Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Kibay sebr a yiib-n-soabã tags-kãsemse

Kibay sebr a yiib-n-soabã tags-kãsemse

A Zeova Gomdã vɩɩme

Kibay sebr a yiib-n-soabã tags-kãsemse

KIBAY sebr a yiib-n-soabã sɩngr gomda a Salomo naamã yelle. Sebrã baasda ne Pɛrs rĩm a Sirus gom-kãensã: “[A Zeova] yeela maam tɩ m me roog Zerizalɛm sẽn be Zida soolmã pʋgẽ wã n kõ bãmba. Ned sã n be yãmb sʋk n yaa bãmb neda, bɩ a Wẽnnaam sõng-a t’a kẽng [Zerizalɛm].” (2 Kibaya 36:23) Yaa maan-kʋʋd a Ɛsdras n gʋls Kibay sebr a yiib-n-soabã. Sebrã gʋlsg baasa yʋʋmd 460 sẽn deng a Zezi rogmã. A gomda yɛl sẽn maan yʋʋm 500 pʋgẽ, sẽn sɩng ne yʋʋmd 1037 sẽn deng a Zezi rogmã n tɩ ta yʋʋmd 537 sẽn deng a Zezi rogmã.

A Sirus sẽn yiis noor ningã kɩtame tɩ Zʋɩf rãmbã tõog n leb Zerizalɛm n tɩ lebs n lugl a Zeova balengã. La b sẽn zĩnd yembd Babilon n kaoos yʋʋm wʋsgã waa ne zu-loeese. Zʋɩf rãmbã sẽn lebg n kulã ra pa ye mi b tẽngã kʋdemd ye. Kibay sebr a yiib-n-soabã tẽeg-b-la yɛl sẽn zĩnd rĩm dãmbã na-roog sẽn sɩng ne a Davɩɩdã wakate, tɩ rẽ sõng-b wʋsgo. Kibarã tara yõod ne tõnd me, bala a wilgda sɩd Wẽnnaamã sakr sẽn wat ne bark ninsi, la a kɩɩsg me sẽn wat ne biis ninsi.

RĨM N ME ROOG N KÕ A ZEOVA

(2 Kibaya 1:1–9:31)

A Zeova kõo rĩm a Salomo yam la bãngr sẽn yaa bũmb nins a sẽn da rat ne a sũur fãa wã, la a paas-a-la arzɛk la waoogre. Rĩmã mee roog sẽn be rasãnd wʋsg Zerizalɛm n kõ a Zeova tɩ nin-buiidã sũur yɩ noogo. (2 Kibaya 7:10) A Salomo ‘arzɛgsã ne a yamã yɩɩga dũniyã rĩm dãmba fãa.’—2 Kibaya 9:22.

A Salomo sẽn dɩ naam Israɛll yʋʋm 40 poore, a “kiime tɩ b mum-a a ba a Davɩɩd tẽnga pʋgẽ. La a biig a Roboam deega a zĩiga.” (2 Kibaya 9:31) Kibay sebr a yiib-n-soabã gʋlsd a Ɛsdras pa gom a Salomo sẽn bʋdg n bas baleng hakɩkã yell ye. Rĩmã tʋʋm-kɛgr a sẽn wilg yaa a sẽn maan yalemd n tɩ ra wiid wʋsg Ezipt la a rɩk a Faraõ bipugl n maan a pagã bala. Dẽnd Kibay sebrã gʋlsd gomda tʋʋm-sõma wã yell n yɩɩda.

Sogsg sẽn tik verse rãmb zut n paam leokre:

2:13—Bõe yĩng tɩ verse kãngã pʋgẽ, tʋʋm-mit a Hiram buudã pa yembr ne b sẽn yeel 1 Rĩm dãmb 7:14 pʋgẽ wã? Pipi Rĩm dãmb sebrã yeelame tɩ tʋʋm-mitã “ma yaa Neftali buud n yaa pʋg-kõore,” bala a ra kẽe kãadem ne Neftali buudã neda. La a mengã ra yaa Dan buudã neda. Yaa a sɩdã kũum poor la a yaool n tɩ rɩk Tiir dao n dog tʋʋm-mit a Hiram.

