Mu ye kwa litaba za mwahali

Mu ye kwa litaba za mwahali

Ku Tutela Kwa Naha I Sili Ze Libelelwanga ni ze Ezahalanga Luli

Ku Tutela Kwa Naha I Sili Ze Libelelwanga ni ze Ezahalanga Luli

TABA YA FA LIKEPE LA FAHALIMU

Ku Tutela Kwa Naha I Sili Ze Libelelwanga ni ze Ezahalanga Luli

Ka ku Bata Bupilo bo Bunde

BO GEORGE ne ba ikutwile ku ziyeleha luli. Ne ba sa koni ku fumanela lubasi lwa bona sico se si likani. Ka nako ye swana, batu ba ne ba pila mabapa ni bona ne ba kenezwi ki makulano, mi ba bañwi ku bonahala kuli ne ba lapa luli. Kono bo George ne ba ziba kuli mwa naha ye ñwi ye ne li bukaufi, bupilo ne li bo bunde. Ba ipulelela kuli, ‘Ni ka tutela kwa naha i sili, ni yo bata musebezi, kihona ni ka nto nga lubasi lwa ka.’

Bo Patricia ni bona ne ba nahananga za ku yo pila kwa naha i sili. Ne ba si na musebezi, mi mwa naha ya bona, ne ba si na hande kolo ya ku ituta kamba ku cimbula bupilo bwa bona. Bona ni nyazi ya bona, ba ikatulela ku tama musipili wa ku zwa mwa naha ya Nigeria ku liba naha ya Algeria, mwa musipili wa bona wa ku ya kwa naha ya Spain, ba sa zibi kuli musipili wa ku pazula Lihalaupa la Sahara ne u li o taata. Ba bulela kuli: “Ne ni itwezi, mi ne ni bata hahulu kuli mwanaa ka a be ni bupilo bo bunde.”

Bo Rachel ne ba bata ku cimbula bupilo bwa bona ka ku tutela kwa Yurope. Musebezi wa bona mwa naha ya Philippines ne u felile, mi bahabo bona ne ba ba kolwisize kuli misebezi ya mwa lapa ne li ye miñata hahulu mwa linaha ze ñwi. Kamukwaocwalo, ba kolota masheleñi a ku leka tikiti ya fulai mi ba laeza bo muunaa bona ni mwanaa bona wa musizana, ni ku ba fa sepiso ye li, “Ha lu na ku kauhana ka nako ye telela.”

Ku kulubelwa kuli batu ba ba fitelela 200 milioni ni bona sina feela bo George, bo Patricia, ni bo Rachel se ba tutezi mwa linaha li sili mwa lilimo za cwanoñu fa. Nihaike kuli ba bañwi ba tutile mwa linaha za bona kabakala ku baleha lindwa, likozi za ka taho kamba nyandiso, ba bañata ba tutile kabakala ku bata masheleñi. Ki butata bufi bo ba talimananga ni bona batu ba ba tutezi mwa linaha li sili? Kana kaufelaa bona ba fumananga bupilo bo bunde bo ba bata? Bana ba amiwanga cwañi mushemi wa bona ha ba siya ka mulelo wa ku yo bata bupilo bo bunde? Mu nyakisise likalabo ze latelela za lipuzo ze.

Ku Ya Kwa Naha I Sili Ni Ku Kalisa Bupilo

Butata bwa pili bwa ku ya kwa naha i sili hañata i banga musipili ona kasibili. Bo George ba ba bulezwi mwa taba ya pili ne ba zamaile musipili wa likilomita ze ñata-ñata inze ba si na hande sico. Ha ba hupula za musipili wa bona, ba li: “Ne u li o maswe hahulu.” Batu ba bañata ba ba tamanga musipili wa ku tutela kwa naha i sili mane ba palelwanga ku fita ko ba ya.

Mulelo wa bo Patricia ne i li wa ku yo fita kwa Spain. Ne ba zamaile mwa simbayambaya ku pazula Lihalaupa la Sahara. Ba bulela kuli: “Musipili wa ku zwa kwa Nigeria ku ya Algeria ne u lu tandezi sunda, mi batu ba 25 ne ba kwezi ka ku sinana mwa simbayambaya. Mwa nzila, lwa bona litupu ze ñata, hamohocwalo ni batu ba ne ba yambaela feela mwa lihalaupa ku libelela feela lifu. Ku bonahala kuli bazamaisi ba bañwi ba limbayambaya ba na ni pilu taata ya ku siyanga mwa nzila batu be ba shimbile.”

