Mu Likanyise Tumelo Ya Bona

Naa Silelelize Lubasi Lwa Hae, Naa lu Babalezi, mi Naa Tundamezi

JOSEFA u kambeka siputu se siñwi fa mukokoto wa mbongolo. Mu mu beye mwa pono ha nza talima-talima munzi wa Betelehema ka nako ya masa ha patalala mi u nata-nata mbongolo ya hae mwa lubaci. U lukela ku ba ya naa nahana ka za musipili o mutelele wa naa tuha a talimana ni ona wa ku liba kwa Egepita ili ko naa ka yo pila mwahalaa batu ba sili, ba ba bulela puo i sili ni ba lizo li sili. Lubasi lwa hae ne lu ka tokwa ku eza licinceho mañi kuli lu kone ku yo twaelana ni miinelo ye cwalo?

Ne si nto ye bunolo ku taluseza Maria, musalaa hae ya latwa, kono Josefa naa itiisize mi a eza cwalo. Naa bulelezi musalaa hae kuli naa bile ni tolo ili mo lingeloi ne li mu bulelezi lushango lo ne lu zwa ku Mulimu lwa kuli mulena Heroda naa bata ku bulaya mwanaa bona. Ne ba tokwa ku funduka kapili-pili. (Mateu 2:13, 14) Maria naa bilaelizwe hahulu ki taba yeo. Naa sa zibi libaka mutu yo muñwi ha naa bata ku bulaya mbututu ya hae ye si na mulatu. Maria ni Josefa ne ba si ka utwisisa taba yeo. Kono ne ba sepile Jehova, kabakaleo ba itukiseza ku funduka.

Batu ba mwa Betelehema ha ne ba nze ba lobezi, ba sa lemuhi ze ne tuha li ezahala, Josefa, Maria, ni Jesu ba shoonoka mwa munzi inze ku sa na ni kafifi. Ha ne ku tuha ku sa, Josefa ha nzaa etelela lubasi lwa hae ku liba mboela wa naha, mwendi naa nzaa nahana ze ne ka ezahala kwapili. Ne ku ka konahala cwañi kuli mubeti ya shebile a sileleze lubasi lwa hae kwa batu ba ba maata hahulu cwalo? Kana naa ka kona ku zwelapili ku babalela lubasi lwa hae? Kana naa ka kona ku tiiseza mwa musebezi o mutuna wa naa filwe ki Jehova Mulimu wa ku babalela ni ku uta mwanana yo ya ipitezi? Josefa naa ka talimana ni butata bo bu shutana-shutana bo bu bilaeza. Ha lu nze lu nyakisisa mwa naa talimanezi ni butata bo buñwi ni bo buñwi, lu ka bona libaka bo ndate lubasi hamoho ni luna kaufela ha lu swanela ku likanyisa tumelo ya Josefa.

Josefa Naa Silelelize Lubasi Lwa Hae

Likwelinyana kwamulaho, Josefa ha naa nzaa li mwa munzi wa habo wa Nazareta, bupilo bwa hae bwa cinca a mano beeleza mwanaa Heli. Josefa naa zibile kuli Maria nee li kalibe ya naa ipulukile mi naa sepahala. Kono a to fumana kuli Maria u fa mezi a manca! Naa bata ku mu leleka kwatuko ilikuli a si ke a mu swabisisa kwa batu. * Kono lingeloi la mu taluseza mwa tolo kuli Maria naa beilwe fa mezi a manca ka moya o kenile wa Jehova. Lingeloi la ekeza ku bulela kuli mwana ya naa ka pepa naa “ka pilisa sicaba sa hae kwa libi za sona.” La zwelapili ku sepisa Josefa kuli: “Si sabi ku isa Maria musalaa hao kwa ndu.”—Mateu 1:18-21.

