അവർ കൈ കഴുകു​ന്നില്ല: ആളുകൾ ഇത്തരത്തിൽ കൈ കഴുകി​യി​രു​ന്നതു ശുചി​ത്വ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള ചിന്ത​കൊ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നില്ല, മറിച്ച്‌ പാരമ്പ​ര്യ​ത്തോ​ടു പറ്റിനിൽക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു. ആചാര​പ​ര​മാ​യി ശുദ്ധരാ​കാ​നാണ്‌ അവർ അങ്ങനെ ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌. കഴുകാത്ത കൈ​കൊണ്ട്‌ ഭക്ഷണം കഴിക്കു​ന്നത്‌ ഒരു വേശ്യ​യു​മാ​യി ബന്ധപ്പെ​ടു​ന്ന​തി​നു തുല്യ​മാ​യാ​ണു പിൽക്കാ​ലത്ത്‌ ബാബി​ലോ​ണി​യൻ തൽമൂ​ദിൽ (സോത്താഹ്‌ 4ബി ) പട്ടിക​പ്പെ​ടു​ത്തി​യത്‌. കൈ കഴുകു​ന്ന​തി​നെ നിസ്സാ​ര​മാ​യി കാണുന്ന എല്ലാവ​രെ​യും “ഈ ലോക​ത്തു​നിന്ന്‌ ഉന്മൂലനം ചെയ്യു”മെന്നും അതിൽ പറഞ്ഞി​രു​ന്നു.

ദൈവ​ത്തി​നു നേർന്നി​രി​ക്കു​ന്നു: ഒരു വ്യക്തി പണമോ വസ്‌തു​വ​ക​ക​ളോ മറ്റെ​ന്തെ​ങ്കി​ലു​മോ കാഴ്‌ച​യാ​യി ദൈവ​ത്തി​നു നേർന്നാൽ അതു ദേവാ​ല​യം​വ​ക​യാ​കു​മെന്നു ശാസ്‌ത്രി​മാ​രും പരീശ​ന്മാ​രും പഠിപ്പി​ച്ചു. ഈ പാരമ്പ​ര്യ​മ​നു​സ​രിച്ച്‌ അത്തരത്തിൽ നേർന്ന ഒരു വസ്‌തു ദേവാ​ല​യ​ത്തി​നു​വേണ്ടി നീക്കി​വെ​ച്ചി​രി​ക്കു​ക​യാ​ണെന്നു പറഞ്ഞു​കൊണ്ട്‌ ഒരു മകന്‌ അതു കൈവ​ശം​വെച്ച്‌ സ്വന്തം ആവശ്യ​ങ്ങൾക്കു​വേണ്ടി ഉപയോ​ഗി​ക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു. തെളി​വു​കൾ സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​ത​നു​സ​രിച്ച്‌ മാതാ​പി​താ​ക്കളെ പരിപാ​ലി​ക്കാ​നുള്ള ഉത്തരവാ​ദി​ത്വ​ത്തിൽനിന്ന്‌ തലയൂ​രാ​നാ​യി തങ്ങളുടെ വസ്‌തു​വ​കകൾ ഇത്തരത്തിൽ ദൈവ​ത്തി​നു നേർന്ന​വർപോ​ലു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.​—മത്ത 15:6.

കപടഭക്തർ: ഇവിടെ കാണുന്ന ഹുപ്പൊ​ക്രി​റ്റീസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം ആദ്യം ഗ്രീക്കു​കാ​രു​ടെ (പിന്നീട്‌ റോമാ​ക്കാ​രു​ടെ​യും) നാടക​വേ​ദി​ക​ളിൽ വലിയ മുഖം​മൂ​ടി​കൾ ധരിച്ച്‌ എത്തുന്ന അഭി​നേ​താ​ക്കളെ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. ശബ്ദത്തിന്റെ തീവ്രത കൂട്ടാൻവേ​ണ്ടി​യു​ള്ള​താ​യി​രു​ന്നു ആ മുഖം​മൂ​ടി​കൾ. കപടഭാ​വ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യോ നാട്യ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യോ താൻ ശരിക്കും ആരാ​ണെ​ന്നും തന്റെ ഉദ്ദേശ്യം എന്താ​ണെ​ന്നും മറച്ചു​വെ​ക്കു​ന്ന​വരെ കുറി​ക്കാൻ ഈ പദം പിന്നീട്‌ ആലങ്കാ​രി​ക​മാ​യി ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​തു​ടങ്ങി. യേശു ഇവിടെ “കപടഭക്തർ” എന്നു വിളി​ക്കു​ന്നതു ജൂതമ​ത​നേ​താ​ക്ക​ന്മാ​രെ​യാണ്‌.​—മത്ത 6:5, 16.

