Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

BINTU BYA KALA BYA MU BIBĪKO BYETU

“I Kitatyi’ka Kyotusa Kulonga Kitango Kikwabo?”

“I Kitatyi’ka Kyotusa Kulonga Kitango Kikwabo?”

KWADI ku mfulo kwa Kweji 11, 1932 mu Kibundi kiloe kya Meksike, mwadi bantu mudiyo umo ne kupita. Padi kepapite’tu yenga umo na patūdilwe musunsa mubajinji bimuni bya biyukeno bya mu mashinda. Inoko pano bantu abasangela mwanda mukwabo. Basedi ba myanda badi mu ngala ya kudiye kasha bakwata makamera abo, batengele mweni wa pa bula. Le wadi ani? I Joseph F. Rutherford, mwimaniji wa Sosiete ya Watch Tower. Batumoni ba mu kibundi nabo, badi batengele enka Tutu Rutherford, wadi wiya kutanwa ku kitango kya mafuku asatu.

L’Âge d’Or yanenene amba: “Ne kutatana kwine mpika, kino kitango kikavulukwa mu mānga bu kinkumenkume kya mvubu mpata” mu bukomo bwalongelwe pa kusambakanya bubine mu Meksike. Inoko, kino kyadi kitango kityetye’tu kyatenwe’ko bantu 150 kete. Ino, mwanda waka kyaikele na mvubu?

Mwanda kumeso kwa kino kitango, mu Meksike mwadi kemwasapwilwe’tu senene bubine. Tamba mu 1919, mwadi mulongwa’tu bitango bityebitye, ebiya pa kupwa kwa uno mwaka, kibalwa kya bipwilo nakyo kyashilula kutyepa. Paanjile kwingila bilo ya musambo mu Kibundi kya Meksike mu 1929, byamwekele amba bintu bisa kulumbuluka, inoko kwadi kukidi bijika bya kunekenya. Bulongolodi bwapele bakalala-ntanda (dyalelo bapania) bulombodi bwa’mba mu mwanda utala busapudi kemufwaninwepo kwikala busunga. Kalala-ntanda umo waloba pa uno mwanda, waleka bubine ne kubunda kisumpi kyandi kya befundi ba Bible. Kadi mu kine kitatyi’kya, byadi bilomba kushinta mutadi wa musambo pa mwanda wa mwiendelejo wandi mubi. O mwanda Batumoni ba kikōkeji ba mu Meksike badi basakilwa kukankamikwa.

Tutu Rutherford, wakankamikile bininge bano bantu ba kikōkeji mu bupempudi bwandi, na mīsambo ibidi ikunka mutyima yaanenene ku kitango, ne mikwabo itano ya mawi makwate yanenenwe ku ladiyo. Uno o musunsa mubajinji waingidije banabetu ladiyo mwanda wa kusambakanya myanda miyampe mu Meksike monso. Akyo kitango kipwa’tu, kwatongwa mutadi ungi wa musambo wa kutangidila mwingilo. Kine kitatyi’kya Batumoni bapyasakene bininge, kadi kupityila ku bukwashi bwa Yehova, baendelele nyeke na kusapula.

Kitango kyalongelwe mu Kibundi kya Meksike mu 1941

Papita’tu mwaka umo, mu 1933, kwalongwa bitango bibidi mu ino ntanda, kimo mu Veracruz kikwabo nakyo mu Kibundi kya Meksike. Banabetu baingile na kininga mu uno mwaba, ne kwimwena bipa biyampe byalupukile’ko. Kimfwa, mu 1931, kwadi’tu basapudi 82. Ino mu 1941, basapudi bavudila’ko misunsa dikumi! Kintu kya bantu 1 000 baile mu Kibundi kya Meksike mwanda wa kutanwa ku Kitango kya Kiteokratike kya mu 1941.

