Ku Uta Bana Ba Ba Nonoboka—Ze Bu Peta Butali

“Lwa likanga ku etelela bana ba luna, kono ku bonahala kuli hañata lwa ba omanyanga bakeñisa lika ze ñwi ze ba ezanga. Fokuñwi lwa ipuzanga ka za haiba lwa ba susueza kamba lwa sinya maikuto a bona. Ku t’ata ku ziba kuli lu sweli ku kalimela bana ba luna hahulu kamba hanyinyani.”—Bo George ni Bo Lauren, ba kwa Australia.

KU UTA bana ba ba nonoboka haki nto ye bunolo. Kwand’a ku talima fela matata a manca a tahisa mwan’a bona, fokuñwi bashemi ba kona ku kaleliswa ki taba ya kuli mwan’a bona u sweli wa hula. Ndate yo muñwi wa kwa Australia ya bizwa Frank, na ize: “Ku nahana fela kuli zazi le liñwi bana ba luna ba ka lu siya, kwa lu utwisa butuku kwa pilu. Ku t’ata ku lumela kuli ha u sa ba zamaisa.”

Bo Lia, ba ba bulezwi kale mwa taba ya pili, ni bona ba lumela cwalo. Ne ba bulezi kuli: “Ku t’ata ku nga mwan’a ka sina mwana ya hulile, kakuli ni sa mu nga kuli i sa li mwana yo munyinyani. Ni sa ikutwa inge kuli mabani kona lizazi la pili la na kalisize sikolo!”

Nihaike kuli ku t’ata ku lumela, bana ba ba nonoboka ha ba sa balelwa kwa bana ba ba nyinyani. Ki bana ba ba hulile ba ba sa tokwa ku ituta bupilo, mi baluti ba bona ki bashemi. Niteñi, sina mo ba bulelezi bo George ni bo Lauren fahalimu, bashemi ba kona ku susueza kamba ku sinya maikuto a mwan’a bona. Bashemi ba kona ku eleza cwañi hande bana ba bona? Bibele i na ni likelezo ze kona ku tusa bashemi ku eza cwalo. (Isaya 48:17, 18) Ha lu nyakisiseñi mitala ye miñwi.

Ku Ambolisana Hande ki Kwa Butokwa

Bibele i bulelela Bakreste kuli ba be ba ba “teeleza kapili” ni ba ba “liyeha kwa ku bulela.” (Jakobo 1:19) Bashemi ba swanela ku latelela kelezo yeo ha ba ambola ni banana ba buhulu bo bu shutana-shutana, kono sihulu ba swanela ku teeleza ha ba ambola ni bana ba ba nonoboka. Mi ba kana ba tokwa ku ikataza kuli ba eze cwalo.

Ndate ya bizwa Peter, wa kwa Britain, u bulela kuli: “Bana ba ka ha ne ba nze ba nonoboka, ne ni tokwa ku ziba mwa ku ambolela hande ni bona. Ha ne ba sa li ba ba nyinyani, na ni musal’a ka ne lu ba bulelelanga za ku eza, mi ne ba lu utwa. Kono nako ye ha se ba hulile, lu tokwa ku ambolisana lika hande ni bona, ni ku ba lumeleza ku itusisa munahano kuli ba kone ku tatulula taba. Se lu ezezanga cwalo kikuli lu ba fite kwa lipilu.”—2 Timotea 3:14.

Ku teeleza ki kwa butokwa sihulu haiba bashemi ni bana ba hohana mwa lipulelo. (Liproverbia 17:27) Bo Danielle ba kwa Britain ne ba itemuhezi kuli taba yeo ki ya niti. Ba talusa kuli: “Ne ni na ni butata ni yo muñwi wa bana ba ka ba basizana bakeñisa mwa na ni alabelanga ha ni mu luma. Kono a ni taluseza kuli ne ni mu hanyaukelanga nako kaufela ni kuli ne ni mu laelanga hahulu za ku eza. Ne lu tatuluzi butata bo ka ku ina hamoho ni ku teeleza ku za na bulela yo muñwi. Mwan’a ka a ni taluseza mo ne ni ambolelanga ni yena ni mwa na ikutwelanga, mi na mu taluseza mo ne ni ngela lika ni mo ne ni ikutwela.”

