1. Ki mulao ufi outwahala wanaafile Jesu kwa balutiwa bahae? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

 FA BUSIHU bone butatamiwa ki lizazi lanaabulailwe, Jesu naafile balutiwa bahae mulao outwahala. Naababulelezi kuli: “Sina moni milatezi, mulatane cwalo ni mina.” Mi aekeza kubulela kuli: “Batu kaufela bakaziba kuli mu balutiwa baka ka taba ye—haiba mulatana mwahalaa mina.”—Joa. 13:34, 35.

2. Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa hahulu kubonisa lilato ku babañwi?

² Jesu naabulezi kuli batu kaufela nebaka ziba kuli balutiwa bahae ba niti ki bafi, hane bakabonisa lilato leliswana ni lanaabonisize yena. Bakreste ba mwa linako za baapositola nebabonisize lilato lelicwalo, mi ni kacenu, Bakreste ba niti baeza nto yeswana. Kacwalo, ki kwa butokwa hahulu kuli lubonise lilato niha kukona kuba taata kueza cwalo!

3. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

³ Fokuñwi kukona kulubela taata kulata babañwi kuzwelela kwatasaa pilu bakeñisa kuli halusika petahala. Nihakulicwalo, luswanela kueza molukonela kaufela kulikanyisa Kreste. Mwa taba ye, lukanyakisisa mo kulata babañwi kukona kulutuseza kupilisana ka kozo ni bona, kusa baketulula, ni kubonisa moya wa kuamuhela baenyi. Halunze luituta litaba zeo, muipuze kuli: ‘Niitutañi kwa mutala wa mizwale ni likaizeli bane bazwezipili kubonisa lilato niha nekuli taata kueza cwalo?’

4. Ka kuya ka liñolo la Mateu 5:23, 24, ki kabakalañi haluswanela kupilisana ka kozo ni muzwale yanani taba yeñwi yabilaela ka za luna?

⁴ Jesu ululutile butokwa bwa kupilisana ka kozo ni muzwale yanani taba yeñwi yabilaela ka za luna. (Mubale Mateu 5:23, 24.) Naabonisize kuli lutokwa kupilisana hande ni babañwi haiba lubata  kutabisa Mulimu. Jehova watabanga haalubona inze lueza molukonela kaufela kuli lupilisane ka kozo ni mizwale ni likaizeli baluna. Haana kuamuhela sebelezo yaluna haiba luzwelapili kuba ni ndimbelela mi luhana kupilisana ka kozo ni babañwi.—1 Joa. 4:20.

5. Ki lika mañi zenetahisize kuli bo Mark kubabele taata kupilisana ka kozo ni muzwale yomuñwi?

⁵ Fokuñwi kukona kulubela taata kupilisana ka kozo ni babañwi. Kabakalañi? Halunyakisiseñi zeneezahezi ku muzwale yabizwa Mark. b Naaikutwile hahulu bumaswe muzwale yomuñwi hanaa munyazize ni kubulelela mizwale ni likaizeli litaba zemaswe ka za hae. Ki lika mañi zene baezize bo Mark? Batalusa kuli: “Nenipalezwi kuiswala mi nahalifa hahulu.” Kono hasamulaho, bo Mark nebainyazize mi bakupa swalelo ku muzwale yo kakuli nebabata kupilisana ka kozo ni yena. Kono muzwale yo ahana kuswalela bo Mark. Kwa makalelo, bo Mark nebaipulelisize kuli, ‘Niipulaisezañi, hailifo muzwale yo haalati kupilisana ka kozo ni na?’ Kono muokameli wa mupotoloho asusueza bo Mark kuli basike bazwafa. Ki lika mañi zene baezize bo Mark?

6. (a) Ki lika mañi zene baezize bo Mark kuli bapilisane ka kozo ni babañwi? (b) Bo Mark nebasebelisize cwañi kelezo yeñozwi kwa Makolose 3:13, 14?

⁶ Bo Mark hane balikile kunyakisisa mone baangela lika, balemuha kuli nebasina buikokobezo mi fokuñwi nebaikutwanga kuli nebaeza hande kufita babañwi. Balemuha kuli nebatokwa kucinca mubonelo wabona. (Makolo. 3:8, 9, 12) Ka buikokobezo, baatumela muzwale yo hape, mi bamukupa kuli abaswalele bakeñisa zene baezize. Bo Mark mane bafa muzwale yo limponyana zanaaka tabela. Ka bumai, muzwale yo azwelapili kuba ni ndimbelela. Nihakulicwalo, bo Mark nebazwezipili kumamela taelo ya Jesu ya kulata muhabo mutu ni kumuswalela. (Mubale Makolose 3:13, 14.) Nihaike kuli batu babañwi habana kuitebuha buikatazo bolueza bwa kuli lupilisane ka kozo ni bona, luswanela kuzwelapili kubaswalela ni kulapela kuli lukutisane lipilu bakeñisa kuli lwabalata.—Mat. 18:21, 22; Magal. 6:9.

