JOGO modak Jerusalem hum nono. Nikech ang’o? Jal moro makwedo Jehova omi thuolo mar dak e achiel kuom ute manie hekalu. Jo-Lawi osejwang’o migepe ma ne omigi e hekalu. Jodongo bende timo mana ohala chieng’ Sabato kar mondo gitel ne ji e lamo. Thoth Jo-Israel bende kendore gi ogendini maok lam Jehova. Magi gin mana moko kuom timbe mamono ma Nehemia nofwenyo ni dhi nyime Jerusalem kane odok kuno bang’ higa 443 Ka Ndalowa Podi.—Neh. 13:6.

² Israel ne en oganda mochiwore tiyo ne Nyasaye. E higa mar 1513 K.N.P., Jo-Israel noikore luwo kaka Jehova ne dwaro. Ne giwacho niya: “Weche duto ma Jehova osewacho wanatim.” (Wuok 24:3) Kuom mano Nyasaye nopwodhogi, tiende ni ne owalogi mondo gibed joge moyier. To mano doko gweth! Bang’ higini piero ang’wen, Musa noparonegi wachno kama: ‘Un e oganda maler ne Jehova Nyasaye: Jehova Nyasachu oseyierou mondo ubedne oganda moyiero ne en owuon kuom ogendini duto man e wang’ piny.’—Rapar 7:6.

³ Gima lit en ni Jo-Israel ok notimo kaka ne gisingore ne Jehova. Kata obedo ni ne nitie ji achiel achiel ma ne tiyone Nyasaye, thoth Jo-Yahudi ne ok oikore luwo chike Jehova, kendo ne giwuondore ni gin joma ler to kare ne ok en kamano. Kane Nehemia oduogo Jerusalem e wuodhe mar ariyo, higini mia achiel nosekalo nyaka ne Jo-Yahudi duog Jerusalem ka giwuok Babulon mondo gidwok lamo madier. Kindego, Jo-Yahudi ok nokawo wach lamo Jehova kaka gima duong’ e ngimagi.

⁴ Mana kaka Jo-Israel machon-go, Joneno mag Jehova bende Nyasaye osepwodho. Jokristo mowal kaachiel  gi “oganda mang’ongo” gin joma ler, tiende ni owalgi ne tich maler mar Nyasaye. (Fwe. 7:9, 14, 15; 1 Kor. 6:11) Jo-Israel noketho winjruok maber ma ne gin-go gi Jehova nikech ne ok giluwo chikene. Wan to ok dwaher mondo gima kamano otimrenwa. Wanyalo timo ang’o mondo wasik ka wan joma ler e wang’ Jehova kendo dhi nyime gi tiyone? Sulani biro wuoyo e wi gik moko ang’wen mayudore e Nehemia sula 13 manyalo konyowa: (1) kwedo osiepe maricho; (2) riwo lwedo chenro mag Nyasaye; (3) keto lamo mar Jehova obed mokwongo e ngimani; kae to (4) rito kido manyiso ni wan Jokristo madier. Koro, we mondo wanon ane moro kamoro kuom gigo.

⁵ Som Nehemia 13:4-9. Wadak e kind joma ok ler, omiyo ok en gima yot siko ka waler. Par ane ranyisi mar Eliashib kod Tobia. Eliashib ne en jadolo maduong’, to Tobia ne en ofisa ma Ja-Amon ma ne tiyo ne ruodh Persia e piny Judea. Tobia kod osiepene nokwedo ahinya kinda ma Nehemia ne timo mondo oger ohinga mag Jerusalem. (Neh. 2:10) Chik ne ok oyie mondo Jo-Amon onyon laru mag hekalu. (Rapar 23:3) Kare ang’o momiyo Eliashab jadolo maduong’ noyiene Tobia mondo odag ei hekalu?

⁶ Noyudo Tobia osemako osiep gi Eliashib. Tobia gi wuode miluongo ni Jehohanan nokendo nyi Jo-Yahudi, kendo Jo-Yahudi mang’eny ne wuoyo maber e wi Tobia. (Neh. 6:17-19) Achiel kuom nyikwa Eliashib nokendo nyar Sanballat ma ne oket kaka jatend Jo-Samaria kendo ne en osiep Tobia ahinya. (Neh. 13:28) Tudruok machalo kamano, nyiso gimomiyo Eliashib Jadolo Maduong’ noyie mondo jal maok lam Jehova kendo makwedo lamo madier odag ei hekalu. Kata kamano, Nehemia to nonyiso ni omakore gi Jehova kane owito gige Tobia oko kogologi e hekalu.