Josefa, muuna ya lukile ni ya sepahala, naa ezize feela sina mo ne li mu bulelezi lingeloi. Naa amuhezi buikalabelo bo butuna ka ku fitisisa bwa ku babalela ni ku uta mwana ya naa si wa hae kono ili yo naa li wa butokwa hahulu ku Mulimu. Hasamulaho, ka ku latelela taelo ya mulena, Josefa a isa musalaa hae ya naa itwezi kwa Betelehema kwa sipalo. Teñi ko, ki kona kwa naa zo pepelwa mwana. *

Josefa naa si ka kutisa lubasi lwa hae kwa Nazareta. Kono yena ni lubasi lwa hae ba ina mwa Betelehema ili muleneñi o ne u fumaneha limaili li  sikai ku zwa kwa Jerusalema. Nihaike kuli ne li babotana, Josefa naa ezize mwa naa konela kaufela kuli a babalele Maria ni Jesu. Nakonyana hasamulaho wa fo, ba yo pila mwa ndunyana. Ku tuha fo, Jesu ha sa nonobokile, mwendi inze a li wa buhulu bo bu fitelela silimo si li siñwi, bupilo bwa bona bwa cinca ka sipundumukela.

Sikwata sa baana ba ba nuha ka linaleli sa fita mwa Betelehema ku zwa kwa Upa mi ku bonahala kuli sikwata seo ne si simuluha kwa Babilona. Ne ba latelezi naleli ku yo fita kwa ndu ya Josefa ni Maria mi ne ba bata mwanana ya naa ka ba mulena wa Majuda. Baana bao ne ba bonisize likute le lituna hahulu.

Ibe kuli ne ba ziba kamba ne ba sa zibi, banuhi ba linaleli bao ne ba beile bupilo bwa Jesu mwa lubeta. Naleli yeo ye ne ba boni ne i ba libisize pili kwa Jerusalema isiñi kwa Betelehema. Kwa Jerusalema ba yo bulelela Mulena Heroda ya maswe kuli ne ba bata ku bona mwanana ya naa ka ba mulena wa Majuda. Taba yeo ne i nyemisize hahulu mulena yo.—Mu bone taba ye li “Ze ba Buza Babali . . . Ki Mañi ya Naa Lumile ‘Naleli’?” ye fa likepe 29.

Kono nto ye tabisa kikuli ne ku na ni maata a matuna ku fita a naa na ni ona Heroda. Kamukwaufi? Bapoti bao ba fa Josefa ni lubasi lwa hae limpo ba sa tokwi ku kutisezwa se siñwi. Ku lukela ku ba kuli ne li nto ye sienyi ku Josefa ni Maria ku fiwa ka ku sa libelela limpo za “bo gauda, insense ye sweu, ni mira” ili lika ze tula hahulu! Banuhi ba linaleli bao ne ba lelile ku yo taluseza Mulena Heroda ko ne ba izo fumana mwanana ye ne ba bata. Nihakulicwalo, Jehova naa ngile muhato. Mwa tolo, Mulimu a bulelela banuhi ba linaleli bao kuli ba kutele kwa naha ya habo bona ka nzila i sili.—Mateu 2:1-12.

Hasamulahonyana ku zwa fo ne ba fundukezi banuhi ba linaleli bao, lingeloi la Jehova la lemusa Josefa kuli: “Zuha, u nge mwana ni mahe mi u sabele kwa Egepita, u yo ina kwateñi ku fitela ni ku bulelela, kakuli Heroda u tuha a zuma mwana kuli a mu bulaye.” (Mateu 2:13) Sina ka mo lu bonezi kwa makalelo a taba ye, Josefa naa ngile muhato ka bubebe. Naa iyakatwile hahulu silelezo ya mwanaa hae ku fita nto ifi kamba ifi mi a isa lubasi lwa hae kwa Egepita. Kabakala kuli banuhi bao ne ba file lubasi lwa Josefa limpo ze tula hahulu, lubasi lo cwale ne se lu na ni lika za ku itusisa mwa musipili wa bona.

Ku na ni matangu ni makande a kwaikale a ku lumbaeta musipili wa Josefa ni lubasi lwa hae wa ku ya kwa Egepita mi mwa makande ao ku bulelwa kuli Jesu naa ezize makazo ya ku kusufaza musipili, ku tokwisa likebenga maata, ni ku obamiseza likota za nzalu ku mahe kuli ku mu bele bunolo ku koyola miselo. * Niti kikuli, musipili wa ku ya kwa Egepita ne li o mutelele ili o katalisa mwa nzila ye na ni likozi ze ñata ya ku liba kwa sibaka sa naa sa zibi.