2:17; 8:10—Verse kãensã yetame t’a Salomo yãka tʋʋm-soaadb 3600 la bãmb 250, tɩ 1 Rĩm dãmb 5:30 ne 9:23 wã yeel tɩ yaa tʋʋm-soaadb 3300 n paas bãmb 550. Bõe yĩng tɩ sõor kãensã yaa toor-toore? Wõnda yaa b sẽn sigl tʋʋm-soaadbã to-to wã n kɩt tɩ yaa woto. Tõe tɩ Kibay sebr a yiib-n-soabã pʋgẽ, b welga tʋʋm-soaadb 3600 sẽn pa Israɛll neba ne tʋʋm-soaadb 250 sẽn yaa Israɛll neba, tɩ Pipi Rĩm dãmb sebrã pʋgẽ, b welg tʋʋm-soaadb 3300, la tʋʋm-soaadb taoor dãmb 550 sẽn yaa kãsems n yɩɩda. Sẽn yaa to-to fãa, sɛb a yiibã pʋsẽ, tʋʋm-soaadbã sõor zãng yaa neb 3850.

4:2-4—Bõe yĩng tɩ b rogl zũud mogrã bɩ ko-baoorã lols-naands zutu? Gʋlsg Sõamyã pʋgẽ, loalg makda pãnga. (Ezekɩɛll 1:10; Wilgri 4:6, 7) Dẽnd b sẽn maan lols 12 ne zũudã zemsame. Bala, zũud mogrã sẽn da rog lols 12 wã zutã zɩslem taa ton 30. B sẽn maan lols sẽn na yɩl n dogl zũud mogrã, b pa kɩɩs Tõogã noor a yiib-n-soabã sẽn da gɩdg tɩ b ra naan bũmb wõneg n waoog-a wã ye.—Yikri 20:4, 5.

4:5—Zũud mogrã ra tõe n deega koom litr a wãna? Yaa tik-bãgd tus a tã koom n da pit-a, tɩ rẽ kolg litr 66000. La b ra pa wae n pidsd-a fasɩ ye. Pipi Rĩm dãmb 7:26 yetame t’a “tõe n deega tik-bãgd tus a yiib koom,” sẽn dat n yeel tɩ litr 44000 bal la b ra ningd-a pʋgẽ.

5:4, 5, 10—Sɛk fu-roogã pʋgẽ te-bʋs la b tall n tɩ bĩng a Salomo wẽn-doogẽ wã? Yaa Kãabg koglgã bala. B sẽn me wẽn-doogã n sa wã poore, b tɩ rɩk-a-la Gabaõ n kẽng ne Zerizalɛm, la wõnda b kell n bĩng-a-la be.—2 Kibaya 1:3, 4.

Zãmsg tõnd yĩnga:

1:11, 12. Rĩm a Salomo pʋʋsgã pʋgẽ, a wilga a Zeova t’a rata yam la bãngr ne a sũur fãa. Tõnd pʋʋsgã sɩd wilgda bũmb nins sẽn pak-d n yɩɩdã. Woto yĩnga, d segd n gũusda ne bũmb nins d sẽn yet d pʋʋsg pʋgẽ wã.

6:4. D sẽn tar mi-beoog ne a Zeova a nonglmã la a sõmblmã yĩnga, d segd n pẽgd-a-la wʋsg la d nong-a.

6:18-21. Baa roog sẽn kae sẽn tõe n deeg Wẽnnaam a Zeova wã, wẽn-doogã ra na n yɩɩ a balengã zĩiga. Rũndã-rũndã, a Zeova Kaset rãmbã Rĩung Rot yaa baleng hakɩkã zĩisi.