⁷ Wan kaka joma ochiwore ne Jehova, luwo chikene ema nyaka bednwa gimaduong’ moloyo e ngimawa. Kata kamano, seche moko wanyalo donjo e tem mar ketho chik Jehova mana nikech wadwaro moro wedewa. Kaok wadak kaluwore gi chike Jehova, ok wabi bedo joma ler e wang’e. Jodong-kanyakla onego obed joma ichiko gi paro ma Jehova nigo, to ok gi pachgi giwegi kata gi kaka giwinjo e chunygi. (1 Tim. 5:21) E wi mano, jodongo bende onego otang’ mondo kik gitim gimoro amora manyalo ketho winjruok ma gin-go gi Jehova.—1 Tim. 2:8.

⁸ Par kinde duto ni “osiepe maricho ketho timbe mabeyo.” (1 Kor. 15:33) Kata mana wedewa moko nyalo bedo osiepe maricho kapo ni gijiwowa mondo waketh chike Jehova. Eliashib kinde moro noketo ranyisi maber kuom riwo Nehemia lwedo kane igero ohinga mag Jerusalem. (Neh. 3:1) Kata kamano, bang’ kinde, osiep ma nomako gi Tobia kaachiel gi jomamoko nokethe mi ok odhi nyime bedo maler e wang’ Jehova. Osiepe mabeyo onego ojiwwa mondo watim gik makare, kaka somo Muma, dhi e chokruoge kod dhi e tij lendo. Wamor gi wedewa ma jiwowa mondo watim gik makare.

⁹ Som Nehemia 13:10-13. Jo-Lawi noweyo timo migepegi e hekalu. Nikech ang’o? Ji ne ok kel chiwo moromo e hekalu, omiyo ne chuno ni Jo-Lawi oti e puothegi eka mondo gipidh joodgi. To nikech jotelo ma ne nigi migawo mar choko chiwo mar  achiel kuom apar ok ne tim kamano, Nehemia noketo ketho kuom jotelogo. Nyalo bedo ni ne ok gichok chiwogo, kata nyalo bedo ni ne gichoko to ok gitergi e hekalu kaka ne ochikgi mondo gitim. (Neh. 12:44) Kuom mano, Nehemia nokawo okang’ mar neno ni chiwogo ne ichoko. Noyiero chwo moko mogen mondo ochung’ ne tij choko chiwogo kendo pogo ne Jo-Lawi kaka owinjore.

¹⁰ Be nitie gima wanyalo puonjore kuom wachni? Nitie, nimar iparonwa ni wan gi thuolo mar miyo Jehova duong’ gi gigewa. (Nge. 3:9) Sama wagolo chiwo magwa mondo wasirgo tije Jehova, wadwoko ne Jehova mana gik ma ne omiyowa. (1 Weche 29:14-16) Samoro wanyalo paro ni waonge gi gima wanyalo chiwo, kata kamano, kapo ni wan gi chuny mar chiwo, pod wanyalo chiwo gima wan-go kata tin.—2 Kor. 8:12.

¹¹ Kuom higini mang’eny, joot moro ma nigi nyithindo aboro, ne jagwelo owadwa moro gi jaode ma gin jopainia makende kendo ma hikgi ng’eny mondo gichiem kanyachiel dichiel juma ka juma. Min nyithindogo ne jawacho ni medo chiemb ji ariyo kende ok en tich matek nikech noseng’iyo gi tedo ne ji apar. Gwelo ng’ato e gago dichiel juma ka juma nyalo nenore ka gima tin, kata kamano jopainiago ne mor sidang’! Gwelo jopainiago bende nokelone joodno gweth ahinya. Mbaka ma ne gigoyo kodgi nojiwo nyithindogo ahinya ma gitimo dongruok e wach Nyasaye. Giduto kargi nyithindo aboro ne giyiero mar tiyo ne Jehova kuom thuologi duto.