 Bashemi ba kona ku ituta ze ñata ku Josefa. Naa siile misebezi ya hae kaufela ni ku itombola kuli a sileleze lubasi lwa hae kwa lubeta. Josefa naa ngile musebezi wa ku babalela lubasi lwa hae sina buikalabelo bwa naa filwe ki Jehova. Bashemi kacenu ba huliseza bana ba bona mwa lifasi le li maswe, le li tezi lika ze kona ku beya bupilo bwa bana ba bona mwa kozi, ku ba lyanganisa kamba mane ku ba sinya. Bashemi ba baana ni ba basali ba ba sebeza ka taata ku sileleza bana ba bona kwa lika ze yembulula sina mwa naa ezelize Josefa, ba eza hande hahulu!

Josefa Naa Babalezi Lubasi Lwa Hae

Ku bonahala kuli lubasi lwa Josefa ne lu si ka yo ina nako ye telele mwa Egepita, kakuli hamulaho wa nakonyana, lingeloi ne li mu zibisize kuli Heroda naa sa shwile. Josefa a kutisa lubasi lwa hae kwa naha ya habo bona. Bupolofita bwa kwaikale ne bu sinuzi kale kuli Jehova naa ka biza mwanaa hae “ku zwa mwa Egepita.” (Mateu 2:15) Josefa naa tusize mwa ku talelezwa kwa bupolofita bo, kono cwale naa ka isa kai lubasi lwa hae?

Josefa naa na ni tokomelo. Naa ikalezwi ka za Arkelausi ya naa yolile Heroda kakuli Arkelausi ni yena naa na ni buhali mi ne li sibulai. Mulimu naa etelezi Josefa kuli a ise lubasi lwa hae kwa mutulo, kwahule ni Jerusalema ni likezahalo za mwateñi, ili ku kutela mwa munzi wa habo yena wa Nazareta mwa naha ya Galilea. Josefa ni Maria ba yo huliseza lubasi lwa bona teñi ko.—Mateu 2:19-23.

Ne ba pilile bupilo bwa ku sa bata lika ze ñata, kono ku pila bupilo bo bu cwalo ne i si ko ku bunolo. Bibele i bulela kuli Josefa ne li mubeti, ili linzwi le li talusa mifuta kaufela ya bubeti ye cwale ka ku lema likota, ku li zwisa mwa mushitu, ku li beya milyani ya kuli li si ke za bola ilikuli li kone ku itusiswa kwa ku yaha mandu, ku panga lisepe, ku panga mitano, ku panga likocikala, ku beta mawili, ku beta licoko ni ku panga lisebeliso za mifuta kaufela ze itusiswa mwa njimo. (Mateu 13:55) Wo ne li musebezi o taata. Mwa linako za litaba za mwa Bibele, mubeti naa sebelezanga fande bukaufi ni ndunyana ya hae kamba mwa kayaho ka ne ka li bukaufi ni ndu ya hae.

Josefa naa na ni liitusiso ze shutana-shutana, mwendi ze ñwi naa li siyezwi ki bo ndatahe. Mwendi naa itusisize sikweya, muhala wa ku mishala ka ona, coko ya ku lalisa, capu, saha, kapalo, sando, sando ya kota, cizulu, bola, lilamatiso ze shutana-shutana, mi mwendi fokuñwi naa itusisanga limapo nihaike kuli ne li tula.

Mu nahane feela kuli mwa bona Jesu ha naa sa li mushimani yo munyinyani ha nzaa talimezi ndataahe ya naa mu añuzi inze a peta misebezi ya hae. Jesu ha naa nzaa talimisisa za naa eza Josefa kaufela, mwendi naa ikumbutile maata a naa na ni ona ndatahe, buikoneli bwa hae hamohocwalo ni butali bwa hae. Josefa mwendi naa kalisize ku bonisa mwanaa hae mwa ku ezeza misebezi ye bunolo ye cwale ka ku fala makilici fa kota ka ku itusisa litalo le li omisizwe la tapi. Ku bonahala kuli mwendi naa lutile Jesu shutano ye mwahalaa mifuta-futa ya likota za naa itusisize mwa ku beta, ze cwale ka kota ya sikomora, kota ya oke ni kota ya olive.