6:19, 22, 32. A Zeova ra na n deega Israɛll Rĩmã la a nin-buiidã fãa pʋʋsgo, la baa sãan meng sã n da pʋʋs-a ne pʋ-peelem a ra na n deegame. *Yɩɩl Sõamyã 65:3.

A DAVƖƖD YAGENS SẼN DƖ NAAM

(2 Kibaya 10:1–36:23)

Israɛll Rĩungã welga a yiib n lebg rɩtg Rĩung la goabg Rĩungu. Rɩtg Rĩungã yaa buud piiga, tɩ goabg Rĩungã yaa buud a yiibu, Zida la Bẽnzamẽ. Israɛll maankʋʋdbã la Levi nebã fãa basa tẽng-biilmã poorẽ zabrã n lʋɩɩs Rĩungã kaool taoor n kell n sak a Salomo biig a Roboam. Wẽn-doogã sẽn me n sa wã, yʋʋm 30 poore, bɛɛb n wa n wʋk a laogã fãa.

Rĩm dãmb 19 wã sẽn dɩ naam a Roboam poorã sʋka, bãmb b 5 n tall kɩs-sɩd ne Wẽnnaam, a 3 n yɩ kɩs-sɩd rãmb b sɩngrẽ wã n wa lebg kɩɩsdba, t’a ye wa toeem yam n bas a kɩɩsgã. Rĩm dãmb nins sẽn ketã fãa maana sẽn yaa wẽng a Zeova nifẽ. * Kibay sebr a yiib-n-soabã gomda rĩm dãmb a nu wã sẽn tall kɩs-sɩd ne a Zeova wã tʋʋm yell wʋsgo. A Ezekɩas sẽn lebs n lugl wẽn-doogã pʋgẽ tʋʋmã n paas a Zozɩas sẽn kɩt tɩ b maan pak kibs sẽn yɩ kãsengã, kenga Zʋɩf rãmb nins sẽn da rat tɩ b lebs n lugl a Zeova baleng hakɩkã Zerizalɛmmã raoodo.

Sogsg sẽn tik verse rãmb zut n paam leokre:

13:5, NW—Yamsem kaoolã võor yaa bõe? Yamsem sẽn tõe n kogl teed kẽer tɩ ra põogã yĩnga, a yaa makr sẽn bilgd tɩ bũmb na n kaoosame bɩ t’a pa na n toeem ye. Woto yĩnga, yamsem kaoolã makda kaool b sẽn segd n tũ wakat fãa.

14:1-4; 15:17—Rĩm a Aza yiisa ‘kunkubã tẽn-kug’ fãa Israɛll bɩ? Wõnda a pa yiis-b fãa ye. Tõe t’a Aza yiisa kunkub nins b sẽn da balemdẽ ziri wẽnnaam dãmbã la a bas b rãmb nins nebã sẽn da n balemdẽ-yã a Zeova wã. Leb n tõeeme t’a Aza naamã baasgẽ, nebã lebs n mee kunkubã. Yaa kunkub-kãens la a biig a Zozafat sẽn yiisã. Sɩd-sɩda, rĩm a Aza la baa a biig a Zozafat wakatẽ wã b pa yiis kunkubã fãa ye.—2 Kibaya 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Israɛll rĩungã sẽn wa n welg a yiibã, a Sɩmeõ buudã zĩnda Rĩung bʋg poorẽ? B sẽn da kõ a Sɩmeõ buudã tẽns toɛy-toɛy Zida soolmã pʋgẽ wã, b ra bee Zida rĩungã ne Bẽnzamẽ soolmã sʋka. (Zozue 19:1) La tũudmã ne naamã wɛɛngẽ, b ra teenda rɩtg rĩungã. (1 Rĩm dãmba 11:30-33; 12:20-24) Rẽ n kɩt tɩ b ra sõt a Sɩmeõ yagensã n naagd buud piigã rĩungã.

