ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ങ്ങൾ: അഥവാ “ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ക​ഥകൾ.”​—മത്ത 13:3-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

വിവാ​ഹ​വ​സ്‌ത്രം: ഇതൊരു രാജകീ​യ​വി​വാ​ഹ​മാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ആതി​ഥേ​യ​നായ രാജാവ്‌ അതിഥി​കൾക്ക്‌ ഒരു പ്രത്യേ​ക​വ​സ്‌ത്രം നൽകി​യി​രി​ക്കാം. അങ്ങനെയാണെങ്കിൽ, അതു ധരിക്കാ​തി​രി​ക്കു​ന്നതു കടുത്ത അനാദ​ര​വാ​കു​മാ​യി​രു​ന്നു.

നിരാ​ശ​യോ​ടെ പല്ലിറു​മ്മും: മത്ത 8:12-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

കുടു​ക്കാൻവേ​ണ്ടി: അക്ഷ. “കെണി​യിൽപ്പെ​ടു​ത്താൻവേണ്ടി.” അതായത്‌ ഒരു പക്ഷിയെ വലയിൽ അകപ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തു​പോ​ലെ. (സഭ 9:12 താരത​മ്യം ചെയ്യുക. അവിടെ, “കെണി​വെച്ച്‌ പിടിക്കുക; കെണി​യിൽപ്പെ​ടു​ത്തുക” എന്നെല്ലാം അർഥം​വ​രുന്ന ഒരു എബ്രാ​യ​പദം പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ വേട്ട​യോ​ടു ബന്ധപ്പെട്ട ഇതേ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മാ​ണു സെപ്‌റ്റു​വ​ജി​ന്റിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.) യേശു​വി​നെ കുടു​ക്കാൻ പറ്റുന്ന ഒരു ഉത്തരം യേശു​വി​ന്റെ വായിൽനിന്ന്‌ എങ്ങനെ​യെ​ങ്കി​ലും വീണു​കി​ട്ടാൻവേ​ണ്ടി​യാ​യി​രു​ന്നു പരീശ​ന്മാർ മുഖസ്‌തു​തി പറഞ്ഞതും ആത്മാർഥ​ത​യി​ല്ലാത്ത ചോദ്യ​ങ്ങൾ ചോദി​ച്ച​തും.​—മത്ത 22:16, 17.

ഹെരോ​ദി​ന്റെ അനുയാ​യി​കൾ: പദാവലി കാണുക.

സീസർ: അഥവാ “ചക്രവർത്തി.” യേശു​വി​ന്റെ ഭൗമി​ക​ശു​ശ്രൂ​ഷ​ക്കാ​ലത്ത്‌ തിബെ​ര്യൊസ്‌ ആയിരു​ന്നു റോമൻ ചക്രവർത്തി. പക്ഷേ ഭരണത്തി​ലി​രുന്ന ചക്രവർത്തി​യെ മാത്രമല്ല “സീസർ” എന്ന പദം കുറി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. റോമൻ ഗവൺമെ​ന്റി​നെ​യും അതിന്റെ നിയമി​ത​പ്ര​തി​നി​ധി​ക​ളെ​യും അതിന്‌ അർഥമാ​ക്കാ​നാ​കു​മാ​യി​രു​ന്നു. പൗലോസ്‌ പറഞ്ഞ ‘ഉന്നതാ​ധി​കാ​രി​ക​ളും’ പത്രോസ്‌ പറഞ്ഞ ‘രാജാ​വും’ ‘ഗവർണർമാ​രും’ ഇതിൽപ്പെ​ടും.​—റോമ 13:1-7; 1പത്ര 2:13-17; തീത്ത 3:1; പദാവലി കാണുക.

തലക്കരം: വാർഷി​ക​നി​കു​തി​യാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഈ തുക ഒരു ദിവസത്തെ കൂലിക്കു തുല്യ​മായ ഒരു ദിനാറെ ആയിരു​ന്നു. ജനസം​ഖ്യാ​ക​ണ​ക്കെ​ടു​പ്പിൽ പേര്‌ വന്നിട്ടുള്ള എല്ലാവ​രിൽനി​ന്നും റോമാ​ക്കാർ ഇത്‌ ഈടാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു.​—ലൂക്ക 2:1-3.

