മാൾട്ട: ഇവിടെ കാണുന്ന മെലിറ്റെ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം ഇന്നത്തെ മാൾട്ട ദ്വീപി​നെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു നൂറ്റാ​ണ്ടു​ക​ളാ​യി കരുതി​പ്പോ​രു​ന്നു. പൗലോസ്‌ യാത്ര ചെയ്‌തി​രുന്ന കപ്പൽ ശക്തമായ കാറ്റിൽപ്പെട്ട്‌ തെക്കോ​ട്ടു നീങ്ങി​യ​താ​യി വിവരണം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ഏഷ്യാ​മൈ​ന​റി​ന്റെ തെക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റേ അറ്റത്തുള്ള ക്‌നീ​ദോ​സിൽനിന്ന്‌ പുറപ്പെട്ട അത്‌ അങ്ങനെ ക്രേത്ത​യു​ടെ തെക്കു​ഭാ​ഗത്ത്‌ എത്തി. (പ്രവൃ 27:7, 12, 13, 21) പ്രവൃ 27:27-ൽ കപ്പൽ ‘അദ്രി​യ​ക്ക​ട​ലിൽ ആടിയു​ല​ഞ്ഞ​താ​യും’ പറയുന്നു. പൗലോ​സി​ന്റെ കാലത്ത്‌ അദ്രി​യ​ക്കടൽ എന്നു വിളി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ ഇന്നത്തെ അഡ്രി​യാ​റ്റിക്‌ കടലിനെ മാത്ര​മ​ല്ലെന്ന്‌ ഓർക്കുക. അഡ്രി​യാ​റ്റിക്‌ കടൽ ഉൾപ്പെ​ടുന്ന കുറെ​ക്കൂ​ടെ വിശാ​ല​മായ ഒരു സമു​ദ്ര​ഭാ​ഗ​ത്തി​ന്റെ പേരാ​യി​രു​ന്നു അത്‌. അതിൽ, സിസി​ലി​ക്കു കിഴക്കും ക്രേത്ത​യ്‌ക്കു പടിഞ്ഞാ​റും ഉള്ള സമു​ദ്ര​ഭാ​ഗ​വും അയോ​ണി​യൻ കടലും ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ ഇന്നത്തെ മാൾട്ട​യ്‌ക്കു ചുറ്റു​മുള്ള സമു​ദ്ര​മേ​ഖ​ല​യും അദ്രി​യ​ക്ക​ട​ലി​ന്റെ ഭാഗമാ​യി​രു​ന്നു. (പ്രവൃ 27:27-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) അവിടെ സാധാരണ ഉണ്ടാകാ​റുള്ള യൂറോ​അ​ക്വി​ലോ എന്ന കൊടു​ങ്കാ​റ്റിൽപ്പെട്ട്‌ (പ്രവൃ 27:14) ആ കപ്പൽ പടിഞ്ഞാ​റേക്കു നീങ്ങി സിസി​ലി​ക്കു തെക്കുള്ള മാൾട്ട ദ്വീപിന്‌ അടുത്തു​വെച്ച്‌ തകർന്നി​രി​ക്കാ​നാ​ണു സാധ്യത. എന്നാൽ ബൈബി​ളിൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന മെലിറ്റെ എന്ന പദം മറ്റു ചില ദ്വീപു​ക​ളെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു പണ്ഡിത​ന്മാ​രിൽ ചിലർ അവകാ​ശ​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടുണ്ട്‌. അതു ഗ്രീസി​ന്റെ പടിഞ്ഞാ​റേ തീരത്തുള്ള കോർഫൂ​വിന്‌ അടുത്താ​യി സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഒരു ദ്വീപാ​ണെന്ന്‌ അവരിൽ ചിലർ വാദി​ക്കു​ന്നു. ഇനി, ഇവിടെ കാണുന്ന ഗ്രീക്കു​പദം മെലിറ്റെ ആയതു​കൊണ്ട്‌ ഇത്‌ ഇന്നു മല്യെറ്റ്‌ എന്ന്‌ അറിയ​പ്പെ​ടുന്ന മെലിറ്റെ ഇല്ലിറി​ക്കാ എന്ന ദ്വീപാ​ണെ​ന്നും അഭി​പ്രാ​യ​മുണ്ട്‌. ക്രൊ​യേ​ഷ്യൻ തീരത്തിന്‌ അടുത്താ​യി ഇന്നത്തെ അഡ്രി​യാ​റ്റിക്‌ കടലി​ലാണ്‌ അതിന്റെ സ്ഥാനം. എന്നാൽ കപ്പലിന്റെ സഞ്ചാര​പാ​ത​യെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള ബൈബിൾവി​വ​രണം പരി​ശോ​ധി​ക്കു​മ്പോൾ മനസ്സി​ലാ​കു​ന്നത്‌, ആ കപ്പൽ വടക്കോ​ട്ടു തിരിഞ്ഞ്‌ അങ്ങ്‌ അകലെ​യുള്ള കോർഫൂ​വി​ലേ​ക്കോ മല്യെ​റ്റി​ലേ​ക്കോ പോയി​രി​ക്കാൻ സാധ്യ​ത​യി​ല്ലെ​ന്നാണ്‌.—അനു. ബി13 കാണുക.