16:13, 14—A Aza sẽn ki wã b yõog-a-la bugum bɩ? Ayo. B sẽn yeel tɩ b yõoga wisd wʋsgã, paa a Aza kũumã la b yõogẽ ye. Yaa wisd b sẽn yõog n waoog-a.

35:3—Yɛ la a Zozɩas tɩ rɩk kaoolã koglg n wa bĩng wẽn-doogẽ wã? Biiblã pa wilgd rĩm dãmb nins sẽn yɩ wẽnsã nin-yend sã n da toeema Kãabg koglgã zĩiga, bɩ a Zozɩas sã n da toeem-a-la zĩig wẽn-doogã manegr wakat ye. B sẽn gom Kãabg koglgã yell a Salomo loogr poor yaa b sẽn yeel t’a Zozɩas lebs n bĩng-a-la wẽn-doogẽ wã bala.

Zãmsg tõnd yĩnga:

13:13-18; 14:10, 11; 32:9-23. Woto wilgda vẽeneg tɩ d segd n sɩd teega a Zeova.

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. B sẽn maan kaool dãmb ne bu-zẽms nebã bɩ ne neb sẽn pa tẽedbã, b paama toogo. Tõnd me segd n gũusame tɩ sã n pa tɩlae bɩ d ra naagd dũniyã neb ye.—Zã 17:14, 16; Zak 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Wuk-m-mengã kɩtame tɩ rĩm a Aza tall manesem yook a vɩɩmã baasgẽ. A wuk-m-mengã wã-a lame. A Ezekɩas sẽn da wa n wilg wẽn-doogã arzɛk neb nins sẽn yi Babilon n wa na n ges-a wã, pa yɩ yam tʋʋmd ye, la tõeeme tɩ yaa wuk-m-meng n tus-a t’a maan rẽ. (Ezai 39:1-7) Biiblã yetame tɩ “tɩtaam n lʋɩt taoor tɩ sãoong pʋgda. La wuk-m-meng n lʋɩt taoor tɩ lʋɩɩs pʋgda.”—Yelbũna 16:18.

16:9. A Zeova sõngda neb nins fãa sẽn sakd Wẽnnaam ne b sũyã fãa wã, la a sõngd-b-la ne a pãngã maasem.

18:12, 13, 23, 24, 27. Wala a Mise, tõnd me sã n wa gomd a Zeova la a raabã yelle d segd n talla raoodo.

19:1-3. Baa tõnd sã n wa maan t’a Zeova sũur sãam ne-do, a nee bũmb nins sẽn yaa sõma d nengẽ wã.

20:1-28. D tõe n talla bas-m-yam tɩ d sã n pʋʋs a Zeova ne sik-m-meng n kos a sor-wilgri, a na n kelg-d lame.—Yelbũna 15:29.

20:17. D sã n dat n ges a Zeova sẽn na n fãag-d to-to wã, d segd n teela Wẽnnaam Rĩungã. D ra bao n maneg yɛlã d toor ye. D tall bas-m-yam zãng-zãng ne a Zeova.

24:17-19; 25:14. Bõn-naandsã baleng yɩɩ bẽdg n kõ a Zoas ne a biig a Amazia. Rũndã-rũndã me, bõn-naandsã pʋʋsg tõe n talla yamleoogo, sẽn yɩɩd fãa, a sã n tɩ loe ne rat-tɩ-loogã wall tẽn-nonglmã.—Kolos rãmba 3:5; Wilgri 13:4.

32:6, 7. Tõnd me segd n talla raood la pãng n “bob Wẽnnaam zab-teedã fãa” n zab tẽebã zabre.—Efɛɛz rãmba 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Ned wilgdame t’a sɩd teka yam n kos sugri, a sã n bas wẽng maaneg la a maood n na n tũ tɩrlem. Baa ned sẽn maan wẽng wala a Manase tõe n paamame t’a Zeova kõ-a sugri, a sã n sɩd tek yam n kos sugr ne a sũur fãa.