“KUPITAKANA MU MASHINDA”

Mu 1943 Batumoni bashilwile kulonga kampanye ka Kitango kya Kiteokratike kinena’mba “Muzo wa Bwanapabo,” kyadi kya kulongwa mu bibundi 12 bya mu Meksike. * (Tala kunshi kwa dyani.) Balongele kano kampanye na matabulo obadi bavwele. Ano matabulo adi makutwe na myonji yadi ipita pa bipuji shi muntu weavwala, tabulo imo iyela ku meso mikwabo kunyuma. Batumoni badi bengidija bino biyukeno pa kulonga kampanye ka byabo bitango tamba mu 1936.

Julunale ilombola banabetu balonga kampanye na matabulo mu Kibundi kya Meksike mu 1944

Kusapula na matabulo kwaendekele biyampe mu Kibundi kya Meksike, enka ne julunale La Nación yalembele pangala pa kitango kya Batumoni amba: “Difuku dibajinji, byadi bikibalomba kwityila’ko bantu bakwabo. Ino difuku dilonda’ko, bayula pa kifuko kya kitango ponso.” Kipwilo kya Katolika kekyasangedilepo kuno kwendelela, o mwanda kyashilwile kulondalonda Batumoni. Ino batutu ne bakaka kebaivwenepo moyo. Baendelele na kulonga kampanye ka kitango. Kishinte kikwabo kya julunale La Nación kyanenene amba: “Kibundi kyonso kyebamwene.” Kadi kyanenene amba batutu ne bakaka bayukene bu “bantu basapula na ‘matabulo.’” Kadi kino kishinte kyalombwele ne foto ya banabetu mu mashinda a mu Kibundi kya Meksike. Kunshi kwa foto kwadi kulembe amba: “Kupitakana mu mashinda.”

BITANDA BYADI “BINEKENA KADI BIKABE KUPITA PA SIMA”

Mu mine myaka’ya, batumoni bavule badi bepāna pa kukatanwa ku bitango bityetye byadi bilongwa mu Meksike. Batutu ne bakaka bavule badi batamba ku bibundi bya mufula byadi kulampe bininge na ndyandya ya kudiye nansha ke na mashinda makatampe mene. Kipwilo kimo kyalembele amba, “Kubwipi na bino bifuko kwadi’nka bingidilwa bya kwisambulwila’ko misapu.” O mwanda bantunguluji badi benda mafuku mavule na bampunda pa kukafika kudi kudiye wa kukebatūla ku kibundi kulongelwa kitango.

Batumoni bavule badi balanda, ino badi balonga bukomo bwa kutanwa ku kitango. Pobadi benda ku kitango, bavule badi bashala konka na Batumoni ba mu kibundi, bene badi bebalombola buswe ne kizaji. Bakwabo badi balāla mu Mobo a Bulopwe. Banabetu kubwipi kwa 90, bashele musunsa umo ku musambo, kwine’kwa badi balāla pa makalato a mabuku. Annuaire yanenene amba banabetu bafwijije’ko bininge amba pa makalato padi “panekena kadi pakabe kupita pa sima.”

Ku bano Batumoni, kwitana na batutu ne bakaka kwadi na mvubu kupita kwipāna ko-konso. Dyalelo, mu Meksike mudi Batumoni 850 000 ne kupita, kadi nabo badi na mutyima wa kufwija’ko. * (Tala kunshi kwa dyani.) Lapolo ya mu Annuaire 1949 yanenene amba kwipāna kwadi kwipāna banabetu kekwatyepejepo bupyasakane bwabo bwa kutōta Yehova. Kitango ne kitango kyobadi balonga shi kibapu, “badi besambila’po mu mafuku mavule.” Kipangujo kyadi kivudile kwipanguja banabetu i kino amba, “I kitatyi’ka kyotusa kulonga kitango kikwabo?”​—Bintu bya kala bya mu bibīko byetu bya mu Amerika wa pa Bukata.

^ mus. 9 Kukwatañana na Annuaire 1944, kino kitango kyayukenye Batumoni mu Meksike.

^ mus. 14 Mu Meksike, bantu 2 262 646 batenwe ku Kivulukilo mu 2016.