Ka ku shutana ni bo George ni bo Patricia, bo Rachel bona ne ba konile ku fufa ku ya kwa Yurope, ili ko ne ba izo fumana musebezi wa mwa lapa. Kono ne ba si ka hupula kuli ne ba ka tonda hahulu mwanaa bona wa musizana wa lilimo ze peli. Ba bulela kuli: “Nako kaufela ha ne ni bonanga mushemi ya babalela mwanaa hae yo munyinyani, ne ni ikutwanga hahulu bumaswe.”

Bo George ne ba fumani taata ku twaela bupilo mwa naha ye ne ba tutezi ku yona. Ne ku ba ngezi likwelinyana kuli ba kone ku lumela pene kwahae. Ba itumelela kuli: “Hañata ne ni lilanga busihu, kabakala ku ikutwa bulutu ni ku zwafa.”

Hamulaho wa likweli li sikai mwa Algeria, bo Patricia ba fita kwa museto wa Algeria ni Morocco. Ba bulela kuli: “Na pepela mwanaa ka wa musizana kwateñi. Ne ni na ni ku ipata kwa batu ba ba lekisanga batu ili ba ba swalanga basali ba ba zamayi ni ku ba hapeleza ku ba mahule. Kwa nalulelule, naa fumana masheleñi a musipili wo taata wa ku silela mwa naha ya Spain. Sisepe ne si siyo mwa muinelo o munde mi ne si shimbile batu ba bañata hahulu. Ne lu na ni ku yubanga mezi mwa sisepe ka makatulo a luna! Ha lu fueka fa likamba kwa Spain, ne ni si na maata a ku zwa mwa sisepe ku ya fa likamba.”

Kaniti batu ba ba bata ku tutela mwa naha i sili ba swanela ku nyakisisa lika ze ñwi kwandaa feela butata bo ba kona ku talimana ni bona mwa musipili. Hape ba swanela ku nyakisisisa butata bwa ku bulela puo ye nca ni ku twaela lizo za mwa naha ye ba tutela ku yona, hamohocwalo ni butata bwa litifo ni milao ye tokwa ku latelelwa ya ku lika ku ba muyahi wa naha kamba ku ba mutu ya lumelelizwe ku zwelapili ku ina mwa naha. Ba ba palelwanga ku fumana tumelezo ya ku ba muyahi wa naha ku ba belanga taata ku fumana musebezi o munde, mandu a ngana, likolo ze nde, ni likalafo ze nde. Hape ku kona ku ba bela taata ku fiwa liñolo la tumelezo ya ku matisa limota kamba ku kwalulisa akaunti kwa panga. Mi hañata batu ba ba tutelanga mwa naha i sili isi ka tumelezo ba itusiswanga maswe, mwendi cwalo ka ku sebeliswa ba sa holiswi masheleñi a ngana.

Libaka le liñwi la ku nyakisisa ki masheleñi ka sibili. Kana luli lwa swanela ku sepa masheleñi? Bibele i fa kelezo ye nde ye: “Ba ni butali kuli u si ke wa ikataza ku lika ku fuma. Mali a hao a kona ku fela ka nakonyana, inge a melile mafufa mi a fufile sina mbande.” (Liproverbia 23:4, 5, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984) Hape mu hupule kuli ze lu tokwa hahulu ki lika ze sa konwi ku lekiwa ki masheleñi ze cwale ka lilato, kozo ya munahano, ni swalisano ya mwa lubasi. Ki bumai bashemi ha ba nga masheleñi ku ba a butokwa hahulu ku fita lilato le ba na ni mwa linyalo la bona kamba “lilato la taho” le ba na ni kwa bana ba bona!—2 Timotea 3:1-3.

Ka ku ba batu, lu tokwa ku ziba za Mulimu. (Mateu 5:3) Kamukwaocwalo, bashemi ba ba sepahala ba eza ka mo ba konela kaufela ku peta buikalabelo bwa ba file Mulimu bwa ku luta bana ba bona za Mulimu, milelo ya hae, ni likuka za hae.—Maefese 6:4.

Lubasi Lo Lu Swalisani—Ki Lwa Butokwa Ku Fita Masheleñi

Ku tutela kwa naha i sili ku kona ku tahisa lika ze shutana-shutana, niteñi ku na ni nto i liñwi ye banga teñi hañata sina mo lu bonezi kwa mitala ya bo George, bo Rachel, ni bo Patricia ba ba talusizwe mwa litaba za kwamulaho. Lubasi lwa nyandanga mushemi ha lu siya kamba mutu ha siya mutu ya nyalani ni yena, mi ku kona ku fita lilimo kuli lubasi lu be hamoho hape. Mwa muinelo wa lubasi lwa bo George ne ku fitile lilimo ze fitelela zee ne kuli lubasi lu be hamoho hape.