Jesu naa itutile hape kuli ona mazoho a naa tiile cwalo ao a naa itusisizwe kwa ku lemaka likota, ku li beta, ni ku ngungahanya mabala ne li ona mazoho a swana a naa itusisizwe kwa ku omba-omba Jesu, bo mahe, ni banyani ba hae. Lubasi lwa bo Josefa ni Maria ne lu zwelapili ku ekezeha mi  kwandaa Jesu ne ba bile ni bana ba bañwi hape, mwendi ba silezi. (Mateu 13:55, 56) Josefa naa tokwa ku sebeza ka taata ilikuli a kone ku babalela ni ku fepa lubasi lwa hae kaufela.

Nihakulicwalo, Josefa naa utwisisize kuli ku luta lubasi lwa hae za Mulimu ne li kwa butokwa hahulu. Ka libaka leo, naa lutile bana ba hae ka za Jehova Mulimu ni milao ya Hae. Josefa ni Maria ne ba isanga bana ba bona kwa sinagoge kamita ili ko Mulao wa Mulimu ne u balwa ka ku tumusa ni ku taluswa. Mwendi hasamulaho wa ku kutela kwa ndu ku zwa kwa sinagoge, Jesu naa banga ni lipuzo ze ñata mi Josefa naa likanga ka taata ku alaba lipuzo zeo. Josefa hape naa yanga ni lubasi lwa hae kwa mikiti ya bulapeli kwa Jerusalema. Kuli ba yo fumaneha kwa mukiti wa Paseka o ne u ezahalanga ka silimo, mwendi Josefa ni lubasi lwa hae ne ba tokwa ku tama musipili wa lisunda ze peli ku ya ni kuta ili musipili wa butelele bo bu eza limaili ze 70 kamba likilomita ze bato ba 113.

Litoho za mabasi a Sikreste kacenu ba latelela mutala o swana. Ba bona teñi kuli ku luta bana ba bona ku lata za Mulimu ki kwa butokwa ku fita nto ifi kamba ifi, mane niha neikaba lika za kwa mubili. Ba likanga ka taata ku ya ni bana ba bona kwa mikopano ya Sikreste ye mituna ni ye minyinyani. Sina Josefa ba ziba kuli ha ku na nto ye nde ye fita ku luta bana ba bona ku lata za Mulimu.

“Ne lu Ziyelehile Hahulu”

Jesu ha naa li wa lilimo ze 12, Josefa a ya ni lubasi lwa hae kwa Jerusalema sina mwa naa ezezanga kamita. Ne li ka nako ya mukiti wa Paseka mi mabasi a mañata naa zamaya hamoho sina sikwata mwahalaa libaka ze kabile ka bucwañi bo bu tala. Ha ne ba nze ba atumela sibaka se si si na bucwañi bukaufi ni ñambamo ya Jerusalema, ba bañata ne ba opela lipina ze tumile hahulu za ñambamo. (Samu 120–134) Mwendi mwa muleneñi ne ku tilo tala batu ba bañata hahulu. Hamulaho wa mukiti, mabasi a kutela kwahae. Mwendi kabakala kuli bo Josefa ni Maria ne ba na ni ze ñata za ku eza, ne ba nahanile kuli Jesu naa li mwahalaa ba bañwi, mwendi cwalo bahabo. Kono hasamulaho wa lizazi li li liñwi ku zwa fo ne ba fundukezi mwa Jerusalema, ba lemuha kuli Jesu naa siyo mwahalaa bona!—Luka 2:41-44.

 Ona fo feela ba akufela kwa Jerusalema kuli ba yo bata-bata Jesu mo ne ba fitile kaufela. Mu nahane feela mo ne ba ikutwezi ku zamaya mwa makululu a muleneñi mo ne se ku kuzize ba nze ba huweleza ku biza mwanaa bona. Jesu naa li kai? Hasamulaho wa ku bata Jesu ka mazazi a malaalu, kana Josefa naa ikutwile kuli naa palezwi ku peta buikalabelo bo bu ipitezi bwa naa filwe ki Jehova? Ha se ba mu batile ka nako ye telele, ba ya kwa tempele. Mwa tempele ba yo bata-bata Jesu ku fitela ba mu fumana a inzi mwahalaa baana ba ba itutile ili licaziba za Mulao. Mu nahane feela Josefa ni Maria mo ne ba ikutwezi ku imuluha!—Luka 2:45, 46.

