MANTANKI a kalunga ka Atalantike poakupila ku kyombo kyenda mu Bulaya, ñenda umo witwa bu George Young, ulangulukila na nsangaji pa byobya byaalongele mu mwingilo wa Bulopwe mu ntanda ya Brezile. * Inoko, byobakidi mu lwendo, Tutu Young wate mutyima ku mwaba wandi mupya​—mwaba mukatampe kewasapwilwe’mo kashā wa Eshipanye ne Portigale. Wadi ulanguluka’mba shi wafika, nabya ukakwata’ko mpangiko ya Tutu Rutherford aye anene mīsambo imanine pa Bible ne kukwata’ko mpangiko ya kwabanya matrakte 300 000!

Aye ufika mu Lisbonne mu bushipo bwa 1925, Tutu Young watene’mo tuvutakanya. Mu 1910, kwaikele butomboki bwa bantu basaka bwanapabo, bwine bwafudije buludiki bwa kwipyana ne kutyepeja lupusa lwa Kipwilo kya Katolika. Bantu baikele na bwanapabo, inoko tuvutakanya twa basivile twadi tukyendelela mu ino ntanda.

Aye’tu Tutu Young ukwata mpangiko ya amba Tutu Rutherford aye anene mwisambo, umbikalo watūla’ko basola ba kulondalonda myanda mwanda kudi bantu badi basaka kuyata umbikalo ku bukomo. Mulembi wa Sosiete Itala Myanda ya Mabible mu Beletanye ne mu Matanda Makwabo, wadyumuna Tutu Young amba usa kulwibwa bininge. Nansha nankyo Tutu Young walombele njibo ya kikailo yadi ku Masomo a Sekondele a Camões, kupwa bamupa’yo!

Ebiya mafuku 13 Kweji 5 abwana​—difuku dine dyadi dya kwiya Tutu Rutherford kulonga mwisambo. Bantu badi batengele na kipyupyu dino difuku! Kwadi mapapye malamike ku mumbu ne majulunale adi alombola’mba kudi mwisambo wa bantu bonso unena’mba, “Mwa Kwikadila Nyeke Pano pa Ntanda.” Balwana netu ba mu bipwilo bikwabo nabo bapēlakana kulupula kishinte mu julunale yabo kidyumuna babo batangi amba kudi “bapolofeto ba bubela” basa kwiya. Bano balwana badi bemene pa kibelo kya ino njibo ya kikailo ne kwabanya tununu ne tununu twa maboloshile adi na myanda ipatanya bufundiji bwa Tutu Rutherford.

Nansha nankyo, kintu kya bantu 2 000 bayula mu njibo’mwa, ne kintu kya bantu bakwabo 2 000 bajoka mwanda njibo yatyepele. Bemvwaniki bamo badi kebayela ku mingaji yadi kufula kwa njibo’ya; bakwabo bakanda pangala pa bingidilwa bya kukaya nabyo byadi mu njibo’mwa.

Ke byonsopo byaendekele biyampe. Balwana bashilwile kututa kyungwe ne kutyumuna bityi. Inoko Tutu Rutherford waikele na kwīfula, kupwa wakanda pa meza mwanda wa bantu bamwivwane. Aye pa kupwa​—kubwipi na pa bukata bwa bufuku​—kintu kya bantu 1 200 basangedile musapu, balembeja majina ne maadelese abo mwanda wa kupebwa mabuku esambila pa Bible. Bukya lubanga, julunale O Século yalupula kishinte kisambila pa mwisambo wa Tutu Rutherford.