കപടഭക്തർ: മത്ത 6:2-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദിനാറെ: സീസറി​ന്റെ രൂപം ആലേഖനം ചെയ്‌ത ഈ റോമൻ വെള്ളി​നാ​ണ​യ​മാ​ണു റോമാ​ക്കാർ ജൂതന്മാ​രിൽനിന്ന്‌ ‘തലക്കര​മാ​യി’ ഈടാ​ക്കി​യി​രു​ന്നത്‌. (മത്ത 22:17) യേശു​വി​ന്റെ കാലത്ത്‌, 12 മണിക്കൂർ ദൈർഘ്യ​മുള്ള ഒരു പ്രവൃ​ത്തി​ദി​വ​സത്തെ കൂലി​യാ​യി കൃഷി​പ്പ​ണി​ക്കാർക്കു കിട്ടി​യി​രു​ന്നത്‌ ഒരു ദിനാറെ ആയിരു​ന്നു. എന്തി​ന്റെ​യെ​ങ്കി​ലും മൂല്യം കണക്കാ​ക്കാ​നുള്ള അടിസ്ഥാ​ന​മാ​യി ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ മിക്ക​പ്പോ​ഴും ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തും ദിനാ​റെ​യാണ്‌. (മത്ത 20:2; മർ 6:37; 14:5; വെളി 6:6) സോരിൽ നിർമിച്ച വെള്ളി​നാ​ണ​യങ്ങൾ (ദേവാ​ല​യ​നി​കു​തി കൊടു​ക്കാൻ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ ഇതാണ്‌.) ഉൾപ്പെടെ വ്യത്യ​സ്‌ത​തരം ചെമ്പു​നാ​ണ​യ​ങ്ങ​ളും വെള്ളി​നാ​ണ​യ​ങ്ങ​ളും ഇസ്രാ​യേ​ലിൽ പ്രചാ​ര​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. എങ്കിലും തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ ആളുകൾ റോമി​നു നികുതി കൊടു​ക്കാൻ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നതു സീസറി​ന്റെ രൂപമുള്ള വെള്ളി​ദി​നാ​റെ​യാണ്‌.​—പദാവ​ലി​യും അനു. ബി14-ഉം കാണുക.

ചിത്ര​വും എഴുത്തും: അക്കാലത്ത്‌ സാധാ​ര​ണ​യാ​യി ഉപയോ​ഗ​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ദിനാ​റെ​യു​ടെ മുൻവ​ശത്ത്‌ റോമൻ ചക്രവർത്തി​യായ തിബെര്യൊസിന്റെ, ഇലക്കി​രീ​ടം അണിഞ്ഞ ശിരസ്സി​ന്റെ രൂപം ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. (എ.ഡി. 14 മുതൽ 37 വരെയാ​യി​രു​ന്നു അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ ഭരണകാ​ലം.) ഒപ്പം ലത്തീൻ ഭാഷയിൽ ഇങ്ങനെ​യൊ​രു എഴുത്തും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു: “തിബെ​ര്യൊസ്‌ സീസർ അഗസ്റ്റസ്‌, ആരാധ്യ​നായ അഗസ്റ്റസി​ന്റെ മകൻ.”​—അനു. ബി14-ഉം കാണുക.

സീസർക്കു​ള്ള​തു സീസർക്ക്‌: ഈ വാക്യ​ത്തി​ലെ യേശു​വി​ന്റെ മറുപ​ടി​യി​ലും സമാന്ത​ര​വി​വ​ര​ണ​ങ്ങ​ളായ മർ 12:17; ലൂക്ക 20:25 എന്നീ വാക്യ​ങ്ങ​ളി​ലും മാത്ര​മാ​ണു യേശു റോമൻ ചക്രവർത്തി​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പരാമർശി​ച്ച​താ​യി കാണു​ന്നത്‌. “സീസർക്കു​ള്ളത്‌” എന്നു പറയുന്നതിൽ, ഗവൺമെ​ന്റു​കൾ ചെയ്‌തു​ത​രുന്ന സേവന​ങ്ങൾക്കാ​യി കൊടു​ക്കേണ്ട പണവും അതു​പോ​ലെ അത്തരം അധികാ​രി​ക​ളോ​ടു കാണി​ക്കേണ്ട ആദരവും ആപേക്ഷി​ക​കീ​ഴ്‌പെ​ട​ലും ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു.​—റോമ 13:1-7.