കപടഭക്തർ: മത്ത 6:2-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദൃഷ്ടാന്തങ്ങൾ: അഥവാ “ദൃഷ്ടാന്തകഥകൾ.” ഇതിന്റെ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മായ പരബൊ​ളേ​യു​ടെ അക്ഷരാർഥം “അരികിൽ (ചേർത്ത്‌) വെക്കുക” എന്നാണ്‌. ഇതിന്‌ ഒരു ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ക​ഥ​യെ​യോ പഴമൊ​ഴി​യെ​യോ ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ത്തെ​യോ അർഥമാക്കാനാകും. പലപ്പോ​ഴും യേശു ഒരു കാര്യം വിശദീ​ക​രി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ അതിനെ സാമ്യ​മുള്ള എന്തി​ന്റെ​യെ​ങ്കി​ലും ‘അരികിൽ വെച്ചുകൊണ്ട്‌,’ അഥവാ സാമ്യ​മുള്ള എന്തി​നോ​ടെ​ങ്കി​ലും താരത​മ്യം ചെയ്‌തു​കൊണ്ട്‌ ആയിരുന്നു. (മർ 4:30) ധാർമി​ക​മോ ആത്മീയ​മോ ആയ സത്യങ്ങൾ വേർതി​രി​ച്ചെ​ടു​ക്കാ​വുന്ന ഹ്രസ്വ​മായ ദൃഷ്ടാ​ന്ത​ങ്ങ​ളാ​ണു യേശു ഉപയോഗിച്ചത്‌. പലപ്പോ​ഴും അവ സാങ്കൽപ്പികകഥകളായിരുന്നു.

ദൃഷ്ടാന്തം: അഥവാ “ദൃഷ്ടാ​ന്തകഥ.”​—മത്ത 13:3-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ലൈം​ഗി​ക അധാർമി​കത: ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മായ പോർണി​യ​യ്‌ക്ക്‌, ബൈബിൾ കുറ്റം വിധി​ക്കുന്ന എല്ലാ തരം ലൈം​ഗി​ക​വേ​ഴ്‌ച​യെ​യും കുറി​ക്കുന്ന വിശാ​ല​മായ അർഥമാ​ണു​ള്ളത്‌. അതിൽ വ്യഭി​ചാ​രം, വേശ്യാ​വൃ​ത്തി, അവിവാ​ഹി​തർ തമ്മിലുള്ള ലൈം​ഗി​ക​ബന്ധം, സ്വവർഗ​രതി, മൃഗ​വേഴ്‌ച എന്നിവ​യെ​ല്ലാം ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു.​—പദാവലി കാണുക.

വ്യഭി​ചാ​രം: “വ്യഭി​ചാ​രം” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പദം (മൊയ്‌ഖെയ) ഈ വാക്യ​ത്തിൽ ബഹുവ​ച​ന​രൂ​പ​ത്തി​ലാ​ണു കാണു​ന്നത്‌. അതിനെ “ആവർത്തി​ച്ചുള്ള വ്യഭി​ചാ​രം” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താം.​—പദാവ​ലി കാണുക.

ലൈം​ഗി​ക അധാർമി​കത: ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മായ പോർണിയ ഈ വാക്യ​ത്തിൽ ബഹുവ​ച​ന​രൂ​പ​ത്തി​ലാ​ണു കാണു​ന്നത്‌. അതിനെ “ലൈം​ഗി​ക​മാ​യി അധാർമി​ക​മായ പ്രവൃ​ത്തി​കൾ (നടപടി​കൾ)” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താം.​—മത്ത 5:32-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും പദാവ​ലി​യും കാണുക.