Bo Danielle ne ba lemuhile kuli ku “teeleza kapili” ne ku ba tusize ku utwisisa se ne si tisanga kuli mwan’a bona a ba alabange cwalo. Ba li: “Mazazi a, ni likanga ku ambola hande ni mwan’a ka, mi ni ambolanga fela ni yena ha ni si ka nyema.” Hape ba bulela kuli: “Mazazi a, se ku bonahala kuli lwa utwana.”

Liñolo la Liproverbia 18:13 li bulela kuli: “Ya  alaba a si ka utwisisa pili, u iponisa bukuba, mi u ipatela maswabi.” Ndate yo muñwi wa kwa Australia ya bizwa Greg, na lemuhile kuli manzwi ao ki a niti. Na ize: “Na ni musal’a ka fokuñwi lwa fapahananga ni bana ba luna bakeñisa kuli lu matukelanga fela ku ba eleza lu si ka teeleza kale ni ku utwisisa mo ba ikutwela. Nihaike kuli ha lu lumelelanangi ni mikwa ya bona, lu lemuhile kuli ki kwa butokwa hahulu ku ba kupanga ku talusa mo ba ikutwela pili lu si ka ba kalimela kale kamba ku ba eleza.”

Ba Swanela ku Fiwa Tukuluho Ye Kuma Kai?

Mwendi se si tahisanga hahulu ku sa utwana mwahal’a bashemi ni bana ba ba nonoboka ki tukuluho ye ba swanela ku fiwa bana. Mwana ya sa nonoboka u swanela ku fiwa tukuluho ye kuma kai? Ndate yo muñwi u li: “Fokuñwi ni ikutwanga kuli haiba ni fa mwan’a ka tukuluho ya ku ikezeza lika ze ñwi, u ka bata ku ikezeza lika kaufela.”

Kaniti, ku fa bana tukuluho ya ku ikezeza ze ba lata kaufela ku ka labula matata. Mane Bibele i lemusa kuli: “Mwana ya sa babalelwi u swabisa m’ahe.” (Liproverbia 29:15) Bana kaufela ba tokwa ku fiwa milao ye tiile, mi bashemi ba swanela ku ba ni lilato kono ba swanela ku bona teñi kuli milao ya mwa lubasi kamita ya latelelwa ki mañi ni mañi. (Maefese 6:4) Kono nihakulicwalo, bana ba swanela ku fiwa tukuluhonyana ilikuli kwapili ba kone ku ikezeza likatulo ze nde.

Ka mutala, mu nahane mo ne mu itutezi ku zamaya. Ha ne mu sa li mbututu, ne mu tokwa ku pepiwa. Nako ha i nze i ya, se mu kala ku hohoba mane ni ku zamaya. Kono  mwana yo munyinyani ha tuhelelwa kuli a itamaise wa kona ku holofala. Kacwalo bashemi ba mina ne ba banga bukaufi ni mina mi mane mwendi ne ba mi tibelanga ku ya kwa libaka ko ne ku na ni lika ze ne ka kona ku mi tahiseza kozi. Niteñi, ne ba mi tuhelelanga ku itamaisa niha ne mu wanga hañata, ilikuli hamulaho wa nako mu kone ku zamaya hande.

Ki nto ye swana ni bashemi ha ba fa bana ba bona tukuluho. Kwa makalelo, ku swana inge kuli bashemi ba pepanga bana ba bona. Ba ezanga cwalo ka ku ezeza bana ba bona likatulo. Hamulaho, bana ba bona ha ba nze ba hula, ku swana inge kuli bashemi ba ba tuhelela ku hohoba. Ba ba lumelezanga ku ikezeza liketo ze ñwi. Mi ka nako yeo kaufela, bashemi ba tomanga milao ye silelezanga bana kwa likozi. Bana ba bona ha ba nze ba hula, bashemi ba ba lumelezanga ku itamaisa, ili ku ba fa tukuluho ya ku ikezezanga likatulo. Ka ku eza cwalo, bana ha ba ka hula, ba ka kona hande ku ‘lwala milwalo ya bona.’—Magalata 6:5.