ദൈവ​ത്തി​നു​ള്ള​തു ദൈവ​ത്തിന്‌: ഇതിൽ ഒരാളു​ടെ മുഴു​ഹൃ​ദ​യ​ത്തോ​ടെ​യുള്ള ആരാധ​ന​യും മുഴു​ദേ​ഹി​യോ​ടെ​യുള്ള സ്‌നേ​ഹ​വും വിശ്വസ്‌തതയോടെയുള്ള, സമ്പൂർണ​മായ അനുസ​ര​ണ​വും ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു.​—മത്ത 4:10; 22:37, 38; പ്രവൃ 5:29; റോമ 14:8.

പുനരു​ത്ഥാ​നം: ഇവിടെ കാണുന്ന അനസ്‌താ​സിസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അക്ഷരാർഥം “എഴുന്നേൽപ്പിക്കുക; എഴു​ന്നേറ്റ്‌ നിൽക്കുക” എന്നെല്ലാ​മാണ്‌. മരിച്ച​വ​രു​ടെ പുനരു​ത്ഥാ​ന​വു​മാ​യി ബന്ധപ്പെട്ട്‌ ഈ പദം 40-ഓളം പ്രാവ​ശ്യം ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (മത്ത 22:31; പ്രവൃ 4:2; 24:15; 1കൊ 15:12, 13) യശ 26:19-ലെ “നിങ്ങളു​ടെ മരിച്ചവർ ജീവി​ക്കും” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ലെ “ജീവി​ക്കുക” എന്ന എബ്രാ​യ​ക്രിയ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ സെപ്‌റ്റു​വ​ജി​ന്റിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ അനസ്‌താ​സി​സി​ന്റെ ക്രിയാ​രൂ​പ​മാണ്‌.​—പദാവലി കാണുക.

തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ: ദൈവ​പ്ര​ചോ​ദി​ത​മാ​യി എഴുതിയ എബ്രാ​യ​ലി​ഖി​ത​ങ്ങളെ മുഴു​വ​നാ​യി കുറി​ക്കാ​നാ​ണു പൊതു​വേ ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.

പുനരു​ത്ഥാ​നം: മത്ത 22:23–ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദൈവം നിങ്ങ​ളോട്‌: ബി.സി. 1514-നോട്‌ അടുത്ത്‌ മോശ​യും യഹോ​വ​യും തമ്മിൽ നടന്ന ഒരു സംഭാ​ഷ​ണ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയാൻപോ​കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു യേശു. (പുറ 3:2, 6) അക്കാല​മാ​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും അബ്രാ​ഹാം മരിച്ചിട്ട്‌ 329 വർഷവും യിസ്‌ഹാക്ക്‌ മരിച്ചിട്ട്‌ 224 വർഷവും യാക്കോബ്‌ മരിച്ചിട്ട്‌ 197 വർഷവും ആയിരു​ന്നു. എന്നിട്ടും യഹോവ പറഞ്ഞത്‌, ‘ഞാൻ അവരുടെ ദൈവം ആയിരു​ന്നു’ എന്നല്ല മറിച്ച്‌ ‘ഞാൻ അവരുടെ ദൈവം ആണ്‌ ’ എന്നാണ്‌.​—മത്ത 22:32.

