Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Owe shi shiiva tuu?

Owe shi shiiva tuu?

Kakele kaasho Ombiibeli ya popya, oumbangi vali ulipi tau ulike kutya Ovaisrael ova li moupika wOvaegipiti?

Ombiibeli oya popya kutya konima eshi Ovamidian va twala Josef kuEgipiti, tatekulululwa Jakob okwa ka tembukila kuEgipiti pamwe novaneumbo laye okudja muKaanan. Ova ka kala moshitukulwa shaEgipiti hashi ifanwa Gosen, osho sha li oko kwa xulila omulonga waNil. (Gen. 47:1, 6) Ovaisrael ova “hapupala ndele va ninga vahapu neenghono.” Ovaegipiti ova li va tila unene Ovaisrael, onghee ove va fininika va ninge ovapika vavo. — Ex. 1:7-14.

Ovakembauli vamwe vokunena ova li hava sheke kutya ehokololo olo lOmbiibeli kali fi loshili. Ndele ope na oumbangi oo tau ulike kutya ovana vaSem * ova li ovapika muEgipiti.

Pashihopaenenwa, ovalafululi voikulunima ove litwa oinima oyo ya li meenhele donale odo da li kolundume laEgipiti. Omundokotola John Bimson okwa popya kutya ope na oumbangi u na sha neenhele 20 ile di dulife po, omo mwa li hamu kala ovanhu vomepata laSem, odo da li moshitukulwa shokolundume laEgipiti. Shikwao vali, omushiivinawa umwe wondjokonona yaEgipiti, James K. Hoffmeier, okwa ti: “Okudja 1800 fiyo 1540 K.K., Egipiti osha li onhele iwa nokutalela po nomolwaasho oludalo laSem la li la tembukila ko okudja koAsia lokouninginino.” Okwa weda ko a ti: “Efimbo olo ola faafana nefimbo lootatekulululwa vonale, onghee otali tu kumwe nefimbo nosho yo neenghalo odo da shangwa muGenesis.”

Ope na yo oumbangi umwe vali oo wa hangwa kolukadi laEgipiti. Omukanda umwe womanenge oo we lituwa, oo taku tengenekwa kutya owa shangwa lwomomido do 2000–1600 K.O.P., ou na omadina ovapika vamwe ovo va li hava longo meumbo lonhumba muEgipiti lokolukadi. Omadina e dulife 40 oovanhu vomoludalo laSem. Ovapika ile ovapiya ovo ova li ovateleki, ovanduluki voiyata nosho yo ovanailonga vokomake. Hoffmeier okwa ti yo kutya: “Molwaashi ovanhu vomepata laSem ve dulife 40 ova li hava longo meumbo limwe moThebaid [kolukadi laEgipiti], epata olo ola li le lihanena muEgipiti, unene tuu koxulo yomulonga waNil notashi dulika va li vahapu.”

Omulafululi umwe David Rohl okwa shanga kutya omadina avamwe ovo va li ovapika okwa “yukila filufilu kwaao taa hangwa mOmbiibeli.” Pashihopaenenwa, omadina amwe okwa yukila komadina ngaashi Isaskar, Asser nosho yo Sifra. (Ex. 1:3, 4, 15) Rohl okwa fika pexulifodiladilo kutya: “Osho otashi yandje oumbangi filufilu kutya Ovaisrael ova li ovapika muEgipiti.”

Omundokotola Bimson okwa ti: “Ondjokonona otai koleke filufilu ouyelele wopaMbiibeli u na sha nokukala kwOvaisrael moupika waEgipiti netembu lavo.”

^ okat. 4 Ovana vaSem ove li oludalo lomonamati umwe womovanamati vaNoa vatatu. Oludalo laSem otashi dulika la kwatela mo Ovaelam, Ovaasiria, Ovakaldea vonale, Ovaheberi, Ovasiria nomapata e lili noku lili Ovaaraba.