7. (a) Ki lika mañi zanaa lulaezi Jesu kuli luezange? (b) Ki muinelo mañi otaata wanaaipumani ku ona kaizeli yomuñwi?

 ⁷ Jesu naalulaezi kuli luswanela kueza babañwi sina molubatela kuli baluezeze. Hape naalaezi kuli haluswaneli feela kulata batu baba lulata. (Luka 6:31-33) Halunyakisiseñi muinelo wo, nihaike kuli ukona kuezahala ka siwela. Mukona kueza cwañi haiba mutu yomuñwi mwa puteho aicanganisa mina mi ahana kumilumelisa? Bo Lara nebaipumani mwa muinelo ocwalo. Batalusa kuli: “Kaizeli yomuñwi naaicanganisanga na kono nenisa zibi libaka hanaaezanga cwalo. Neniikutwile bumaswe mi nenisa nyolelwangi kuya kwa mikopano.” Sapili, bo Lara nebaipulelisize kuli: ‘Hakuna senifosize. Esi mane mizwale ni likaizeli babañwi mwa puteho ni bona baikutwa kuli kaizeli yo unani butata.’

8. Ki lika mañi zene baezize bo Lara kuli bapilisane ka kozo ni kaizeli yomuñwi, mi luitutañi kwa mutala wabona?

⁸ Bo Lara nebaangile mihato yemiñwi kuli bapilisane ka kozo ni kaizeli yo. Balapela ku Jehova mi baanga muhato wa kuambola ni yena. Baambola taba yeo, baikumbata, mi bakutisana lipilu. Bakala kupilisana ka kozo. Bo Lara batalusa kuli: “Hamulaho wa nako, kaizeli yo hape akala kueza sina mwanaaezezanga kwamulaho. Nazwafa hahulu.” Sapili, bo Lara nebaikutwa kuli nebakaba ni tabo kaizeli yo hanaaka cinca mukwa wahae. Kono hasamulaho, bo Lara balemuha kuli nebatokwa kuzwelapili kulata kaizeli yo ni ‘kumuswalela ka pilu kaufela.’ (Maef. 4:32–5:2) Bo Lara nebahupuzi kelezo ya mwa Bibele yebonisa kuli lilato la niti “halina ndimbelela. Likwahela lika kaufela, lilumela lika kaufela, lisepa lika kaufela, liitiisa mwa lika kaufela.” (1 Makor. 13:5, 7) Bo Lara baba ni kozo ya mwa munahano hape. Hamulaho wa nako, kaizeli yo akala kubabonisa silikani hape. Haiba muzwelapili kupilisana ka kozo ni mizwale ni likaizeli bamina, ni kuzwelapili kubabonisa lilato, “Mulimu wa lilato ni wa kozo ukaba ni mina.”—2 Makor. 13:11.

9. Ka kuya ka liñolo la Likezo 10:34, 35, ki kabakalañi halusa swaneli kuketulula babañwi?

⁹ Jehova haana ketululo. (Mubale Likezo 10:34, 35.) Haiba lusaketululi babañwi, lubonisa kuli lu bana bahae. Hape lumamela taelo  yalufile ya kulata babañwi sina moluitatela ni kupilisana ka kozo ni mizwale ni likaizeli baluna.—Maro. 12:9, 10; Jak. 2:8, 9.

10-11. Ki lika mañi zenetusize kaizeli yomuñwi kucinca mwanaangela batu babañwi?

¹⁰ Batu babañwi kukona kubabela taata kusaketulula babañwi. Ka mutala, halunyakisiseñi zeneezahezi ku kaizeli yabizwa Ruth. Hanaali mwa lilimo za kunonoboka, musali yomuñwi yazwa kwa naha isili naaezize nto yeñwi yemaswe ku yena. Kaizeli yo naaikutwile cwañi ka za taba yeo? Bo Ruth bali: “Nakala kutoya hahulu naha yeo. Neninahana kuli batu kaufela babazwa mwa naha yeo baswana, kukopanyeleza cwalo ni mizwale ni likaizeli baluna.” Ki lika mañi zenetusize bo Ruth kucinca mubonelo wabona?