ദൈവം മരിച്ച​വ​രു​ടെ ദൈവമല്ല: ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ ഒരു എബ്രാ​യ​പ​രി​ഭാ​ഷ​യിൽ (അനു. സി-യിൽ J¹⁸ എന്നു സൂചി​പ്പി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.) ഇവിടെ ചതുര​ക്ഷരി (ദൈവ​നാ​മത്തെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന നാല്‌ എബ്രായ വ്യഞ്‌ജ​നാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ.) ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. “യഹോവ മരിച്ച​വ​രു​ടെ ദൈവമല്ല” എന്നാണ്‌ അതു വായി​ക്കു​ന്നത്‌.​—പുറ 3:6, 15 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

ജീവനു​ള്ള​വ​രു​ടെ ദൈവ​മാണ്‌: മർ 12:27-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

മിണ്ടാ​താ​ക്കി​യെന്ന്‌: ഇതിന്റെ ഗ്രീക്കു​ക്രി​യയെ “സ്‌തബ്ധ​രാ​ക്കി” (അക്ഷ. “വായ്‌ മൂടി​ക്കെട്ടി.”) എന്നും പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​നാ​കും. അവരുടെ ചോദ്യ​ത്തി​ലെ കാപട്യം കണക്കി​ലെ​ടു​ക്കു​മ്പോൾ മത്തായി ഉപയോ​ഗിച്ച ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം എന്തു​കൊ​ണ്ടും ചേരും. സദൂക്യർക്കു തിരിച്ച്‌ ഒന്നും പറയാൻ പറ്റാത്തത്ര ഫലപ്ര​ദ​മാ​യി​രു​ന്നു യേശു​വി​ന്റെ മറുപടി.​—1പത്ര 2:15.

യഹോവ: ഇവിടെ ഉദ്ധരി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ആവ 6:5-ന്റെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പേരിനെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന നാല്‌ എബ്രാ​യ​വ്യ​ഞ്‌ജ​നാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ (അതിന്റെ ലിപ്യ​ന്ത​രണം യ്‌ഹ്‌വ്‌ഹ്‌ എന്നാണ്‌.) കാണാം.​—അനു. സി കാണുക.

ഹൃദയം: ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ക്കു​മ്പോൾ ഈ പദം പൊതു​വേ ഒരാളു​ടെ ആന്തരി​ക​വ്യ​ക്തി​ത്വ​ത്തെ മുഴു​വ​നാ​യി കുറി​ക്കു​ന്നു. എന്നാൽ ഈ പദം “ദേഹി,” “മനസ്സ്‌” എന്നീ പദങ്ങ​ളോ​ടൊ​പ്പം വരു​മ്പോൾ സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ അതിന്റെ അർഥവ്യാ​പ്‌തി കുറയു​ന്നു. അത്തരം സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളിൽ അതു പ്രധാ​ന​മാ​യും ഒരു വ്യക്തി​യു​ടെ വികാ​ര​ങ്ങ​ളെ​യും ആഗ്രഹ​ങ്ങ​ളെ​യും മനോ​ഭാ​വ​ത്തെ​യും ആണ്‌ കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന മൂന്നു പദങ്ങളു​ടെ​യും (ഹൃദയം, ദേഹി, മനസ്സ്‌) അർഥങ്ങൾക്കു കുറ​ച്ചൊ​ക്കെ സമാന​ത​ക​ളു​ള്ള​തു​കൊണ്ട്‌ അവയുടെ അർഥങ്ങളെ പൂർണ​മാ​യി ഇഴപി​രി​ച്ചെ​ടു​ക്കാൻ സാധി​ക്കില്ല. സമാനാർഥ​ങ്ങ​ളുള്ള ഈ പദങ്ങൾ ഇത്തരത്തിൽ ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്നത്‌, ഒട്ടും പിടി​ച്ചു​വെ​ക്കാ​തെ പൂർണ​മായ രീതി​യിൽ ദൈവ​ത്തോ​ടു സ്‌നേഹം കാണി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ആവശ്യം ഏറ്റവും ശക്തമായി ഊന്നി​പ്പ​റ​യാ​നാണ്‌.

ദേഹി: അഥവാ “മുഴു​വ്യ​ക്തി​യും.”​—പദാവലി കാണുക.