Ku Ituta kwa Mutala wa mwa Bibele

Ku bonahala kuli Jesu ha na li wa lilimo ze 12, bashemi ba hae ne ba mu file tukuluhonyana, mi na si ka sinya-sinya tukuluho ya na filwe. Kono a zwelapili ku “ikokobeza” kwa bashemi ba hae inza “zwelapili, a talifa, a hula, a tabisa Mulimu ni batu.”—Luka 2:51, 52.

Ka ku ba bashemi, mwa kona ku ituta kwa mutala wo ni ku zwelapili ku fa bana ba mina tukuluho ha ba nze ba bonisa kuli ba kona ku itusisa yona hande. Ha mu utwe ze ba bulela bashemi ba bañwi ba ne ba ezize cwalo.

“Ne ni icocomezanga hahulu mwa litaba za bana ba ka. Hamulaho, ne ni ba lutile likuka ni ku ba tuhela kuli ba eze likatulo ku likana ni ze ne ba itutile. Ha ne ni ezize cwalo, ne ni lemuhile kuli ne ba kalile ku nyakisisanga hande likatulo za bona ka tokomelo.”—Bo Soo Hyun, ba kwa Korea.

“Na ni bo munn’a ka kamita lwa sabanga ku fa bana ba luna tukuluho ye ñata, kono sabo yeo ha i tahisi kuli lu time bana ba luna tukuluho ye ba itusisa hande ili ye ba swanela ku fiwa.”—Bo Daria, ba kwa Brazil.

“Ni boni kuli ki kwa butokwa ku lumbanga mwan’a ka bakeñisa mwa itusiseza hande tukuluho ye ni mu fanga. Ni na hape na latelelanga milao ye ni mu tomelanga. Ka mutala, na mu talusezanga ko ni ya ni ze ni eza. Ha ni bona kuli ni ka liyeha, na mu zibisanga.”—Bo Anna, ba kwa Italy.

“Mwa lubasi lwa luna, ha lu fi fela tukuluho kwa bana ba luna, lu ba fa fela yona ha ba bonisa kuli ba kona ku itusisa yona hande.”—Bo Peter, ba kwa Britain.

Ba Ka Kutula Ze Ba Cala

Bibele i li: “Se sinde kikuli mutu a bewe kwa coko a sa li mucaha.” (Malilo 3:27) Nzila ye nde ka ku fitisisa yeo mwana ya nonoboka a kona ku  lwala ka yona coko ya buikalabelo, ki ka ku iponela buniti bwa manzwi a li: “S’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula.”—Magalata 6:7.

Bashemi ba bañwi ka ku bata ku tusa, ba silelezanga bana ba bona kwa likozi ze tahiswa ki likezo ze fosahalile. Ka mutala, lu ngeni kuli mwana u ikenya mwa sikoloti ka ku leka-leka fela lika za sa tokwi. Haiba bashemi ba hae ba mu lifela fela sikoloti seo, ba mu lutañi? Kono mwana yo u kona ku itutañi haiba bashemi ba hae ba mu bonisa mwa ku lifela sikoloti seo?

Bashemi ha ba na ku tusa bana ba bona haiba ba ba tibela ku ituta ku ze zwa mwa likezo ze si ka luka. Ku fita ku tusa bana ku ziba mwa ku pilela ha ba ka hula, ku eza cwalo ku ba luta fela kuli ku ka banga ni mutu yo muñwi ya ka ba tusanga ni ku ba lifelanga milatu ya bona. Ki hande ku tuhelela bana ba ba nonoboka ku kutula ze ba cezi ni kuli ba itute mwa ku tatululela matata a bona. Ku eza cwalo ku ka ba tusa kuli ba be ni “kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe.”—Maheberu 5:14.

“Mutu ya Sweli ku Cinca ni ku Hula”

Kaniti, bashemi ba ba uta bana ba ba nonoboka ba na ni musebezi o t’ata. Fokuñwi ba kana ba lotisa mioko bakeñisa ku zwafa ha ba nze ba ikataza ku hulisa bana ba bona “ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena.”—Maefese 6:4.