¹¹ Bo Ruth nebalemuhile kuli nebatokwa kueza ka taata kuli bacince mubonelo wabona. Nebabalile lipiho zebonisa zene bakopani ni zona mizwale ni likaizeli ba mwa naha yeo mwa buka ya Yearbook. Batalusa kuli: “Neniezize monikonela kaufela kuba ni mubonelo oswanela ka za batu ba mwa naha yeo. Nalemuha kuli mizwale ni likaizeli ba kwateñi, nebasebeleza Jehova ka kutukufalelwa. Nakala kuunga mizwale ni likaizeli ba mwa naha yeo kuli ni bona ba mwa kopano ya mizwale mwa lifasi kaufela.” Hamulaho wa nako, bo Ruth balemuha kuli nebatokwa kubonisa lilato. Batalusa kuli: “Hane nikopananga ni mizwale ni likaizeli ba kwa naha yeo, neniezanga monikonela kaufela kubabonisa silikani. Neniambolanga ni bona mi nalika kuzibana hande ni bona.” Kueza cwalo neku batusize cwañi? Bo Ruth batalusa kuli: “Hamulaho wa nako, mubonelo waka ka za batu ba mwa naha yeo wacinca.”

12. Ki butata mañi bwanaanani bona kaizeli yomuñwi yabizwa Sarah?

¹² Babañwi bakona kuba ni ketululo basalemuhi. Ka mutala, kaizeli yomuñwi yabizwa Sarah naanahana kuli naasina butata bo kakuli naasaketululangi batu kabakala naha yabona, kuba ni masheleñi kamba kutokwa, kamba kabakala buikalabelo bwabona mwa kopano. Bo Sarah batalusa kuli: “Nalemuha kuli neninani ketululo.” Nebabonisize cwañi ketululo? Bo Sarah nebazwa mwa lubasi loluitutile mi nebatabela kueza siango ni batu ba mayemo aswana. Nako yeñwi mane nebabulelezi mulikanaa bona kuli: “Nitabela hahulu kueza siango ni mizwale ni likaizeli babaitutile. Kono haniswalisanangi ni babasika ituta.” Kaniti, bo Sarah nebatokwa kucinca mubonelo wabona. Ka mukwa ufi?

13. Ki lika mañi zekona kulutusa kucinca mubonelo waluna sina mone baezelize bo Sarah?

¹³ Muokameli wa mupotoloho atusa bo Sarah kucinca mubonelo wabona. Bo Sarah batalusa kuli: “Muokameli wa mupotoloho naanibabalize kabakala zene nipetile mwa sebelezo yaka ku Mulimu, likalabo zende zene nifanga, ni zibo yene ninani yona ka za Mañolo. Hasamulaho, anitaluseza kuli zibo yaluna hainze iekezeha, lutokwa kueza ka taata kuli lube ni tulemeno totunde totucwale ka buikokobezo, buishuwo, ni sishemo.” Manzwi anaabulezi muokameli wa mupotoloho ao naabafitile kwa pilu. Bo Sarah batalusa kuli: “Nalemuha kuli sa butokwa hahulu ki kuba ni sishemo ni kulata babañwi.” Taba yeo nei batusize kuba ni mubonelo oswanela ka za mizwale ni likaizeli babona. Batalusa kuli: “Nenilikile kunyakisisa tulemeno tobanani tona totutahisa kuli Jehova abalate.” Luitutañi kwa taba yeo? Nikamuta lusike lwaikutwa kuli luba butokwa hahulu kufita babañwi kabakala kuli luitutile! Haiba ‘lulata kopano ya mizwale baluna kaufela,’ haluna kuketulula babañwi.—1 Pit. 2:17.

14. Ka kuya ka liñolo la Maheberu 13:16, Jehova uikutwanga cwañi halubonisa moya wa kuamuhela baenyi?

¹⁴ Jehova ubata kuli lube ni moya wa kuamuhela baenyi. (Mubale Maheberu 13:16.)  Kubonisa moya wo, sihulu kwa batu babashebile, ki kalulo ya bulapeli bwaluna ku Jehova. (Jak. 1:27; 2:14-17) Ki lona libaka Mañolo halususueza kuli ‘luzwelepili kuba ni moya wa kuamuhela baenyi.’ (Maro. 12:13) Haluba ni moya wa kuamuhela baenyi, lubonisa kuli lwalata mizwale baluna, lwabaisa pilu, mi lubata kuba balikani babona. Jehova watabanga haalubona inze lufa babañwi lico, lino, kutanda nako ni bona, ni kubaisa pilu. (1 Pit. 4:8-10) Kono kunani lika zeñwi zekona kutahisa kuli kulubele taata kubonisa moya wa kuamuhela baenyi.