മനസ്സ്‌: അതായത്‌ ബൗദ്ധി​ക​പ്രാ​പ്‌തി​കൾ. ദൈവത്തെ അറിയാ​നും ദൈവ​ത്തോ​ടുള്ള സ്‌നേഹം വളർത്താ​നും ഒരാൾ തന്റെ മാനസി​ക​പ്രാ​പ്‌തി​കൾ ഉപയോ​ഗി​ക്കണം. (യോഹ 17:3, അടിക്കുറിപ്പ്‌; റോമ 12:1) ഈ വാക്യം ആവ 6:5-ൽനിന്നുള്ള ഉദ്ധരണി​യാണ്‌. അവിടെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ ‘ഹൃദയം, ദേഹി, ശക്തി’ എന്നീ മൂന്നു പദങ്ങൾ കാണുന്നു. എന്നാൽ മത്തായി​യു​ടെ സുവി​ശേ​ഷ​ത്തിൽ “ശക്തി” എന്നതിനു പകരം “മനസ്സ്‌” എന്ന പദമാണു ഗ്രീക്കിൽ കാണു​ന്നത്‌. ഇങ്ങനെ വ്യത്യ​സ്‌ത​മായ ഒരു പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ച​തി​നു പിന്നിൽ പല കാരണ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​കാം. ഒന്നാമ​താ​യി പുരാതന എബ്രാ​യ​ഭാ​ഷ​യിൽ “മനസ്സ്‌” എന്നതിനു പ്രത്യേ​ക​മായ ഒരു പദമി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. എങ്കിലും “മനസ്സ്‌” എന്ന ആശയവും​കൂ​ടെ ഉൾക്കൊ​ള്ളുന്ന ഒരു പദമാ​യി​രു​ന്നു “ഹൃദയം.” കാരണം ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തിൽ “ഹൃദയം” എന്ന പദത്തിന്‌, ചിന്തക​ളും വികാ​ര​ങ്ങ​ളും പ്രേര​ണ​ക​ളും മനോ​ഭാ​വ​വും ഉൾപ്പെടെ ഒരാളു​ടെ മുഴു ആന്തരി​ക​വ്യ​ക്തി​യെ​യും കുറി​ക്കാ​നാ​കു​മാ​യി​രു​ന്നു. (ആവ 29:4; സങ്ക 26:2; 64:6; ഈ വാക്യ​ത്തി​ലെ ഹൃദയം എന്നതിന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ “ഹൃദയം” എന്നു വരുന്നി​ടത്ത്‌ ഗ്രീക്ക്‌ സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ മിക്ക​പ്പോ​ഴും “മനസ്സ്‌” എന്നതി​നുള്ള ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. (ഉൽ 8:21; 17:17; സുഭ 2:10; യശ 14:13) ഇനി, ആവ 6:5-ൽനിന്ന്‌ ഉദ്ധരി​ച്ച​പ്പോൾ മത്തായി, “ശക്തി” എന്നതിനു പകരം “മനസ്സ്‌” എന്നതി​നുള്ള ഗ്രീക്കു​പദം ഉപയോ​ഗി​ക്കാൻ മറ്റൊരു കാരണ​വും ഉണ്ടായി​രി​ക്കാം. “ശക്തി” (അഥവാ, “ഓജസ്സ്‌,” അടിക്കു​റിപ്പ്‌.) എന്നതിന്റെ എബ്രാ​യ​പ​ദ​ത്തി​നു ശാരീ​രി​ക​ശ​ക്തി​യെ മാത്രമല്ല മാനസി​ക​മോ ബൗദ്ധി​ക​മോ ആയ പ്രാപ്‌തി​യെ​യും കുറി​ക്കാ​നാ​കും എന്നതാണ്‌ അത്‌. കാരണം എന്തുത​ന്നെ​യാ​യാ​ലും എബ്രായ, ഗ്രീക്ക്‌ പദങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള ഈ അർഥസ​മാ​ന​ത​കൾകൊ​ണ്ടാ​കാം സുവി​ശേ​ഷ​യെ​ഴു​ത്തു​കാർ ആവർത്ത​ന​ത്തിൽനിന്ന്‌ ഉദ്ധരി​ച്ച​പ്പോൾ അതേ പദങ്ങൾതന്നെ ഉപയോ​ഗി​ക്കാ​തി​രു​ന്നത്‌.​—മത്ത 22:37; ലൂക്ക 10:27 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