അന്നാട്ടു​കാർ: അഥവാ “മറ്റൊരു ഭാഷ സംസാ​രി​ക്കു​ന്നവർ.” ഇവിടെ കാണുന്ന ബർബ​റൊസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദത്തെ ചില പുരാതന ബൈബിൾപ​രി​ഭാ​ഷകൾ തർജമ ചെയ്‌തി​രി​ക്കു​ന്നതു “ബർബര​ന്മാർ” എന്നാണ്‌. ഈ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തിൽ“ബർ” എന്ന ശബ്ദം രണ്ടു തവണ കാണാം (“ബർ ബർ”). വിക്കി​വി​ക്കി സംസാ​രി​ക്കുക, വ്യക്തമ​ല്ലാ​തെ​യും മനസ്സി​ലാ​കാത്ത രീതി​യി​ലും സംസാ​രി​ക്കുക എന്ന ആശയമാണ്‌ അതു നൽകു​ന്നത്‌. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ ഗ്രീക്കു​കാർ തുടക്ക​ത്തിൽ ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌, ഗ്രീക്ക്‌ അല്ലാത്ത മറ്റു ഭാഷകൾ സംസാ​രി​ച്ചി​രുന്ന വിദേ​ശി​കളെ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌. അക്കാലത്ത്‌ ഈ പദത്തിനു “സംസ്‌കാ​ര​മി​ല്ലാ​ത്തവർ,” “മര്യാ​ദ​യി​ല്ലാ​ത്തവർ” എന്നൊ​ക്കെ​യുള്ള മോശ​മാ​യൊ​രു അർഥമു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നില്ല. അതു പുച്ഛത്തെ സൂചി​പ്പി​ക്കുന്ന ഒരു പദവു​മാ​യി​രു​ന്നില്ല. ബർബ​റൊസ്‌ എന്നതു ഗ്രീക്കു​ഭാ​ഷ​ക്കാ​ര​ല്ലാ​ത്ത​വരെ ഗ്രീക്കു​കാ​രിൽനിന്ന്‌ വേർതി​രി​ച്ചു​കാ​ണി​ച്ചി​രുന്ന ഒരു പദം മാത്ര​മാണ്‌. തങ്ങളെ ആളുകൾ ബർബ​റൊസ്‌ എന്നു വിളി​ച്ചി​രു​ന്ന​താ​യി ജോസീ​ഫ​സി​നെ​പ്പോ​ലുള്ള ചില ജൂത​യെ​ഴു​ത്തു​കാർ രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. [യഹൂദപുരാവൃത്തങ്ങൾ, XIV (ഇംഗ്ലീഷ്‌), 187 (x, 1); ഏപ്പിയന്‌ എതിരെ (ഇംഗ്ലീഷ്‌), I, 58 (11)] വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ, ഗ്രീക്ക്‌ സംസ്‌കാ​രം സ്വീക​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ റോമാ​ക്കാർപോ​ലും തങ്ങളെ​ത്തന്നെ വിശേ​ഷി​പ്പി​ക്കാൻ “ബർബര​ന്മാർ” എന്ന പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നു. ചുരു​ക്ക​ത്തിൽ, മാൾട്ട​ക്കാ​രെ കുറി​ക്കാൻ ഇവിടെ ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചത്‌ അവർ അവരു​ടേ​താ​യൊ​രു ഭാഷ സംസാ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടാ​യിരി​ക്കാം. അവി​ടേക്കു വന്നവർക്ക്‌ ആ ഭാഷ മനസ്സി​ലാ​യി​ക്കാ​ണില്ല. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ പ്യൂനിക്‌ ആയിരു​ന്നു മാൾട്ട​ക്കാർ സംസാ​രി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌.—റോമ 1:14-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

കരുണ: അഥവാ “മാനു​ഷി​ക​പ​രി​ഗണന.” ഫിലാ​ന്ത്രോ​പിയ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അക്ഷരാർഥം “മനുഷ്യ​രോ​ടുള്ള ഇഷ്ടം (സ്‌നേഹം)” എന്നാണ്‌. അത്തരം കരുണ​യിൽ, മറ്റുള്ള​വ​രോട്‌ ആത്മാർഥ​മായ താത്‌പ​ര്യം കാണി​ക്കു​ന്ന​തും അവർക്ക്‌ ആതിഥ്യ​മ​രു​ളി​ക്കൊണ്ട്‌ അവരുടെ ക്ഷേമം ഉറപ്പു​വ​രു​ത്തു​ന്ന​തും ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു. യഹോ​വയെ അറിയു​ന്ന​തി​നു മുമ്പു​പോ​ലും ആളുകൾക്ക്‌ ഈ ദൈവി​ക​ഗു​ണം കാണി​ക്കാ​നാ​കു​മെന്ന്‌ ഈ വാക്യം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. സമാന​മാ​യൊ​രു ഉദാഹ​രണം പ്രവൃ 27:3-ലും കാണാം. അവിടെ, പൗലോ​സി​നോ​ടു സൈനി​കോ​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നായ യൂലി​യൊസ്‌ ഇടപെ​ട്ട​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ വിവരി​ക്കു​മ്പോൾ ഇതി​നോ​ടു ബന്ധമുള്ള ഫിലാ​ന്ത്രോ​പൊസ്‌ എന്ന പദമാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ഇനി ഫിലാ​ന്ത്രോ​പിയ എന്ന പദം തീത്ത 3:4-ൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ യഹോ​വ​യു​ടെ മനോ​വി​കാ​രത്തെ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌. അവിടെ അതു ‘മനുഷ്യ​രോ​ടുള്ള സ്‌നേഹം’ എന്നാണു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.

ഒരു അണലി: മാൾട്ട ദ്വീപിൽ ഇന്ന്‌ അണലി​കളെ കാണാ​റില്ല. പക്ഷേ ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടിൽ അവിടെ താമസി​ച്ചി​രു​ന്ന​വർക്ക്‌ ഈ പാമ്പി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നെന്നു വിവരണം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. നൂറ്റാ​ണ്ടു​കൾകൊ​ണ്ടു​ണ്ടായ പരിസ്ഥി​തി​മാ​റ്റ​മോ ജനസം​ഖ്യാ​വർധ​ന​യോ കാരണം മാൾട്ട​യിൽനിന്ന്‌ ഈ ജീവികൾ അപ്രത്യ​ക്ഷ​മാ​യ​താ​യി​രി​ക്കാം.