15-16. (a) Ki kabakalañi mizwale ni likaizeli babañwi habapalelwanga kubonisa moya wa kuamuhela baenyi? (b) Ki lika mañi zenetusize bo Edit kuba ni moya wa kuamuhela baenyi?

¹⁵ Fokuñwi lukona kupalelwa kubonisa moya wa kuamuhela baenyi bakeñisa miinelo yaluna. Halunyakisiseñi mutala wa kaizeli yomuñwi yali mbelwa yabizwa Edit. Kaizeli yo asikaba kale yomuñwi wa Lipaki za Jehova, naasatabelangi kueza siango ni batu. Bo Edit nebaikutwa kuli miinelo yabona neisa bakonisi kuamuhela baenyi mi nekukaba hande baenyi hane bakayo fitela mwa mandu a mizwale basili.

¹⁶ Bo Edit hane babile Lipaki za Jehova, bacinca mubonelo wabona. Bakala kuba ni moya wa kuamuhela baenyi. Batalusa kuli: “Ndu ya Mubuso yaluna hane inze iyahiwa, muuna-muhulu yomuñwi anizibisa za bo mutu ni musalaa hae bane bato tusa kueza musebezi wo, mi anikupa ka za haiba batu bao nebakona kuto fitela mwa ndu yaka ka lisunda zepeli. Nahupula za mo Jehova naafuyaulezi mbelwa wa kwa Sarepta.” (1 Mal. 17:12-16) Bo Edit balumela kuli bo mutu ni musalaa hae bao bato fitela mwa ndu yabona. Ki limbuyoti mañi zene babile ni zona? Batalusa kuli: “Neniikozi siango sabona, isiñi feela ka lisunda zepeli kono ka likweli zepeli. Mwahalaa nako yene lupilile hamoho, nelubile balikani babatuna.” Bo Edit hape banani balikani babande babañata mwa puteho. Cwale seli mapaina mi baikolanga kueza siango ni mizwale ni likaizeli babasebezanga ni bona mwa bukombwa, mi babamemelanga kwa ndu yabona kuto ca sico. Batalusa kuli: “Kufana  kunitahisezanga tabo yetuna. Kubulela feela niti, niikolanga limbuyoti zeñata hanieza cwalo.”—Maheb. 13:1, 2.

17. Ki nto mañi yene balemuhile bo Luke ni bakubona?

¹⁷ Mwendi lunani moya wa kuamuhela baenyi, kono kana kunani lika zeñwi zelukona kueza kuli lubonise hahulu moya wo? Ka mutala, bo Luke ni bakubona ki batu babatabela kuamuhela baenyi. Nebatabela hahulu kumema bashemi babona, bahabo bona, balikani babona babatuna, ni muokameli wa mupotoloho ni musalaa hae kutaha kwa ndu yabona. Kono bo Luke babulela kuli: “Lwalemuha kuli nelumemanga feela batu bone luutwana hahulu ni bona.” Ki lika mañi zene baezize bo Luke ni bakubona kuli babonise hahulu moya wa kuamuhela baenyi?

18. Ki lika mañi zene baezize bo Luke ni bakubona kuli babonise hahulu moya wa kuamuhela baenyi?

¹⁸ Bo Luke ni bakubona nebacincize mubonelo wabona hamulaho wa kunahanisisa manzwi a Jesu aali: “Haiba mulata baba milata, ki ufi mupuzo omuka amuhela?” (Mat. 5:45-47) Nebalemuhile kuli nebatokwa kulikanyisa Jehova yabonisanga sishemo kwa batu kaufela. Kacwalo, baikatulela kumemanga mizwale ni likaizeli babañwi bane basika mema kale. Bo Luke babulela kuli: “Cwale seluikolanga hahulu kueza siango ni mizwale ni likaizeli babashutana-shutana. Kaufelaa luna luikutwanga kususuezwa ni kutiiswa.”

19. Lukona kubonisa cwañi kuli lu balutiwa ba Jesu, mi muikatulezi kuezañi?

¹⁹ Mwa taba ye, lunyakisisize mo kulata mizwale kuzwelela kwatasaa pilu kukona kulutuseza kupilisana ka kozo ni babañwi, kusaba ni ketululo, ni kulutusa kuba ni moya wa kuamuhela baenyi. Nikamuta lusike lwatuhelela nto ifi kamba ifi kulupaleliswa kulata mizwale ni likaizeli baluna kuzwelela kwatasaa pilu. Kueza cwalo kuka lutusa kuba ni tabo mi lukabonisa kuli lu balutiwa ba Jesu ba niti.—Joa. 13:17, 35.