രണ്ടാമ​ത്തേ​തും: പരീശന്റെ ചോദ്യ​ത്തി​നു യേശു നൽകിയ നേരി​ട്ടുള്ള ഉത്തരം മത്ത 22:37-ൽ രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. എന്നാൽ യേശു അതു​കൊണ്ട്‌ അവസാ​നി​പ്പി​ക്കാ​തെ മറ്റൊരു കല്‌പ​ന​കൂ​ടെ ഉദ്ധരി​ക്കു​ന്നു. (ലേവ 19:18) ഇതിലൂടെ, ആ രണ്ടു കല്‌പ​ന​ക​ളും ഇഴപി​രി​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത​വി​ധം ബന്ധപ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നെ​ന്നും അവ മുഴു​നി​യ​മ​ത്തി​ന്റെ​യും പ്രവാ​ച​ക​വ​ച​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും സാരമാ​ണെ​ന്നും പഠിപ്പി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു യേശു.​—മത്ത 22:40.

അയൽക്കാ​രൻ: അക്ഷ. “സമീപ​ത്തു​ള്ളവൻ.” “അയൽക്കാ​രൻ” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അർഥം, അടുത്ത്‌ താമസി​ക്കുന്ന ആൾ എന്നു മാത്രമല്ല. ഒരാൾ ഏതെല്ലാം വ്യക്തി​ക​ളു​മാ​യി ഇടപെ​ടു​ന്നോ അവരെ​ല്ലാം അയാളു​ടെ അയൽക്കാ​രാണ്‌.​—ലൂക്ക 10:29-37; റോമ 13:8-10; മത്ത 5:43-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

മുഴു​നി​യ​മ​വും പ്രവാ​ച​ക​വ​ച​ന​ങ്ങ​ളും: മത്ത 5:17-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

അധിഷ്‌ഠി​ത​മാണ്‌: ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യു​ടെ അക്ഷരാർഥം “തൂങ്ങി​ക്കി​ട​ക്കുക” എന്നാണെങ്കിലും, ഇവിടെ അത്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ “ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു; അടിസ്ഥാ​ന​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു” എന്നിങ്ങ​നെ​യുള്ള ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തി​ലാണ്‌. ഈ പദം ഉപയോഗിച്ചതിലൂടെ, പത്തു കല്‌പ​നകൾ അടങ്ങിയ നിയമം മാത്രമല്ല എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ മുഴു​വ​നും സ്‌നേ​ഹ​ത്തിൽ അധിഷ്‌ഠി​ത​മാ​ണെന്നു സൂചി​പ്പി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു യേശു.​—റോമ 13:9.

ക്രിസ്‌തു: അഥവാ “മിശിഹ.”​—മത്ത 1:1; 2:4 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

ദൈവാ​ത്മാ​വി​ന്റെ പ്രചോ​ദ​ന​ത്താൽ: അക്ഷ. “ആത്മാവിൽ.” അതായത്‌, ദൈവാ​ത്മാ​വി​ന്റെ സ്വാധീ​ന​ത്തി​ലാ​യിട്ട്‌.​—പദാവ​ലി​യിൽ “ആത്മാവ്‌” കാണുക.

നിന്റെ കാൽക്കീഴ്‌: അതായത്‌ നിന്റെ അധികാ​ര​ത്തിൻകീ​ഴിൽ.

യഹോവ: ഇവിടെ ഉദ്ധരി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സങ്ക 110:1-ന്റെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പേരിനെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന നാല്‌ എബ്രാ​യ​വ്യ​ഞ്‌ജ​നാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ (അതിന്റെ ലിപ്യ​ന്ത​രണം യ്‌ഹ്‌വ്‌ഹ്‌ എന്നാണ്‌.) കാണാം.​—അനു. സി കാണുക.