സിറിയൻ ഫൊയ്‌നിക്യ: ഫൊയ്‌നിക്യ ഒരു കാലത്ത്‌ സിറിയ എന്ന റോമൻ സംസ്ഥാനത്തിന്റെ ഭാഗമായിരുന്നു. “സിറിയൻ ഫൊയ്‌നിക്യ” എന്ന പേര്‌ ഉത്ഭവിക്കാൻ കാരണം ഇതായിരിക്കാം.​—ഈ സ്‌ത്രീയെ “ഫൊയ്‌നിക്യക്കാരി” അഥവാ “കനാന്യസ്‌ത്രീ” എന്നു വിളിച്ചിരിക്കുന്ന മത്ത 15:22-ന്റെ പഠനക്കുറിപ്പു കാണുക.

ദാവീ​ദി​ന്റെ മകൻ: രാജ്യ ഉടമ്പടി​യിൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന അവകാശി ദാവീ​ദി​ന്റെ വംശത്തിൽപ്പെട്ട ഒരാളാ​യി​രി​ക്ക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു. അതു യേശു​വാ​ണെന്ന്‌ ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു.

താണു​വ​ണ​ങ്ങി​ക്കൊണ്ട്‌: അഥവാ “കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌; ആദരവ്‌ കാണി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌.” ഒരു ജൂതസ്‌ത്രീ​യ​ല്ലാ​യി​രുന്ന ഇവർ യേശു​വി​നെ “ദാവീ​ദു​പു​ത്രാ” എന്നു വിളി​ച്ച​പ്പോൾ (മത്ത 15:22), തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ യേശു​വാ​ണു വാഗ്‌ദ​ത്ത​മി​ശിഹ എന്ന കാര്യം അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. യേശു ഒരു ദൈവ​മോ ദേവനോ ആണെന്ന ചിന്ത​യോ​ടെയല്ല, മറിച്ച്‌ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പ്രതി​നി​ധി​യാ​ണെന്നു കരുതി​ത്ത​ന്നെ​യാണ്‌ ആ സ്‌ത്രീ യേശു​വി​നെ വണങ്ങി​യത്‌.​—മത്ത 2:2; 8:2; 14:33; 18:26 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

ഫൊയ്‌നി​ക്യ​ക്കാ​രി: അഥവാ “കനാന്യ​സ്‌ത്രീ.” ഗ്രീക്കിൽ ഖനാനേയ. ഫൊയ്‌നി​ക്യ​യിൽ ആദ്യകാ​ലത്ത്‌ താമസ​മാ​ക്കി​യവർ കനാന്റെ വംശത്തിൽപ്പെ​ട്ട​വ​രാ​യി​രു​ന്നു. പിൽക്കാ​ലത്ത്‌ “കനാൻ” എന്നതു പ്രധാ​ന​മാ​യും ഫൊയ്‌നി​ക്യ​യെ കുറി​ക്കാൻ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​തു​ടങ്ങി.​—ഈ സ്‌ത്രീ​യെ ‘സിറിയൻ ഫൊയ്‌നി​ക്യ ദേശക്കാ​രി’ എന്നു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന മർ 7:26-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദാവീ​ദു​പു​ത്രൻ: മത്ത 1:1; 15:25 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