നീതി: ഇവിടെ “നീതി” എന്നതിനു ഡൈക്ക്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ഈ പദം കുറി​ക്കു​ന്നത്‌, നീതിക്കു ചേർന്ന ശിക്ഷ നടപ്പാ​ക്കുന്ന ഒരു ദേവി​യെ​യോ നീതി​യെന്ന ഗുണ​ത്തെ​ത്ത​ന്നെ​യോ ആയിരി​ക്കാം. ഗ്രീക്കു​പു​രാ​ണ​ത്തിൽ, ഡൈക്ക്‌ എന്നതു നീതി​ദേ​വി​യു​ടെ പേരാ​യി​രു​ന്നു. മനുഷ്യ​ജീ​വി​തം നന്നായി നിരീ​ക്ഷി​ക്കു​ക​യും ആരു​ടെ​യും കണ്ണിൽപ്പെ​ടാ​തെ​പോ​കുന്ന അനീതി​ക​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌ സീയൂസ്‌ ദേവ​നോ​ടു പറഞ്ഞ്‌ കുറ്റക്കാർക്കു ശിക്ഷ വാങ്ങി​ക്കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌ ഈ ദേവി​യാ​ണെന്ന്‌ അവർ വിശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. കപ്പലപ​ക​ട​ത്തിൽനിന്ന്‌ രക്ഷപ്പെ​ട്ടെ​ങ്കി​ലും പൗലോ​സി​നു ദേവ​കോ​പ​ത്തിൽനിന്ന്‌ രക്ഷപ്പെ​ടാ​നാ​യി​ല്ലെ​ന്നും നീതി നടപ്പാ​ക്കാ​നാ​യി ദൈവങ്ങൾ ഒരു പാമ്പിനെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ പൗലോ​സി​നെ ശിക്ഷി​ക്കു​ക​യാ​ണെ​ന്നും മാൾട്ട നിവാ​സി​കൾ ചിന്തി​ച്ചു​കാ​ണും.

സീയൂ​സ്‌പു​ത്ര​ന്മാർ: ഗ്രീക്ക്‌, റോമൻ ഐതി​ഹ്യ​ങ്ങ​ള​നു​സ​രിച്ച്‌ സീയൂസ്‌ ദേവ​ന്റെ​യും (ജൂപ്പിറ്റർ ദേവൻ) സ്‌പാർട്ട​യി​ലെ ലേഡ രാജ്ഞി​യു​ടെ​യും ഇരട്ടപ്പു​ത്ര​ന്മാ​രായ കാസ്റ്ററും പോള​ക്‌സും ആണ്‌ ഈ “സീയൂ​സ്‌പു​ത്ര​ന്മാർ” (ഗ്രീക്കിൽ, ഡിയസ്‌കൂ​റൊയ്‌ ). കടലിലെ ആപത്തു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ നാവി​കരെ രക്ഷിക്കുന്ന കാവൽദേ​വ​ന്മാ​രാ​യാണ്‌ ഇവരെ കണ്ടിരു​ന്നത്‌. ഇവർക്കു മറ്റു ശക്തിക​ളു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​താ​യി കരുത​പ്പെ​ടു​ന്നു. ഈ വിവരണം രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യത്‌, സംഭവ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം നേരിട്ട്‌ കണ്ട ഒരാൾത​ന്നെ​യാണ്‌ എന്നതിന്റെ മറ്റൊരു തെളി​വാണ്‌, കപ്പലിന്റെ അണിയ​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ചിഹ്ന​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള ഈ വിശദാം​ശം.

സുറക്കൂസ: ഈ നഗരം (ഇന്ന്‌ അതിന്റെ പേര്‌ സിറക്കൂസ എന്നാണ്‌.) സിസിലി ദ്വീപി​ന്റെ തെക്കു​കി​ഴക്കേ തീരത്താ​ണു സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌. അവിടെ നല്ലൊരു തുറമു​ഖ​വു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ബി.സി. 734-ൽ കൊരി​ന്തു​കാ​രാണ്‌ ഈ നഗരം പണിത​തെന്നു ഗ്രീക്കു ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ ത്യുസി​ഡി​ഡെസ്‌ പറയുന്നു. പുരാ​ത​ന​കാ​ലത്തെ ചില പ്രമു​ഖ​വ്യ​ക്തി​ക​ളു​ടെ ജന്മസ്ഥല​വു​മാ​യി​രു​ന്നു സുറക്കൂസ. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, ഗണിത​ശാ​സ്‌ത്ര​ജ്ഞ​നായ ആർക്കി​മി​ഡീസ്‌ ജനിച്ചത്‌ അവി​ടെ​യാണ്‌. ബി.സി. 212-ൽ റോമാ​ക്കാർ ആ നഗരം കീഴടക്കി.—അനു. ബി13 കാണുക.