Bo Rachel kwa nalulelule ba kwela fulai ku kuta kwa Philippines ku yo nga mwanaa bona wa musizana hamulaho wa ku kauhana ni yena ka lilimo ze bato ba ze ketalizoho. Bo Patricia ne ba fitile kwa Spain ni mbututu ya bona ya musizana mwa mazoho. Bo Patricia ba bulela kuli: “Ki yena feela mwanahesu ye ni na ni, kamukwaocwalo, ni ezanga ka mo ni konela kaufela ku mu babalela.”

Batu ba bañata ba ba tutelanga kwa linaha li sili ba tundamenanga ku ina mwa naha ye nca yeo ku si na taba ni bulutu bo ba kona ku ikutwa, ku tokwa hande masheleñi, ni ku kauhana ka nako ye telele ni lubasi lwa bona. Ba itusisanga nako ye ñata, maata, ni masheleñi a mañata kuli muta lika li pala ku konda, ki ba sikai feela ba ba banga ni bundume bwa ku kutela kwa naha ya habo bona ba sa sabi kuli mwendi ba ka yo sehiwa ni ku swabiswa.

Bo Allan ba kwa Philippines, ne ba bile ni bundume bwa ku eza cwalo. Ne ba fumani musebezi o munde mwa Spain, kono hamulaho wa likweli ze 18, ba kutela kwa naha ya habo bona. Ba bulela kuli: “Ne ni tondile hahulu musalaa ka ni mwanaa ka yo munyinyani wa musizana. Naa ikatulela kuli ha ni sa na ku yo sebeleza hape mwa naha i sili, konji haiba ni ya ni lubasi lwa ka. Mi ki mona mo ne lu ezelize cwalo hasamulaho. Lubasi ki lwa butokwa hahulu ku fita masheleñi.”

Ku na ni nto ye ñwi hape ye li ya butokwa ku fita masheleñi, sina mo ne ba lemuhezi bo Patricia. Ba punya mwa Spain ni kopi ya “Testamente ye Nca” kamba Mañolo A Sigerike A Sikreste. Ba bulela kuli: “Ne ni nahana kuli buka yeo i ka ni tahiseza matohonolo. Kono cwale naa kopana ni musali yo muñwi ya naa li yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Sapili, ne ni sa tabeli ku ambolanga ni batu ba bulapeli bo. Kamukwaocwalo, naa buza Paki yo lipuzo ze ñata kuli ni mu bonise kuli tumelo ya hae i fosahezi. Kono ka ku shutana ni mo ne ni nahanela, naa konile ku yemela tumelo ya hae ni ku alaba lipuzo za ka kaufela ka ku itusisa Bibele.”

Ze ne ba itutile bo Patricia ne li ba bonisize kuli, ku ba ni tabo ya kamita ni sepo ye tiile ka za kwapili ha ku si ka itinga kwa sibaka sa pila ku sona mutu kamba masheleñi a na ni ona, kono ku itingile fa ku ziba Mulimu ni tato ya hae ku luna. (Joani 17:3) Hape bo Patricia ne ba itutile kuli Mulimu wa niti u na ni libizo, lona la Jehova. (Samu 83:18, NW) Ba bala hape mwa Bibele kuli Mulimu hona cwale-cwale fa u ka felisa bubotana ka ku itusisa Mubuso wa hae o mwa mazoho a Jesu Kreste. (Daniele 7:13, 14) Liñolo la Samu 72:12, 14 li bulela kuli: “[Jesu] u ka lamulela mubotana ya itilelela ku yena, ni yena mukunyandela ya si na ya mu tusa. A ba liulule ku ba ba limba, ba ba ba nyandisa.”

Mu like ku fumana nako ya ku nyakisisa Bibele. Buka ye, ye na ni butali bo bu zwa ku Mulimu ya kona ku mi tusa ku ziba lika za butokwa hahulu mwa bupilo bwa mina, ku eza likatulo ze butali, ni ku tiyela ka tabo ni ka sepo miliko ye mu talimana ni yona.—Liproverbia 2:6-9, 20, 21.