Jesu naa sweli ku teeleza kwa baana ba ba itutile ni ku ba buza lipuzo. Baana bao ne ba komokisizwe ki kutwisiso ya Jesu ni likalabo za hae. Kono Maria ni Josefa ba komoka hahulu. Mwa taba ye, Bibele i bonisa kuli Josefa naa kuzize feela. Kono za naa bulezi Maria ne li bonisize mo bubeli bwa bona ne ba ikutwezi, ha naa ize: “Mwanaka, kiñi ha u lu ezize cwana? Bona, ndataho ni na ne lu ziyelehile hahulu ku ku bata.”—Luka 2:47, 48.

Ka manzwinyana feela ao, Linzwi la Mulimu li bonisa kuli ku ba mushemi ki buikalabelo bo butuna. Ki musebezi o buima niha neikaba kuli mwana ki ya petehile. Ku huliseza bana mwa lifasi le li maswe le ku kona ku tahisa ‘liziyezi’ ze ñata, kono bashemi ba swanela ku omba-ombiwa ki taba ya kuli Bibele ni yona ya bonisa cwalo.

Ka litohonolo Jesu naa inzi mwa sibaka si nosi mwa lifasi ili mwa naa ikutwile ku ba bukaufi ni Ndatahe wa kwa lihalimu Jehova, inze a tukufalezwi ku ituta ka za hae. Mi kona libaka ha naa alabile bashemi ba hae ka likute kuli: “Ne mu ni batelañi? Kikuli ne mu sa zibi kuli ni lukela ku ba mwa ndu ya Ndate?”—Luka 2:49.

Ku si na ku kakanya, Josefa naa nahanile manzwi ao hañata-ñata. Mwendi naa tabisizwe hahulu ki manzwi ao. Mwendi naa tabisizwe ki manzwi ao kakuli naa ezize ka taata ku luta mwanaa hae wa ku añula kuli a ikutwe cwalo ka za Jehova Mulimu. Ka nako yeo ya naa sa li mwanana, Jesu naa sa kalile kale ku ikutwa kuli Jehova ki ‘ndatahe’ ya lilato ili maikuto a naa suñilwe mwa pilu ya hae sihulu ki Josefa.

Haiba mu bashemi, kana mu lemuhile kuli mu na ni tohonolo ya ku tusa bana ba mina ku utwisisa se ku talusa ku ba ndate ya lilato ni ya sileleza lubasi lwa hae? Ka nzila ye swana, haiba mu na ni bana be mu añuzi, mu hupule mutala wa Josefa mi mu nge yo muñwi ni yo muñwi wa bona ku ba wa butokwa ni ku mu eza ka ku ya ka mwa inezi. Mu ba tuse ku sutelela ku Ndataa bona wa kwa lihalimu, Jehova Mulimu.

Josefa Naa Tundamezi ku Lwala Buikalabelo Bwa Hae ka Busepahali

Bibele i patulula litaba li sikai feela ka za bupilo bwa Josefa, kono ku nyakisisa litaba zeo ka  tokomelo ki kwa butokwa. Bibele i bonisa kuli Jesu naa “zwelapili ku ipeya kwatasaa bona” ili bashemi ba hae. I zwelapili ku bulela kuli “Jesu a zwelapili ku hula mwa butali ni kwa mubili ni kwa shemubo ya naa shemubiwa ka yona fapilaa Mulimu ni batu.” (Luka 2:51, 52) Manzwi ao a bonisañi ka za Josefa? A bonisa lika ze ñata. Lu ituta kuli Josefa naa zwezipili ku ba toho ya lubasi lwa hae, kakuli mwanaa hae ya petehile naa mu kutekile mi naa ipeile kwatasaa hae.

Hape lu ituta kuli Jesu naa zwezipili ku ba ni butali. Kaniti Josefa naa tusize mwanaa hae ku zwelapili ku ba ni butali. Mwa mazazi ao, Majuda ne ba na ni lishitanguti la kuli ki baana ba ba fumile feela ba ne ba kona ku ba ni butali, haili ba misebezi ya mazoho ba ba cwale ka babeti, balimi, ni bambuti “ne ba sa koni ku atula ka ku luka; mi ne ba sa swaneli ku fumaneha ko ku bulelelwa linguli.” Hamulaho wa nako, Jesu naa bonisize kuli lishitanguti leo ne li la buhata. Ha naa sa li mushimani, naa kuta-kutezi ku utwa ndatahe Josefa ya naa mu añuzi, ya naa li mubeti wa mubotana, inzaa luta lubasi lwa hae ka bukwala ka za ‘katulo ya Jehova ye lukile.’ Ku si na ku kakanya Josefa naa ezize cwalo hañata.