പുത്യൊ​ലി: ഇന്നു പൊസ്സു​വൊ​ലി എന്നാണ്‌ ഇത്‌ അറിയ​പ്പെ​ടു​ന്നത്‌. നേപ്പിൾസി​നു 10 കി.മീ. തെക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റാ​യും റോമി​നു തെക്കു​കി​ഴ​ക്കാ​യും സ്ഥിതി​ചെ​യ്‌തി​രുന്ന പുത്യൊ​ലി ഒരു പ്രമുഖ തുറമു​ഖ​മാ​യി​രു​ന്നു. പണ്ട്‌ അവി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന പുലി​മു​ട്ടു​ക​ളു​ടെ (അതായത്‌, കടൽത്തി​ര​കളെ പ്രതി​രോ​ധി​ക്കാ​നാ​യി കടലി​ലേക്കു തള്ളിനിൽക്കുന്ന മതിലു​കൾ.) കുറെ​യ​ധി​കം നാശാ​വ​ശി​ഷ്ടങ്ങൾ ഇന്നും അവിടെ കാണാം. ജോസീ​ഫസ്‌ തന്റെ രേഖക​ളിൽ ഈ സ്ഥലത്തിന്റെ പഴയ പേരായ ഡൈ​ക്കൈ​യാർക്കിയ ആണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ഒരു ജൂത​കോ​ളനി അവി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​താ​യും അദ്ദേഹം പറയുന്നു. [യഹൂദ​പു​രാ​വൃ​ത്തങ്ങൾ XVII (ഇംഗ്ലീഷ്‌), 328, xii, 1] സീസറി​ന്റെ മുന്നിൽ ഹാജരാ​കാൻ റോമി​ലേക്കു പോകു​ക​യാ​യി​രുന്ന പൗലോസ്‌ പുത്യൊ​ലി​യിൽ എത്തിയത്‌ ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 59-ലാണ്‌. ഇറ്റലി​യു​ടെ തെക്കേ അറ്റത്ത്‌, സിസി​ലിക്ക്‌ എതിർവ​ശ​ത്താ​യി സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രുന്ന രേഗ്യൊൻ എന്ന തുറമു​ഖ​ന​ഗ​ര​ത്തിൽനിന്ന്‌ (ഇന്ന്‌ അതിന്റെ പേര്‌ റെസ്‌ജോ ഡേ കാലാ​ബ്രേ എന്നാണ്‌.) ഏതാണ്ട്‌ 320 കി.മീ. വടക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റേക്കു യാത്ര ചെയ്‌താണ്‌ ആ കപ്പൽ പുത്യൊ​ലി​യിൽ എത്തിയത്‌. പൗലോ​സും കൂടെ​യു​ള്ള​വ​രും തങ്ങളോ​ടൊ​പ്പം ഒരാഴ്‌ച കഴിയ​ണ​മെന്നു പുത്യൊ​ലി​യി​ലുള്ള ക്രിസ്‌തീ​യ​സ​ഹോ​ദ​ര​ന്മാർ നിർബ​ന്ധി​ക്കു​ന്ന​താ​യി വിവരണം പറയുന്നു. (പ്രവൃ 28:14) ഇതു കാണി​ക്കു​ന്നത്‌, ഒരു തടവു​കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും പൗലോ​സി​നു കുറ​ച്ചൊ​ക്കെ സ്വാത​ന്ത്ര്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നാണ്‌.—അനു. ബി13 കാണുക.

എന്നിട്ട്‌ റോമി​ലേക്കു പോയി: പുത്യൊ​ലി​യിൽനിന്ന്‌ റോമി​ലേക്ക്‌ 245 കി.മീ. ഉണ്ടായി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ അവരുടെ ഈ യാത്ര​യ്‌ക്ക്‌ ഒരാഴ്‌ച​യെ​ങ്കി​ലും എടുത്തു​കാ​ണും. പൗലോ​സും കൂടെ​യു​ള്ള​വ​രും ആദ്യം പുത്യൊ​ലി​യിൽനിന്ന്‌ കാപു​വ​യിൽ എത്തിയ​ശേഷം അവി​ടെ​നിന്ന്‌ അപ്പീയൻ പാതയി​ലൂ​ടെ (ലത്തീനിൽ, വിയാ ആപ്പിയ.) 212 കി.മീ. യാത്ര ചെയ്‌ത്‌ റോമി​ലെ​ത്തി​യി​രി​ക്കാ​നാ​ണു സാധ്യത. ബി.സി. 312-ൽ ഈ പാതയു​ടെ നിർമാ​ണം ആരംഭിച്ച റോമൻ രാജ്യ​ത​ന്ത്ര​ജ്ഞ​നാ​യി​രുന്ന അപ്പിയസ്‌ ക്ലോഡി​യസ്‌ സീക്കസി​ന്റെ പേരിൽനി​ന്നാണ്‌ അപ്പീയൻ പാതയ്‌ക്ക്‌ ആ പേര്‌ ലഭിച്ചത്‌. റോമിൽനിന്ന്‌ ആരംഭി​ച്ചി​രുന്ന ഈ പാത കാല​ക്ര​മേണ കിഴക്കൻദേ​ശ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കുള്ള കവാട​മായ ബ്രൺഡീ​സി​യം (ഇന്നത്തെ ബ്രിൻഡീ​സി.) തുറമു​ഖം​വരെ നീണ്ടു. അപ്പീയൻ പാതയു​ടെ മിക്ക ഭാഗങ്ങ​ളും ലാവാ​ശി​ലകൾ പാകി​യ​താ​യി​രു​ന്നു. പല ഭാഗത്തും പല വീതി​യാ​യി​രു​ന്നു ആ പാതയ്‌ക്ക്‌. ചിലയി​ട​ങ്ങ​ളിൽ അതു 3 മീറ്ററിൽ (10 അടി) താഴെ​യാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ മറ്റു ചിലയി​ട​ങ്ങ​ളിൽ അത്‌ 6 മീറ്ററി​ല​ധി​കം (20 അടി) വരുമാ​യി​രു​ന്നു. ഇരുവ​ശ​ത്തേ​ക്കു​മുള്ള വാഹന​ങ്ങൾക്കു തടസ്സം​കൂ​ടാ​തെ ഒരേസ​മയം കടന്നു​പോ​കാൻ പറ്റുന്ന രീതി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു പൊതു​വേ അതിന്റെ നിർമാ​ണം. ആ പാതയു​ടെ ചില ഭാഗത്തു​നിന്ന്‌ നോക്കി​യാൽ മെഡി​റ്റ​റേ​നി​യൻ കടൽ കാണാ​മാ​യി​രു​ന്നു. പൊ​ന്റൈൻ ചതുപ്പു​നി​ല​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ​യും അതു കടന്നു​പോ​യി​രു​ന്നു. ആ പ്രദേ​ശത്തെ കൊതു​കു​ശ​ല്യ​ത്തി​ന്റെ​യും ദുർഗ​ന്ധ​ത്തി​ന്റെ​യും കാഠി​ന്യ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഒരിക്കൽ ഒരു റോമൻ എഴുത്തു​കാ​രൻ തുറ​ന്നെ​ഴു​തി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. അപ്പീയൻ പാത​യോ​ടു ചേർന്ന്‌ ഒരു കനാൽ പണിതി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ വഴിയിൽ വെള്ളം കയറി​യാ​ലും യാത്ര​ക്കാർക്കു ബോട്ടു​ക​ളിൽ കനാലി​ലൂ​ടെ അവിടം കടക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ ചതുപ്പു​നി​ല​ങ്ങൾക്കു തൊട്ട്‌ വടക്കാ​യി​രു​ന്നു അപ്യയി​ലെ ചന്തസ്ഥലം. റോമിൽനിന്ന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 65 കി.മീ. അകലെ​യാ​യി​രു​ന്നു അത്‌. അതിനു വടക്കുള്ള ത്രിസ​ത്രം എന്ന വിശ്ര​മ​കേ​ന്ദ്ര​ത്തി​ലേ​ക്കാ​കട്ടെ റോമിൽനിന്ന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 50 കി.മീ. ദൂരമു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