വണങ്ങാൻ: അഥവാ “കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ക്കാൻ.” ഗ്രീക്കിൽ പ്രൊ​സ്‌കി​നി​യോ. ഒരു ദൈവത്തെ അഥവാ ഏതെങ്കി​ലും ദേവീ​ദേ​വ​ന്മാ​രെ ആരാധി​ക്കുക എന്ന്‌ അർഥം വരുന്നി​ടത്ത്‌ ഈ ഗ്രീക്കു ക്രിയാപദം, “ആരാധി​ക്കുക” എന്നാണു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. എന്നാൽ ഇവിടെ “ജൂതന്മാ​രു​ടെ രാജാ​വാ​യി പിറന്നവ”നെ കാണാ​നാ​ണു ജ്യോ​ത്സ്യ​ന്മാർ വന്നത്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ ഇവിടെ ഒരു മനുഷ്യ​രാ​ജാ​വി​നെ വണങ്ങു​ന്ന​തോ അദ്ദേഹ​ത്തോട്‌ ആദരവ്‌ കാണി​ക്കു​ന്ന​തോ ആണ്‌ ഉദ്ദേശി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു വ്യക്തം, അല്ലാതെ ഒരു ദൈവത്തെ ആരാധി​ക്കു​ന്നതല്ല. പടയാ​ളി​കൾ പരിഹാ​സ​ത്തോ​ടെ യേശു​വി​നെ “ജൂതന്മാ​രു​ടെ രാജാവേ” എന്നു വിളിച്ച്‌ ‘വണങ്ങു​ന്ന​താ​യി’ പറയുന്ന മർ 15:18, 19 വാക്യ​ങ്ങ​ളി​ലും സമാന​മായ അർഥത്തി​ലാണ്‌ ഈ വാക്ക്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.​—മത്ത 18:26-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

യേശു​വി​നെ വണങ്ങി: അഥവാ “യേശു​വി​നെ കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ച്ചു; യേശു​വി​നെ ആദരിച്ചു.” പ്രവാ​ച​ക​ന്മാ​രെ​യോ രാജാ​ക്ക​ന്മാ​രെ​യോ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ മറ്റു പ്രതി​നി​ധി​ക​ളെ​യോ കണ്ടപ്പോൾ ആളുകൾ അവരുടെ മുന്നിൽ കുമ്പി​ട്ട​താ​യി എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളി​ലും പറഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌. (1ശമു 25:23, 24; 2ശമു 14:4-7; 1രാജ 1:16; 2രാജ 4:36, 37) ആളുകളെ സുഖ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ കഴിവുള്ള, ദൈവ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പ്രതി​നി​ധി​യോ​ടാ​ണു താൻ സംസാ​രി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ആ മനുഷ്യ​നു മനസ്സി​ലാ​യി​രു​ന്നു. യഹോ​വ​യു​ടെ നിയു​ക്ത​രാ​ജാ​വി​നു മുന്നിൽ ആദരസൂ​ച​ക​മാ​യി കുമ്പി​ടു​ന്നത്‌ ഉചിത​മാ​യി​രു​ന്നു.​—മത്ത 9:18; ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ കൂടുതൽ അറിയാൻ മത്ത 2:2-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

യേശു​വി​നെ വണങ്ങി: അഥവാ “യേശു​വി​നെ കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ച്ചു; യേശു​വി​നോട്‌ ആദരവ്‌ കാണിച്ചു.” യേശു​വി​നെ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ ഒരു പ്രതി​നി​ധി​യാ​യി മാത്രമാണ്‌ അവർ കണ്ടത്‌. യേശു ഒരു ദൈവ​മോ ദേവനോ ആണെന്ന ചിന്ത​യോ​ടെയല്ല മറിച്ച്‌ ‘ദൈവ​പു​ത്രൻ’ ആണെന്നു കരുതി​ത്ത​ന്നെ​യാണ്‌ അവർ വണങ്ങി​യത്‌.​—മത്ത 2:2; 8:2; 18:26 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

താണു​വ​ണ​ങ്ങി: അഥവാ “കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ച്ചു; ആദരവ്‌ കാണിച്ചു.” ഒരു ദൈവ​ത്തെ​യോ ദേവ​നെ​യോ ആരാധി​ക്കുക എന്ന്‌ അർഥം വരുന്നി​ടത്ത്‌ പ്രൊ​സ്‌കി​നി​യോ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രിയ “ആരാധി​ക്കുക” എന്നാണു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. എന്നാൽ ഒരു അടിമ തന്റെ മേൽ അധികാ​ര​മുള്ള വ്യക്തി​യോട്‌ ആദരവും കീഴ്‌പെ​ട​ലും കാണി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​യാണ്‌ ഇവിടെ ഈ പദം അർഥമാ​ക്കു​ന്നത്‌.​—മത്ത 2:2; 8:2 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

