en ook door het vuur van vervolging en beproevingen, die iemands loyaliteit en toewijding aan Jehovah op de proef stellen en louteren (Jer 20:8, 9; 23:29; 1Pe 1:6, 7; 4:12, 13). Het kan goed zijn dat Jezus deze betekenissen allebei in gedachten had.

Zout: Een mineraal dat wordt gebruikt om voedsel te conserveren en smaak te geven. (Zie aantekening bij Mt 5:13.)

zijn smaak verliest: Of ‘zijn kracht verliest’. Zout werd in Jezus’ tijd meestal gewonnen uit het gebied rond de Dode Zee en was vaak verontreinigd met andere mineralen. Als het zoute deel uit dit mengsel werd gehaald, bleef er alleen een smakeloos, onbruikbaar residu achter.

Heb zout in jezelf: Kennelijk wijst Jezus hier met ‘zout’ op een eigenschap in christenen waardoor ze dingen doen en zeggen die van goede smaak getuigen, attent en heilzaam zijn en ertoe bijdragen dat het leven van anderen behouden wordt. Paulus gebruikt het woord zout op dezelfde manier in Kol 4:6. Misschien dacht Jezus aan de discussies van zijn apostelen over wie de grootste zou zijn. Figuurlijk zout maakt wat iemand zegt makkelijker te verteren voor anderen en kan er zo toe bijdragen dat de vrede bewaard wordt.

zout: Een mineraal dat wordt gebruikt om voedsel te conserveren en smaak te geven. In deze context had Jezus het waarschijnlijk vooral over de conserverende eigenschappen van zout. Zijn discipelen konden anderen helpen geestelijk en moreel bederf te voorkomen.