അപ്യയി​ലെ ചന്തസ്ഥലം: ലത്തീനിൽ, അപ്പൈ ഫോറം. റോമിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 65 കി.മീ. തെക്കു​കി​ഴ​ക്കാ​യി​ട്ടാണ്‌ ഇതു സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌. റോമിൽനിന്ന്‌ കാപുവ വഴി ബ്രൺഡീ​സി​യം (ഇന്നത്തെ ബ്രിൻഡീ​സി.) വരെ നീളുന്ന പ്രശസ്‌ത റോമൻ ഹൈ​വേ​യായ വിയാ ആപ്പിയ​യി​ലെ ഒരു മുഖ്യ ഇടത്താ​വ​ള​മാ​യി​രു​ന്നു ഈ ചന്തസ്ഥലം. വിയാ ആപ്പിയ എന്ന പാതയ്‌ക്കും അപ്യയി​ലെ ചന്തസ്ഥല​ത്തി​നും ആ പേരുകൾ ലഭിച്ചത്‌ അവ നിർമിച്ച അപ്പിയസ്‌ ക്ലോഡി​യസ്‌ സീക്കസി​ന്റെ പേരിൽനി​ന്നാണ്‌. ബി.സി. നാലാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലാണ്‌ അദ്ദേഹം ജീവി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. റോമിൽനിന്ന്‌ വരുന്ന യാത്ര​ക്കാർ സാധാ​ര​ണ​യാ​യി ഒന്നാം ദിവസത്തെ യാത്ര​യ്‌ക്കൊ​ടു​വിൽ ഇവി​ടെ​യാ​ണു തങ്ങിയി​രു​ന്നത്‌. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ അവിടം തിരക്കുള്ള ഒരു വ്യാപാ​ര​കേ​ന്ദ്ര​വും ചന്തസ്ഥല​വും ആയി മാറി. അതിന്‌ ഇത്ര പ്രാധാ​ന്യം വരാനുള്ള മറ്റൊരു കാരണം അതിന്റെ സ്ഥാനം വിയാ ആപ്പിയ​യോ​ടു ചേർന്നുള്ള കനാലി​ന്റെ അടുത്താ​യി​രു​ന്നു എന്നതാണ്‌. പൊ​ന്റൈൻ ചതുപ്പു​നി​ല​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ കടന്നു​പോ​യി​രുന്ന ഈ കനാലി​ലൂ​ടെ രാത്രി​കാ​ല​ങ്ങ​ളിൽ യാത്ര​ക്കാ​രെ കോവർക​ഴു​തകൾ വലിക്കുന്ന ചങ്ങാട​ത്തിൽ ഇരുത്തി കൊണ്ടു​പോ​യി​രു​ന്ന​താ​യി പറയ​പ്പെ​ടു​ന്നു. തവളക​ളും ശല്യക്കാ​രായ ചെറു​പ്രാ​ണി​ക​ളും ഒക്കെ നിറഞ്ഞ ആ സ്ഥലത്തു​കൂ​ടെ​യുള്ള യാത്ര​യു​ടെ ദുരി​ത​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ റോമൻ കവിയായ ഹോ​രെസ്‌ എഴുതി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. അപ്യയി​ലെ ചന്തസ്ഥലത്തെ അദ്ദേഹം വർണി​ച്ചതു “വള്ളക്കാ​രും പണക്കൊ​തി​യ​ന്മാ​രായ സത്രം​സൂ​ക്ഷി​പ്പു​കാ​രും തിങ്ങി​നി​റഞ്ഞ ഇടം” എന്നാണ്‌. (ആക്ഷേപ​ഹാ​സ്യ​കാ​വ്യം, I (ഇംഗ്ലീഷ്‌), V, 1-6) എന്നാൽ, ഇത്തരം അസൗക​ര്യ​ങ്ങ​ളൊ​ന്നും വകവെ​ക്കാ​തെ​യാ​ണു റോമിൽനി​ന്നുള്ള സംഘം പൗലോ​സി​നും കൂടെ​യു​ള്ള​വർക്കും വേണ്ടി സന്തോ​ഷ​ത്തോ​ടെ അവിടെ കാത്തു​നി​ന്നത്‌. റോമി​ലേ​ക്കുള്ള യാത്ര​യു​ടെ ഈ അവസാ​ന​ഘ​ട്ട​ത്തിൽ അവരെ സുരക്ഷി​ത​രാ​യി ലക്ഷ്യസ്ഥാ​നത്ത്‌ എത്തിക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ആ സംഘത്തി​ന്റെ ഉദ്ദേശ്യം. ഫോറൊ അപ്പിയോ എന്നും അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രുന്ന അപ്യയി​ലെ ചന്തസ്ഥലം സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രു​ന്നി​ടത്ത്‌ ഇന്ന്‌ ബൊർഗോ ഫെയ്‌റ്റി എന്ന ഒരു ചെറിയ ഗ്രാമം കാണാം. അപ്പീയൻ പാത​യോ​ടു ചേർന്നാണ്‌ ഇത്‌.—അനു. ബി13 കാണുക.