Kacwalo ku uta hande bana, haki ku ba sikulula fela kono ki ku ba luta ni ku ba suña likuka ze nde. (Deuteronoma 6:6-9) Kana ku eza cwalo ku t’ata? Eni. Bo Greg ba ba bulezwi kwa makalelo ba bulela kuli: “Lu uta mutu ya sweli ku cinca ni ku hula. Mi seo si talusa kuli lu swanela ku zwelapili ku ziba mwa ku pilisanela ni yena.”

Mu like ka mo mu konela kaufela ku latelela likuka za mwa Bibele ze nyakisisizwe mwa taba ye. Mu si libeleli kuli bana ba mina ba ka kwanisa ku eza lika kaufela ka mo mu tokwela. Kono mu si ke mwa lisela ku ba tomela mutala o munde mwa bupilo. Bibele i bulela kuli: “Luta mwana nzila y’a swanezi ku zamaya, nih’a supala h’a na ku i keluha.”—Liproverbia 22:6.

[Manzwi a fa likepe 7]

Mutu u fiwanga tukuluho hanyinyani-hanyinyani sina mbututu mo i itutelanga ku zamaya

[Manzwi a fa likepe 8]

Jesu ha na li wa lilimo ze 12, na filwe tukuluhonyana

Mbokisi fa likepe 7]

“Ku Sebelisa M’ata a Mina”

Ha mu swaneli ku tuhela ku tomela mwan’a mina milao ka libaka fela la kuli milao yeo ya mu filikanya. Mu hupule kuli, bana ba ba nonoboka ha ba si ka ziba kale bupilo mi ba sa tokwa ku etelelwa.—Liproverbia. 22:15.

Mwa buka ya hae ye bizwa kuli New Parent Power! John Rosemond, u ñola kuli: “Ku bunolo bashemi ku fa bana ba bona tukuluho ye tuna ya ku ikezeza lika ze ba sa koni ka ku saba ku ba nyemisa. Kono bashemi ha ba swaneli ku eza cwalo. Nako ye ba nonoboka bana ba mina ki yona nako ye mu swanela ku sebelisa m’ata a mina ku fita ku ba tuhelela ku a lwanisa. Nihaike kuli ba ka hana ona muhupulo wo, hape ki nako ya kuli bana ba zibe kuli bashemi ba bona ki bona ba ba lukela ku ba libisa mwa nzila ye lukile.”

[Mbokisi fa likepe 9]

Ku Fa Bana Tukuluho

Hañata bana ba ba nonoboka ba batanga ku fiwa tukuluho ye ñata hahulu ni ku fita. Mi hape bashemi ba bañwi ba fanga bana ba bona tukuluho ye nyinyani hahulu luli. Kono bana ha ba swaneli ku fiwa tukuluho ye ñata hahulu kamba ye nyinyani hahulu luli. Mu kona ku ziba cwañi fo i swanela ku kuma tukuluho ye mu swanela ku fa bana ba mina? Sapili, mu kale ka ku nyakisisa ze mwa mukoloko o kwatasi. Ki mwa litaba lifi ku ze bulezwi kwatasi mwa eza hande mwan’a mina?

□ Ku keta litino

□ Ku itusisa mali

□ Ku kuta fa lapa ka nako ye tomilwe

□ Mufuta wa balikani ba keta

□ Ku feza misebezi ya fa lapa

□ Ku feza misebezi ya kwa sikolo

□ Ku kupanga swalelo

□ Ze ñwi ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․

Haiba mwan’a mina ya nonoboka u eza hande mwa litaba ze ñwi ze bulezwi fahalimu, kiñi ha mu sa mu lumelezi ku eza lika ze ñwi?

□ Mufuta wa balikani ba keta

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Mu ba lumeleze ku talusa mo ba ikutwela pili mu si ka ba kalimela kale kamba ku ba eleza

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Bashemi ba swanela ku luta bana ba bona mwa ku pilela