Mu Kweji 9, 1925, Kiteba kya Mulami kya ludimi lwa Kiportige kyashilula kulupulwa mu ntanda ya Portigale. (Dibajinji, Kiteba kya Mulami kya ludimi  lwa Kiportige kyadi kilupulwa mu Brezile.) Mu kine kitatyi’kya, Virgílio Ferguson, Mwifundi umo wa Bible wa mu Brezile, wakwata mpangiko ya kuvilukila mu Portigale mwanda wa kukakwasha ku mwingilo wa Bulopwe. Dibajinji bidi, waingile na Tutu Young mu bilo ya musambo mutyetye wa Befundi ba Bible mu Brezile. Ne kwija kwine mpika, ba Virgílio ne wandi mukaji Lizzie, baenda kuketana monka na Tutu Young. Kwiya kwa Tutu Ferguson kwadi na mvubu mwanda mu kine kitatyi’kya Tutu Young wadi kadi kubwipi na kwenda kukasapula mu mwaba mukwabo kubadila’mo ne Inio Sovietike.

Kisumpi kya basola pokyatūdile’ko buludiki bwa kutādila bantu mu Portigale, kwaikele kulwibwa kukatampe kwa mwingilo wetu. Tutu Ferguson waendelele kumeso na bukankamane ne kukwata’ko mpangiko ya kukinga kakisumpi katyetye ka Befundi ba Bible mwanda wa bendelele na mingilo yabo. Walombele lupusa lwa kupwidila mu yandi njibo. Mu Kweji 10, 1927, bamwitabijija.

Mu mwaka mubajinji wa buludiki bwa kutādila bantu, kintu kya bantu 450 mu Portigale belembeje mwanda wa kutambula Kiteba kya Mulami. Kadi, kupityila ku matrakte ne tubuku, mwanda wa bubine wasambakene mu Umbikalo onso wa Portigale​—Angola, Azore, Goa, Kape-Vele, Madeira, Mozambike, ne Timor wa Kutunduka.

Mu 1929, mudimi umo mwityepeje wisamba Kiportige, Manuel da Silva Jordão, wavilukila mu Lisbonne. Paadi mu Brezile, waivwene mwisambo wa bantu bonso wanenenwe na Tutu Young. Bukidi bonka waitabija bubine ne kwikala na kipyupyu kya kukwasha Tutu Ferguson mwanda wa kuzambalaja mwingilo wa busapudi. Pa kubwanya kino, Manuel washilula kwingila bu kalala-ntanda, mo mwadi mwityilwa bapania mu kitatyi’kya. Dyalelo kupityila ku mwingilo muteakanibwe senene wa kutampa ne kwabanya mabuku esambila pa Bible, bipwilo bipya byendanga bilundila’ko mu Lisbonne!

Mu 1934, ba Tutu Ferguson ne wandi mukaji bakajokela mu Brezile. Nansha nankyo, nkunwa ya bubine yakushilwe. Patambile tuvutakanya mu Bulaya mu kitatyi kya Divita dya Basivile mu Eshipanye ne Divita II dya Ntanda, kisumpi kya banabetu ba kikōkeji ba mu Portigale bashele bemanije ku mushipiditu. Kitatyi kimo badi bebunga mwanda wa kwimuna ndalapo, inoko mu 1947, baleka’byo paile mishonele mubajinji wafundile ku Ngileade witwa bu John Cooke. Kupwa, kibalwa kya basapudi ba Bulopwe kyadi kyenda kikanda. Nansha ba lupusa byobakankeje mingilo ya Batumoni ba Yehova mu 1962, kutanta kwadi kwendelela’nka kumeso. Payukene Batumoni ba Yehova mungya bijila mu Kweji 12, 1974, mu Portigale mwadi basapudi 13 000 ne musubu.

Dyalelo, basapudi ba Bulopwe 50 000 basapulanga myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza mu Portigale ne mu bisanga bivule mobesamba Kiportige, kubadila’mo ne Azore ne Madeira. Mu bano basapudi, bamo i lukongo lwa busatu lutambile ku boba batenwe ku mwisambo wa kasekuseku walongele Tutu Rutherford mu 1925.

Bine, tufwija’ko Yehova pamo ne bano batutu ne bakaka ba kikōkeji batangidile na bukankamane mwanda wa kutandabula mwingilo bu ‘bengidi ba Kidishitu Yesu bengidila bantu ba mizo.’​—Loma 15:15, 16.​—Bintu bya kala bya mu bibīko byetu bya mu Portigale.