ത്രിസ​ത്രം: അതായത്‌, മൂന്നു സത്രങ്ങൾ. ലത്തീനിൽ ട്രെസ്‌ റ്റാബെർനേ. അപ്പീയൻ പാത​യോ​ടു ചേർന്ന്‌ സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രുന്ന ത്രിസ​ത്രം എന്ന ഈ സ്ഥലത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ മറ്റു ചില പുരാ​ത​ന​കൃ​തി​ക​ളി​ലും കാണു​ന്നുണ്ട്‌. റോമിന്‌ 50 കി.മീ. തെക്കു​കി​ഴ​ക്കാ​യി സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രുന്ന ഇവി​ടേക്ക്‌ അപ്യയി​ലെ ചന്തസ്ഥല​ത്തു​നിന്ന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 15 കി.മീ. ദൂരമു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. റോമൻ കാലഘ​ട്ട​ത്തി​ലെ ചില നിർമി​തി​ക​ളു​ടെ നാശാ​വ​ശി​ഷ്ടങ്ങൾ ഇന്നും അവിടെ കാണാം.—അനു. ബി13 കാണുക.

സീസർ: പ്രവൃ 26:32-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ഈ മതവി​ഭാ​ഗം: പ്രവൃ 24:5-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ സമഗ്ര​മാ​യി അറിയി​ച്ചു: “സാക്ഷി” (മാർട്ടുസ്‌), “സാക്ഷ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു” (മാർട്ടു​റേഓ), “സമഗ്ര​മാ​യി അറിയി​ക്കു​ന്നു” (ഡിയാ​മാർട്ടു​റോ​മായ്‌) എന്നൊക്കെ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്ക്‌ പദപ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളും അവയോ​ടു ബന്ധപ്പെട്ട പദങ്ങളും, യോഹ​ന്നാ​ന്റെ പുസ്‌തകം കഴിഞ്ഞാൽ ഏറ്റവും അധികം കാണു​ന്നത്‌ പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തി​ലാണ്‌. (യോഹ 1:7; പ്രവൃ 1:8 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.) ദൈവ​രാ​ജ്യം, യേശു വഹിക്കുന്ന സുപ്ര​ധാ​ന​മായ പങ്ക്‌ എന്നിവ ഉൾപ്പെടെ ദൈ​വോ​ദ്ദേ​ശ്യ​ത്തി​ന്റെ ഭാഗമായ കാര്യങ്ങൾ ഒരു സാക്ഷി​യെന്ന നിലയിൽ സമഗ്ര​മാ​യി മറ്റുള്ള​വരെ അറിയി​ക്കുക എന്നൊരു കേന്ദ്ര​വി​ഷയം പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തിൽ ഉടനീളം കാണാം.—പ്രവൃ 2:32, 40; 3:15; 5:32; 8:25; 10:39; 13:31; 20:24; 22:20; 23:11; 26:16.

ദൈവം നൽകുന്ന ഈ രക്ഷാമാർഗ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌: അഥവാ “ദൈവ​ത്തിൽനി​ന്നുള്ള ഈ രക്ഷയെ​ക്കു​റിച്ച്‌.” ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സോറ്റീ​റി​യൊൻ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​നു രക്ഷയെ മാത്രമല്ല, ആ രക്ഷ അഥവാ വിടുതൽ നൽകാൻ ഉപയോ​ഗി​ക്കുന്ന മാർഗ​ത്തെ​യും കുറി​ക്കാ​നാ​കും. (ലൂക്ക 2:30, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 3:6) ദൈവം മനുഷ്യ​കു​ലത്തെ രക്ഷിക്കു​ന്നത്‌ എങ്ങനെ​യാ​യി​രി​ക്കും എന്നു വിവരി​ക്കുന്ന സന്ദേശ​വും അതിൽ ഉൾപ്പെ​ട്ടേ​ക്കാം.

താരത​മ്യേന കാലപ്പ​ഴക്കം കുറഞ്ഞ ചില കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും പരിഭാ​ഷ​ക​ളി​ലും ഇവിടെ ഇങ്ങനെ കൂട്ടി​ച്ചേർത്തി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം: “പൗലോസ്‌ ഇതു പറഞ്ഞു​ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ജൂതന്മാർ തമ്മിൽ തർക്കി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ അവി​ടെ​നിന്ന്‌ പിരി​ഞ്ഞു​പോ​യി.” എന്നാൽ ഏറ്റവും കാലപ്പ​ഴ​ക്ക​മു​ള്ള​തും ഏറെ വിശ്വാ​സ​യോ​ഗ്യ​വും ആയ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഈ വാക്കുകൾ കാണു​ന്നില്ല. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌തകം എഴുതി​യ​പ്പോൾ ഈ വാക്കുകൾ അതിലി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നെന്നു വേണം കരുതാൻ.—അനു. എ3 കാണുക.