¹² Puonj machielo ma wayudo en ma: Mana kaka Nehemia, chwo moketi mondo ota kanyakla onego obed mokwongo e riwo lwedo chenro ma Nyasaye oketo. Jomoko ei kanyakla nyalo puonjore mathoth kuom ranyisi maber ma jodongo ketonegi. Kaluwore gi wachni, dwarore ni jodongo oluw ranyisi maber ma jaote Paulo noketo. Paulo noriwo lwedo lamo madier kendo ne ojachiwo puonj makonyo. Kuom ranyisi, nochiwo paro moko makonyo e wi kaka onego ogol chiwo.—1 Kor. 16:1-3; 2 Kor. 9:5-7.

¹³ Som Nehemia 13:15-21. Kapo ni waketo pachwa ahinya e manyo gige ringruok, wanyalo ketho winjruok maber  ma wan-go gi Jehova. Kaluwore gi Wuok 31:13, Sabato ma Jo-Israel ne rito juma ka juma ne paronegi ni gin joma opwodhi. Odiechieng Sabato ne oyangi mondo joot olam kanyachiel, kendo gipar Chike Nyasaye e yo matut. Kata kamano, moko kuom Jo-Israel e kinde Nehemia nokawo Sabato kaka odiechienge mamoko, omiyo ne giloko mana ohala. Ne ok gikawo wach lamo e yo mapek. Ka noneno gik ma ne dhi nyime e odiechieng’ mar auchiel, Nehemia noriembo jolok ohelni ma ne wuok e pinje mamoko, kendo noketo chik mar loro dho rangeyego kapok chieng’ Sabato ochakore.

¹⁴ Ang’o ma wanyalo puonjore kuom ranyisi mar Nehemia? Puonj achiel ma wayudo en ni onego waket tong’ kuom weche mag manyo pesa. Kaok watimo kamano, to yot mondo wabagni kendo wachak hero tijewa makelonwa yuto e yo mokalo tong’. Yesu nowacho ni ng’ato ok nyal tiyone ruodhi ariyo. (Som Mathayo 6:24.) Nehemia ne nigi pesa, kendo ne onyalo tiyo gi thuolone e loko ohala gi Jo-Turo kod jomamoko kaka odwaro. En to noyiero timo ang’o? (Neh. 5:14-18) Nochiwore konyo owetene kendo timo gik ma ne dhi miyo nying Jehova obed maler. E kindegi bende, jodong-kanyakla kaachiel gi jokony tich keto pachgi kuom gik makonyo kanyakla, kendo Jokristo wetegi oherogi nikech chunyno. Mano osemiyo jotich Nyasaye obedo gi hera kod kuwe.—Eze. 34:25, 28.

¹⁵ Kata obedo ni Jokristo ok nie bwo chik mar Sabato miluwo juma ka juma, Paulo wachonwa ni “yueyo mar Sabato pod odong’ ni oganda Nyasaye.” Nomedo wacho kama: “Ng’a mosedonjo e yueyo mar Nyasaye oseyueyo koweyo tichne owuon, mana kaka Nyasaye bende noyueyo koweyo tichne owuon.” (Hib. 4:9, 10) Wan kaka Jokristo, wanyalo donjo e yweyo mar Nyasaye ka waluwo chikene, kendo riwo lwedo dwache. Be in kaachiel gi joodi uketo lamo mar joot, dhi e chokruoge kod tij lendo obed mokwongo e ngimau? Jotendwa e tich, kata jolok ohala wetewa nyalo paro ni yorewa mag lamo ok gin gik mochuno. Omiyo nyalo dwarore ni wachung’ motegno mondo wanyisgi kaka tiyo ne Jehova e gimaduong’ie moloyo e ngimawa. Timo kamano biro chalo gi gima Nehemia notimo kane ‘oriembo Jo-Turo kendo loro dho rang’eye mag Jerusalem.’ Noketo lamo mar Jehova obedo mokwongo e ngimane. To nikech osepwodhwa, waduto onego wapenjre kama, ‘Be kit ngimana nyiso ni osewala mondo atine Jehova?’—Math. 6:33.