താണു​വ​ണ​ങ്ങി​ക്കൊണ്ട്‌: അഥവാ “കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌; ആദരവ്‌ കാണി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌.” ഒരു ജൂതസ്‌ത്രീ​യ​ല്ലാ​യി​രുന്ന ഇവർ യേശു​വി​നെ “ദാവീ​ദു​പു​ത്രാ” എന്നു വിളി​ച്ച​പ്പോൾ (മത്ത 15:22), തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ യേശു​വാ​ണു വാഗ്‌ദ​ത്ത​മി​ശിഹ എന്ന കാര്യം അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. യേശു ഒരു ദൈവ​മോ ദേവനോ ആണെന്ന ചിന്ത​യോ​ടെയല്ല, മറിച്ച്‌ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പ്രതി​നി​ധി​യാ​ണെന്നു കരുതി​ത്ത​ന്നെ​യാണ്‌ ആ സ്‌ത്രീ യേശു​വി​നെ വണങ്ങി​യത്‌.​—മത്ത 2:2; 8:2; 14:33; 18:26 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

മക്കൾ . . . നായ്‌ക്കു​ട്ടി​കൾ: മോശ​യി​ലൂ​ടെ കൊടുത്ത നിയമ​മ​നു​സ​രിച്ച്‌ നായ്‌ക്കൾ അശുദ്ധ​മാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ മിക്ക​പ്പോ​ഴും മോശ​മാ​യൊ​രു ധ്വനി​യോ​ടെ​യാ​ണു തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ആ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. (ലേവ 11:27; മത്ത 7:6; ഫിലി 3:2; വെളി 22:15) എന്നാൽ യേശു നടത്തിയ ഈ സംഭാ​ഷ​ണ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള മർക്കോ​സി​ന്റെ​യും (7:27) മത്തായി​യു​ടെ​യും വിവര​ണ​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന പദം അൽപ്പതാ​വാ​ചിരൂ​പ​ത്തി​ലാണ്‌ (diminutive form). “നായ്‌ക്കു​ട്ടി,” “വളർത്തു​നായ” എന്നൊ​ക്കെ​യാണ്‌ അതിന്റെ അർഥം. അത്‌ ആ താരത​മ്യ​ത്തെ മയപ്പെ​ടു​ത്തി. അതു കേട്ടവ​രു​ടെ മനസ്സി​ലേക്കു വന്നത്‌, ജൂതന്മാ​ര​ല്ലാ​ത്തവർ വീട്ടിൽ വളർത്തുന്ന ഓമന​മൃ​ഗ​ങ്ങളെ വാത്സല്യ​ത്തോ​ടെ വിളി​ച്ചി​രുന്ന ഒരു പദമാ​യി​രി​ക്കാം. ഇസ്രാ​യേ​ല്യ​രെ “മക്കളോ​ടും” ജൂതന്മാ​ര​ല്ലാ​ത്ത​വരെ “നായ്‌ക്കു​ട്ടി​ക​ളോ​ടും” താരത​മ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തി​ലൂ​ടെ യേശു ഒരു മുൻഗ​ണ​നാ​ക്രമം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നെന്നു തോന്നു​ന്നു. ഒരു വീട്ടിൽ കുട്ടി​ക​ളും നായ്‌ക്ക​ളും ഉള്ളപ്പോൾ ആദ്യം കുട്ടി​കൾക്കാ​യി​രി​ക്കും ഭക്ഷണം കൊടു​ക്കു​ന്നത്‌.

അംഗ​വൈ​ക​ല്യ​മു​ള്ളവർ സുഖ​പ്പെ​ടു​ന്നു: ചില കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഈ വാക്കുകൾ വിട്ടു​ക​ള​ഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നെ​ങ്കി​ലും ആദ്യകാ​ലത്തെ മിക്ക കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും പിൽക്കാ​ലത്തെ ധാരാളം കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും അവ കാണാം.