[Mbokisi fa likepe 7]

MUUNA WA KWAIKALE YA NAA TUTEZI MWA NAHA I SILI

Caziba wa litaba za sifumu ya bizwa J. K. Galbraith naa ñozi kuli: “Ku tutela mwa naha i sili . . . ki yona nzila ya kale hahulu ya ku ambuka bubotana.” Ñulukundi Jakobo, yena musimululi wa sicaba sa Isilaele ni yena naa ngile muhato o cwalo. Bakeñisa tala ye ne i li mwa Kanana, Jakobo ni lubasi lwa hae lwa palo ye bato ba 70 ne ba tutezi kwa naha ya Egepita, ili ko ne ba izo pila ka nako ye telele hahulu. (Genese 42:1-5; 45:9-11; 46:26, 27) Mane, Jakobo ki kona kwa naa izo shwela mi lusika lwa hae ne lu zwezipili ku pila mwa Egepita ka lilimo ze bato ba 200 pili ba si ka kutela kale kwa Kanana.

[Mbokisi fa likepe 8]

“LU IKUTWA KULI KAMBE NE BA EZIZE KETO I SILI”

Kalibe ya bizwa Airen, ya naa pilanga mwa Philippines, u bulela kuli: “Ka ku ba yo muhulu mwa lubasi lwa basizana ba balaalu, ne ni li wa lilimo ze 9 bo ma ha ba lu si ya ku ya kwa Yurope. Ne ba lu sepisize kuli lu ka ba ni lico ze nde, lu ka kena likolo ze nde ni ku pila mwa ndu ye nde. Ni sa hupula lizazi le ne ba fundukile. Ba ni kumbata ni ku ni bulelela kuli ni babalele banyani ba ka ba babeli, bo Rhea ni Shullamite. Ne ni lilile ka nako ye telele.

“Hamulaho wa lilimo zee ne, bo ndate ni bona ba latelela bo ma. Ha ne ba sa li ni luna, ne ni likanga ku ba latelela ko ba ya kaufela. Ha ba lu laeza, na ni banyani ba ka lwa ba kumalela ku fitela ba kwela mwa mbasi. Hape naa lila ka nako ye telele mi ha ku na ze ne kona ku ni omba-omba.”

Shullamite, yena mwanana kwa basizana ba balaalu bao, u bulela kuli: “Bo Airen ha ne ba na ni lilimo ze 9, ba ba sina bo ma. Ha ne ni banga ni butata ki bona be ne ni talusezanga, mi ba ni luta mwa ku tapiseza litino za ka, mwa ku yalela mumbeta wa ka, ni ze ñwi cwalo. Bashemi ba luna ha ne ba lu lizezanga, fokuñwi ne ni likanga ku ba taluseza maikuto a ka, kono ne ni palelwanga ku talusa hande mo ne ni ikutwela. Ha ni sepi kuli ne ba utwisisanga.

“Batu hañata ne ba ni buzanga haiba ne ni tonda bashemi ba ka. Ne ni alabanga kuli: ‘Eni.’ Kono ku bulela feela niti, ne ni sa hupuli hande bo ma. Ne ba ni siile inze ni sa li wa lilimo zee ne, mi naa twaela ku ina ni si na bo ma.”

Bo Airen ba bulela kuli: “Ha ne ni li wa lilimo ze 16, na ni banyani ba ka lwa tama musipili ku yo kopana ni bashemi ba luna. Ne ni tabile hahulu! Kono ha lu yo fita, naa lemuha kuli nako ye ne i fitile ne se i lu kauhanyize luli.”

Rhea u ekeza kuli: “Ne ku si na ye ne ni talusezanga ha ni na ni butata. Ne ni na ni maswabi, mi ne ni fumana taata ku bonisa lilato ku ba bañwi. Mwa Philippine, ne lu utiwa ki bo malume ni bo musalaa bona, mi ne ba na ni bana ba balaalu. Nihaike kuli bahabo luna ne ba lu babalela, ne ku sa swani ni ku utiwa ki bashemi ba ba lu pepa.”

Bo Airen ba feleleza ka ku bulela kuli: “Ne lu sa nyandi ha ne lu li babotana—ha ku na fo lu kile lwa lobala ni tala. Kono na ni banyani ba ka ne lu nyandile bashemi ba luna ha ne ba lu siile. Nihaike kuli lubasi lwa luna se lu bile hamoho ka lilimo ze bato ba ze ketalizoho, lilimo ze ne lu kauhani ni bashemi ba luna li lu amile maswe. Lwa ziba kuli bashemi ba luna ba lu lata, kono lu ikutwa kuli kambe ne ba ezize keto i sili.”