Hape bupaki bu bonisa kuli Josefa naa babalezi Jesu kuli a hule kwa mubili. Bakeñisa kuli naa babalezwi hande, Jesu naa hulile ku ba muuna ya tiile kwa mubili. Ku zwa fo, Josefa naa lutile mwanaa hae ku ba sikwala mwa misebezi ya mazoho. Jesu naa si ka zibahala feela sina mwanaa mubeti kono naa zibahalile hape sina “mubeti.” (Mareka 6:3) Kamukwaocwalo, Josefa naa lutile hande mwanaa hae. Litoho za mabasi ba swanela ku eza ka butali kuli ba likanyise Josefa mwa ku babalela bana ba bona ni ku ba luta misebezi ye ka ba tusa ku ipilisa.

Mwa ku bala Bibele kwa luna, ha lu fita fa litaba ze bulela ka za kolobezo ya Jesu inza na ni lilimo ze 30, lu fumana kuli Bibele ha i sa bulela ka za Josefa. Bupaki bu bonisa kuli ka nako yeo Jesu naa kalisize bukombwa, mwendi Maria naa sa li mbelwa. (Mu bone kambokisi ka ka li “Josefa Naa Shwile Lili?” fa likepe 27.) Niteñi, Josefa naa tomile mutala o munde ka ku ba ndate ya naa silelelize ni ku babalela lubasi lwa hae, ili ya naa tundamezi ku lwala buikalabelo bwa hae ka busepahali ku fitela a shwa. Mutu ufi kamba ufi ya li ndate, toho ya lubasi, kamba Mukreste ufi kamba ufi, u swanela ku likanyisa tumelo ya Josefa.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 27]

Josefa Naa Shwile Lili?

Lwa ziba kuli Josefa naa sa pila Jesu ha naa li wa lilimo ze 12 za buhulu. Buñata bwa mikulwani ba Sijuda ne ba kalisanga ku ituta misebezi ye ne ba ezanga bo ndataa bona inze ba na ni lilimo ze 12 za buhulu mi ha ba yo kwanisanga lilimo ze 15, ne se ba kona ku peta misebezi yeo. Ku bonahala kuli Josefa naa pilile nako ye telelenyana ku zwa fo, kuli mane naa konile ku luta Jesu ku ba mubeti. Kana Josefa naa sa pila Jesu ha naa kalisize bukombwa bwa hae inzaa li wa lilimo ze 30? Ha ku bonahali cwalo. Bo mahe Jesu, banyani ba hae ba bashimani ni ba basizana ba bulelwa kuli ne ba sa pila ka nako yeo, kono Josefa ha bulelwi kuli naa sa pila. Mane ka nako ye ñwi Jesu naa bizizwe kuli “mwanaa Maria” ku fita ku biziwa kuli mwanaa Josefa. (Mareka 6:3) Hape Bibele i bonisa kuli Maria naa ikezelize likatulo ku si na ku buza muunaa hae. (Joani 2:1-5) Mwa linako za litaba za mwa Bibele, ne li nto ye sienyi kuli musali a ikezeze likatulo konji haiba kuli ne li mbelwa. Nakonyana pili a si ka shwa kale, Jesu naa taluselize muapositola Joani kuli a babalele bo mahe. (Joani 19:26, 27) Jesu naa sa tokwi ku eza cwalo kambe Josefa naa sa pila. Kamukwaocwalo, ku bonahala kuli Josefa naa shwile, Jesu ha naa sa li mutangana. Ka ku ba yena mweli, ku si na ku kakanya mwendi Jesu naa kalile ku eza misebezi ye ne ba ezanga bo ndatahe ya bubeti ni ku babalela lubasi ku fitela a kolobezwa.

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Josefa naa ezize ka taata mi naa itombozi kuli a sileleze mwanaa hae

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Josefa naa belekile ka taata kuli a kone ku babalela lubasi lwa hae

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Josefa naa yanga ni lubasi lwa hae kamita ku yo lapela kwa tempele mwa Jerusalema

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Josefa naa lutile mwanaa hae ku ba mubeti