34:1-3. Zu-loees ned sẽn seg a yãadmẽ pa tõe n gɩdg-a t’a pa bãng a Zeova la a balm-a ye. Tõe t’a Zozɩas yãadmẽ wã, a yaab-raoog a Manase sẽn da tek yam n kos sugrã mak-sõngã naf-a lame. Baa yaa bilf bal la mak-sõng-kãng naf a Zozɩase, talla bi-sõma. Tõe n yɩɩ woto me ne tõndo.

36:15-17. A Zeova yaa nimbãan-zoɛt la sũ-mar soaba. La a nimbãan-zoeerã la a sũ-marã tara koaka. Nebã sã n dat n wa paam n põs sasa ning a Zeova sẽn na n sãam dũni-wẽng kãngã wã, b segd n saka Rĩungã koɛɛg b sẽn moondã.

36:17, 22, 23. A Zeova gomd fãa pidsdame.—1 Rĩm dãmba 9:7, 8; Zeremi 25:9-11.

Sebr n kɩt t’a yik n tʋme

B yeela 2 Kibay 34:33 pʋgẽ t’a “Zozɩas yiisa Israɛll neba bõn-yood nins b sẽn tar n waoogdẽ n beeg Wẽnnaamã b tẽnga pʋgẽ,” la b paas t’a kɩtame “tɩ neb nins fãa sẽn be Israɛllã waoog Zusoab a Wẽnnaam.” Bõe n kɩt t’a Zozɩas maan woto? Seb-gʋlsd a Safan sẽn tall a Zeova Tõogã sebr b sẽn lebs n yã wã n tɩ kɩs rĩm a Zozɩasã, rĩmã kɩtame tɩ ned zẽk a koɛɛg n karem t’a kelge. Bũmb ning a sẽn wʋmã kẽe a sũur hal n kɩt t’a teel baleng sẽn yaa yɩlemdã ne yẽesem a yõor tɛka.

Wẽnnaam Gomdã kareng la a zug bʋgsg tõe n kẽe d sũur sõma n tall pãng d tagsgã la d yel-manesmã zugu. D sã n bʋgs rĩm dãmb nins sẽn pʋgl a Davɩɩd n dɩ naamã zutu, kɩtdame tɩ d rat n dɩk sẽn da teeg-b a Zeova ne b sũy fãa wã mak-sõngã togs-n-taare, la kɩtdẽ tɩ d pa rat n maan wa b rãmb nins sẽn pa kelg a Zeova wã ye. Kibay sebr a yiib-n-soabã kɩtdame tɩ d rat n sak sɩd Wẽnnaamã a ye tãa bala, la d kell n kɩs-a sɩda. A koɛɛgã sɩd vɩɩme la a tara pãnga.—Hebre rãmba 4:12.

[Tẽngr not rãmbã]

^ sull 19 Y sã n dat kibay wẽn-doogã pakr wɛɛngẽ n paas la zãmsg a taab d sẽn tõe n paam pʋʋsg ning a Salomo sẽn pʋʋs baraarã pʋgẽ, bɩ y ges yʋʋmd 2005, sa-sik kiuug pipi raar Gũusg Gasgã seb-neng 28-31 wã.

^ sull 23 Y sã n dat n bãng Zida rĩm dãmbã fãa sẽn dɩ naam n pʋg taab to-to wã yʋya, bɩ y ges yʋʋmd 2005 zĩ-likr kiuug pipi daar Gũusg Gasgã, a seb-neng 22 wã.

[Foto, seb-neng 14]

Yãmb mii bũmb ning sẽn kɩt tɩ lolsã sẽn da be zũud mogrã tẽngrã zems ne bũmb ning b sẽn da makdã bɩ?

[Foto rãmba, seb-neng 17]

Baa ne a Zozɩas sẽn pa yã sõngr wʋsg a yãadmẽ wã, a sẽn wa n bɩ wã, a talla kɩs-sɩd ne a Zeova