¹⁶ Som Nehemia 13:23-27. E kinde Nehemia, chwo ma Jo-Israel ne kendo mon mawuok e ogendini mamoko. E limbe ma nokwongo timo Jerusalem, Nehemia nondiko barup winjruok ma chwo madongo duto noketo sei ni ok ginichak ginyuom mon maok lam Jehova. (Neh. 9:38; 10:30) Kata kamano, higini moko matin bang’e ka nodwogo e limbe machielo, nofwenyo ni chwo ma Jo-Yahudi ne dhi nyime nyuomo mon mawuok e ogendini mamoko, kendo ne gichiegni lalo kido ma ne miyo gibedo oganda Nyasaye mopwodhi! Nyithindo ma ne ginyuolo gi mon-go ne ok nyal somo kata ndiko dho-Hibrania. Be iparo ni nyithindogo ne nyalo wacho ni gin Jo-Israel ka gibedo joma dongo? Koso ne gidhi wacho ni gin Jo-Ashdod, Jo-Ammon, kata Jo-Moab? Nikech ne ok ging’eyo dho-Hibrania, be iparo ni ne gidhi puonjore kendo winjo tiend Chike Nyasaye? Ne gidhi  ng’eyo Jehova nade, kata yiero mar tiyone maok gilamo nyiseche ma minegi ne lamo? Nehemia nokawo okang’ mapiyo mondo Jo-Israel kik keth thuolo margi majaber mar bedo oganda ma Nyasaye nopwodho.—Neh. 13:28.

¹⁷ Ndalogi, dwarore ni wakaw okang’ mar konyo nyithindwa mondo obed Jokristo. Un jonyuol, unyalo penjoru niya, ‘Nyithinda wacho “dhok maler” ma en adiera mayudore e Ndiko e okang’ maromo nade? (Zef. 3:9) Be mbaka ma nyithinda siko goyo nyiso ni roho mar Nyasaye chikogi, koso mbakagi nyiso ni ichikogi gi chuny mar pinyni?’ Kik chunyi nyosre piyo kapo ni iyudo ni dwarore ni gitim dongruok. En gima kawo kinde mondo ng’ato opuonjre dhok manyien, to ahinya wuon kapo ni odak kama nitie gik machoche. Nyithindo kalo e tembe mang’eny manyalo miyo giketh winjruokgi gi Nyasaye. Kuom mano, ti gi thuolo mari seche mutimo Lamo mar Joot koda thuolo mamoko mondo ikony nyithindi omed hero Jehova. (Rapar 6:6-9) Nyisgi ber mayudore kuom bedo mabor gi piny Satan. (Joh. 17:15-17) Kae to itim duto minyalo mondo ichop e chunygi.

¹⁸ Gikone, nyathi ka nyathi nyaka yier kende owuon kabe obiro tiyone Nyasaye. Kata kamano, un kaka jonyuol unyalo konyogi e yore mang’eny. Konygo oriwo ketonegi ranyisi maber, nyisogi maler timbego maok owinjore gibedgo, kendo konyogi mondo ging’e gik manyalo yudogi ka gitimo yiero maok owinjore. Un jonyuol, un ema unyalo konyo nyithindu e yo maber moloyo mondo gichiwre tiyone Jehova. Un ema unyalo konyogi mondo gibed Jokristo. En adier ni waduto, dwarore ni wabed motang’ mondo kik walal “lepwa”—tiende ni kik walal kidogo mamiyo ifwenyowa ni wan jolup Kristo.—Fwe. 3:4, 5; 16:15.

¹⁹ Janabi Malaki nolero ni Jehova paro ‘jogo moluore,’ kendo “maparo nyinge,” kendo ni Jehova ndiko nyinge jogo e “kitap paro.” (Mal. 3:16, 17) Nyasaye wiye ok nowil ngang’ gi jogo moluore kendo mohero nyinge.—Hib. 6:10.

²⁰ Nehemia nolamo kama: “Ipara, kendo itimna maber.” (Neh. 13:31) Mana kaka Nehemia, wan bende Nyasaye biro parowa ka wadhi nyime kwedo osiepe maricho, riwo lwedo chenro mag tijene, keto lamo mare obed mokwongo, kendo rito kido mafwenyowa ni wan Jokristo madier. Weuru wadhi nyime ‘nonore wawegi kabe pod wawuotho e yie.’ (2 Kor. 13:5) Ka watimo duto mwanyalo mondo warit winjruokwa gi Jehova, obiro parowa kuom ‘gik mabeyo’ ma watimo.