പൗലോസ്‌ രണ്ടു വർഷം . . . താമസി​ച്ചു: ഈ രണ്ടു വർഷക്കാ​ല​ത്താ​ണു പൗലോസ്‌ എഫെ​സൊ​സി​ലു​ള്ള​വർക്കും (എഫ 4:1; 6:20) ഫിലി​പ്പി​യി​ലു​ള്ള​വർക്കും (ഫിലി 1:7, 12-14) കൊ​ലോ​സ്യ​യി​ലു​ള്ള​വർക്കും (കൊലോ 4:18) ഫിലേ​മോ​നും (ഫിലേ 9) സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ എബ്രാ​യർക്കും കത്തുകൾ എഴുതി​യത്‌. പൗലോ​സി​ന്റെ ഈ വീട്ടു​ത​ടങ്കൽ ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 61-ൽ അവസാ​നി​ച്ചി​രി​ക്കണം. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ആ വർഷം നീറോ ചക്രവർത്തി​യോ അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ ഏതെങ്കി​ലും പ്രതി​നി​ധി​യോ പൗലോ​സി​നെ വിചാരണ ചെയ്‌ത്‌ അദ്ദേഹം നിരപ​രാ​ധി​യാ​ണെന്നു വിധി​ച്ചി​രി​ക്കാം. മോചി​ത​നാ​യ​ശേഷം പൗലോസ്‌ എപ്പോ​ഴ​ത്തെ​യും​പോ​ലെ തീക്ഷ്‌ണ​ത​യോ​ടെ​തന്നെ പ്രവർത്തി​ച്ചു. താൻ നേരത്തേ പദ്ധതി​യി​ട്ടി​രുന്ന സ്‌പെ​യിൻ യാത്ര പൗലോസ്‌ ഈ സമയത്താ​യി​രി​ക്കണം നടത്തി​യത്‌. (റോമ 15:28) പൗലോസ്‌ റോമൻ സാമ്രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്റെ “പടിഞ്ഞാ​റേ അറ്റംവരെ” യാത്ര ചെയ്‌ത​താ​യി റോമി​ലെ ക്ലെമന്റ്‌ ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 95-ൽ എഴുതി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. മോചി​ത​നാ​യ​ശേഷം പൗലോസ്‌ എഴുതിയ മൂന്നു കത്തുക​ളിൽനിന്ന്‌ (1-ഉം 2-ഉം തിമൊ​ഥെ​യൊ​സും തീത്തോ​സും) അദ്ദേഹം ക്രേത്ത​യും മാസി​ഡോ​ണി​യ​യും നിക്കൊ​പ്പൊ​ലി​യും ത്രോ​വാ​സും സന്ദർശി​ച്ചി​രി​ക്കാ​മെന്നു മനസ്സി​ലാ​ക്കാം. (1തിമ 1:3; 2തിമ 4:13; തീത്ത 1:5; 3:12) പൗലോ​സി​നെ പിന്നീടു ഗ്രീസി​ലെ നിക്കൊ​പ്പൊ​ലി​യിൽവെച്ച്‌ അറസ്റ്റ്‌ ചെയ്‌തെ​ന്നും അങ്ങനെ ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 65-ൽ അദ്ദേഹം വീണ്ടും റോമിൽ തടവി​ലാ​യെ​ന്നും ചിലർ പറയുന്നു. എന്നാൽ ഇത്തവണ നീറോ പൗലോ​സി​നോ​ടു യാതൊ​രു കരുണ​യും കാണി​ച്ചി​ല്ലെന്നു വേണം കരുതാൻ. തലേ വർഷം ഒരു അഗ്നിബാധ റോമിൽ കനത്ത നാശം വിതച്ചി​രു​ന്നു. അതിന്റെ കുറ്റം മുഴുവൻ നീറോ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ക​ളു​ടെ മേൽ കെട്ടി​വെ​ച്ച​താ​യി റോമൻ ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ റ്റാസി​റ്റസ്‌ രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. അതെത്തു​ടർന്ന്‌ നീറോ ഒട്ടും കണ്ണിൽച്ചോ​ര​യി​ല്ലാ​തെ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കൾക്കെ​തി​രെ ഉപദ്രവം അഴിച്ചു​വി​ട്ടു. തിമൊ​ഥെ​യൊ​സിന്‌ എഴുതിയ രണ്ടാമ​ത്തേ​തും അവസാ​ന​ത്തേ​തും ആയ കത്തിൽ, തിമൊ​ഥെ​യൊ​സും മർക്കോ​സും പെട്ടെന്നു തന്റെ അടുത്ത്‌ എത്താൻ പൗലോസ്‌ ആവശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​താ​യി കാണാം. കാരണം അധികം താമസി​യാ​തെ താൻ വധിക്ക​പ്പെ​ടു​മെന്നു പൗലോ​സിന്‌ അപ്പോൾ അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ സമയത്ത്‌, ലൂക്കോ​സും ഒനേസി​ഫൊ​രൊ​സും സ്വന്തം ജീവൻപോ​ലും പണയം​വെച്ച്‌ പൗലോ​സി​നെ ആശ്വസി​പ്പി​ക്കാൻ ചെന്നു. (2തിമ 1:16, 17; 4:6-9, 11) സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 65-ലാണു പൗലോസ്‌ വധിക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നത്‌. “യേശു ചെയ്യു​ക​യും പഠിപ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌ത എല്ലാ കാര്യ​ങ്ങ​ളെ​യും​കു​റിച്ച്‌” പൗലോസ്‌ തന്റെ ജീവി​ത​ത്തി​ലൂ​ടെ​യും മരണത്തി​ലൂ​ടെ​യും ശ്രദ്ധേ​യ​മായ ഒരു സാക്ഷ്യം നൽകി.—പ്രവൃ 1:1.