അലിവ്‌ തോന്നി: ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സ്‌പ്‌ള​ങ്‌ഖ്‌നീ​സൊ​മായ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യ്‌ക്കു “കുടൽ” (സ്‌പ്‌ളാ​ങ്‌ഖനാ) എന്നതി​നുള്ള പദവു​മാ​യി ബന്ധമുണ്ട്‌. ഇതു ശരീര​ത്തി​ന്റെ ഉള്ളിന്റെ ഉള്ളിൽ അനുഭ​വ​പ്പെ​ടുന്ന ഒരു വികാ​രത്തെ, അതായത്‌ ഒരു തീവ്ര​വി​കാ​രത്തെ, കുറി​ക്കു​ന്നു. അനുക​മ്പയെ കുറി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ങ്ങ​ളിൽ ഏറ്റവും ശക്തമായ ഒന്നാണ്‌ ഇത്‌.

അലിവ്‌ തോന്നു​ന്നു: അഥവാ “അനുകമ്പ തോന്നു​ന്നു.”—മത്ത 9:36-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

കൊട്ട: നെയ്‌തു​ണ്ടാ​ക്കിയ ചെറിയ കൊട്ട​ക​ളാ​യി​രി​ക്കാം ഇവ. യാത്ര​പോ​കു​മ്പോൾ കൊണ്ടു​പോ​കാൻ പാകത്തിൽ ഇതിനു വള്ളി​കൊ​ണ്ടുള്ള പിടി​യും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ഏതാണ്ട്‌ 7.5 ലിറ്റർ കൊള്ളുന്ന കൊട്ട​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു ഇവ.​—മത്ത 16:9, 10 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

വലിയ കൊട്ടകൾ: അഥവാ “ഭക്ഷണ​ക്കൊ​ട്ടകൾ.” മുമ്പ്‌ ഒരിക്കൽ ഏകദേശം 5,000 പേർക്കു യേശു ഭക്ഷണം കൊടു​ത്ത​പ്പോൾ ഉപയോ​ഗിച്ച കൊട്ട​ക​ളെ​ക്കാൾ വലുപ്പ​മുള്ള ഒരുതരം കൊട്ട​യെ​യാ​ണു സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സ്‌ഫു​റീസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. (മത്ത 14:20­-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) ദമസ്‌കൊസ്‌ നഗരമ​തി​ലി​ന്റെ കിളി​വാ​തി​ലി​ലൂ​ടെ പൗലോ​സി​നെ താഴേക്ക്‌ ഇറക്കി​യ​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നി​ടത്ത്‌ ‘കൊട്ട’ എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തും ഇതേ ഗ്രീക്കു​പ​ദം​ത​ന്നെ​യാണ്‌.​—പ്രവൃ 9:25.

സ്‌ത്രീ​ക​ളും കുട്ടി​ക​ളും വേറെ​യും: ഈ അത്ഭുത​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള വിവര​ണ​ത്തിൽ സ്‌ത്രീ​ക​ളു​ടെ​യും കുട്ടി​ക​ളു​ടെ​യും കാര്യം രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നതു മത്തായി മാത്ര​മാണ്‌. അത്ഭുത​ക​ര​മാ​യി പോഷി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​രു​ടെ മൊത്തം സംഖ്യ 12,000-ത്തിലധി​കം വരാൻ സാധ്യ​ത​യുണ്ട്‌.

മഗദ: ഗലീല​ക്ക​ട​ലി​ന്റെ ചുറ്റു​വ​ട്ടത്ത്‌ മഗദ എന്ന പേരിൽ അറിയ​പ്പെ​ടുന്ന ഒരു സ്ഥലം ഇന്ന്‌ ഇല്ലെങ്കി​ലും, മഗ്‌ദ​ല​ത​ന്നെ​യാ​ണു മഗദ​യെ​ന്നും അതു തിബെ​ര്യാ​സിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 6 കി.മീ. (3.5 മൈ.) വടക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റാ​യി സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഖിർബത്ത്‌ മജ്‌ദൽ (മിഗ്‌ദൽ) എന്ന സ്ഥലമാ​ണെ​ന്നും ചില പണ്ഡിത​ന്മാർ വിശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു. സമാന്ത​ര​വി​വ​ര​ണ​ത്തിൽ (മർ 8:10) ഈ പ്രദേ​ശത്തെ ദൽമനൂഥ എന്നാണു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.​—അനു. ബി10 കാണുക.