തികഞ്ഞ ധൈര്യ​ത്തോ​ടെ: പർറേ​സീയ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മാണ്‌ ഇവിടെ കാണു​ന്നത്‌. ഈ നാമപ​ദ​വും അതി​നോ​ടു ബന്ധപ്പെട്ട പർറേ​സീ​യ​സോ​മായ്‌ എന്ന ക്രിയാ​പ​ദ​വും (‘ധൈര്യ​ത്തോ​ടെ സംസാ​രി​ക്കുക’ എന്നു പലപ്പോ​ഴും പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.) പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തിൽ പല തവണ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. ധൈര്യം എന്ന ഗുണം ആദ്യകാ​ല​ക്രി​സ്‌ത്യാ​നി​ക​ളു​ടെ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്ത​ന​ത്തി​ന്റെ ഒരു പ്രധാ​ന​സ​വി​ശേ​ഷ​ത​യാ​യി​രു​ന്നു എന്നതിന്റെ തെളി​വു​കൾ ലൂക്കോ​സി​ന്റെ വിവര​ണ​ത്തിൽ ആദി​യോ​ടന്തം കാണാം.—പ്രവൃ 4:29, 31; 9:27, 28; 13:46; 14:3; 18:26; 19:8; 26:26.

പ്രസം​ഗി​ക്കുക: ഇവിടെ കാണുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അടിസ്ഥാ​നാർഥം “പരസ്യ​മാ​യി ഒരു കാര്യം അറിയി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ അതു പ്രസി​ദ്ധ​മാ​ക്കുക” എന്നാണ്‌. സന്ദേശം അറിയി​ക്കുന്ന രീതി​ക്കാണ്‌ ഇവിടെ ഊന്നൽ നൽകി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ഒരിടത്ത്‌ കൂടി​വ​ന്നി​രി​ക്കുന്ന ഒരു പ്രത്യേ​ക​സ​ദ​സ്സി​നെ മാത്രം അഭിസം​ബോ​ധന ചെയ്‌ത്‌ നടത്തുന്ന പ്രഭാ​ഷ​ണ​ത്തെ​ക്കാൾ, ഒരു കാര്യം പരസ്യ​മാ​യി എല്ലാവ​രെ​യും അറിയി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​യാണ്‌ ഇതു പൊതു​വേ അർഥമാ​ക്കു​ന്നത്‌. ഈ വാക്യ​ത്തിൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്തനം ദൈവ​രാ​ജ്യം എന്ന വിഷയത്തെ കേന്ദ്രീ​ക​രി​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു. പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തി​ന്റെ മൂലപാ​ഠ​ത്തിൽ “ദൈവ​രാ​ജ്യം” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം ആറു പ്രാവ​ശ്യം കാണാം. അതിൽ ആദ്യ​ത്തേതു പ്രവൃ 1:3-ലാണ്‌. യേശു​വി​ന്റെ പുനരു​ത്ഥാ​ന​ത്തി​നും സ്വർഗാ​രോ​ഹ​ണ​ത്തി​നും ഇടയ്‌ക്കുള്ള 40 ദിവസം യേശു ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തെ​പ്പറ്റി സംസാ​രി​ച്ച​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചാണ്‌ ആ വാക്യം പറയു​ന്നത്‌. പിന്നീട്‌ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​ന്മാർ മറ്റുള്ള​വരെ അറിയിച്ച സന്ദേശ​ത്തി​ന്റെ കേന്ദ്ര​വി​ഷ​യ​വും ‘ദൈവ​രാ​ജ്യം’തന്നെയാ​യി​രു​ന്നു.—പ്രവൃ 8:12; 14:22; 19:8; 28:23.

തടസ്സ​മൊ​ന്നും കൂടാതെ . . . പഠിപ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു​പോ​ന്നു: അഥവാ “സ്വത​ന്ത്ര​മാ​യി . . . പഠിപ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു​പോ​ന്നു.” പ്രോ​ത്സാ​ഹനം പകരുന്ന ഇക്കാര്യം പറഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടാ​ണു പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌തകം ഉപസം​ഹ​രി​ക്കു​ന്നത്‌. വീട്ടു​ത​ട​ങ്ക​ലി​ലാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും പൗലോസ്‌ തുടർന്നും മറകൂ​ടാ​തെ പ്രസം​ഗി​ക്കു​ക​യും പഠിപ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള സന്ദേശം റോമിൽ എത്തുന്നതു തടയാൻ യാതൊ​ന്നി​നു​മാ​യില്ല. പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തിന്‌ ഇത്തര​മൊ​രു ഉപസം​ഹാ​രം എന്തു​കൊ​ണ്ടും ചേരും. കാരണം, ലോകം കണ്ടിട്ടു​ള്ള​തിൽവെച്ച്‌ ഏറ്റവും വലിയ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്ത​ന​ത്തി​നു തുടക്ക​മി​ടാൻ ദൈവാ​ത്മാവ്‌ ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കളെ ശക്തീക​രി​ച്ച​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ വിവരി​ക്കുന്ന പുസ്‌ത​ക​മാണ്‌ ഇത്‌. ആ പ്രവർത്തനം, ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള സന്തോ​ഷ​വാർത്ത “ഭൂമി​യു​ടെ അതിവി​ദൂ​ര​ഭാ​ഗ​ങ്ങൾവരെ” എത്താൻ വഴി​യൊ​രു​ക്കി.—പ്രവൃ 1:8.