1, 2. Inki Biblia ke tuba sambu na luzingu ya bantu, mpi nki kima mosi kaka lenda gulusa beto?

“LUGANGU yonso ke landa na kudila kumosi mpi na kumona mpasi kumosi.” (Baroma 8:22) Na bangogo yai, ntumwa Polo monisaka nde luzingu na beto kele ya mpasi kibeni. Bantu ke monaka nde ata kima mosi ve lenda katula bampasi, masumu, mpi lufwa. Kansi Yehowa ke monaka ve mambu mutindu yina. (Kutanga 23:19) Nzambi ya lunungu me pesaka kima yina ta manisa bampasi na beto. Zina na yo, nkudulu.

² Nkudulu kele dikabu mosi ya nene yina Yehowa me pesaka bantu. Na nsadisa na yo, beto lenda katuka na kimpika ya disumu mpi ya lufwa. (Baefezo 1:7) Yo me simba kivuvu na beto ya luzingu ya mvula na mvula, yo vanda na zulu to na ntoto yina ta kuma paladisu. (Luka 23:43; Yoane 3:16; 1 Piere 1:4) Nkudulu kele mpenza nki? Yo ke longa beto nki sambu na lunungu ya kuluta nene ya Yehowa?

3. (a) Sambu na nki nkudulu kumaka mfunu? (b) Sambu na nki yo lombaka ve nde Nzambi kuwila kaka Adami ti bana na yandi mawa mpi kupesa bo ve ndola ya lufwa?

³ Nkudulu kumaka mfunu sambu na disumu ya Adami. Ntangu Adami kolamaka na Nzambi, yandi bikilaka bana na yandi maladi, mpasi, mpi lufwa. (Kuyantika 2:17; Baroma 8:20) Kana Nzambi wilaka bo kaka mawa mpi kupesaka bo ve ndola ya lufwa, yandi zolaka kufwa nsiku na yandi mosi ya ke tuba nde: “Lufutu yina disumu ke futaka kele lufwa.” (Baroma 6:23) Kana Yehowa fwaka minsiku na yandi mosi ya lunungu, kikalulu ya kukonda kuzitisa bansiku mpi mavwanga zolaka kubebisa mpenza luyalanganu ya mvimba!

4, 5. (a) Inki mutindu Satana kusilaka Nzambi makambu, mpi sambu na nki Yehowa monaka nde yandi fwete yidika mambu yina? (b) Inki mambu Satana kusilaka bansadi ya kwikama ya Yehowa?

 ⁴ Mutindu beto monaka yo na Kapu 12, kukolama yina salamaka na Edeni basisaka bangiufula ya nene. Satana bebisaka lukumu ya zina ya mbote ya Nzambi. Yandi tubaka nde Yehowa kele luvunu mpi mfumu mosi ya nku, yina ke pesaka ve bantu na yandi kimpwanza. (Kuyantika 3:1-5) Sambu mambu monanaka bonso nde Satana me bebisa lukanu ya Nzambi ya kufulusa bantu ya lunungu na ntoto, Satana sosaka kumonisa nde Nzambi me lunga ve. (Kuyantika 1:28; Yezaya 55:10) Kana Yehowa salaka ve ata kima, bigangwa na yandi mingi ya mayele lendaka kutula diaka ve ntima ya mvimba na luyalu na yandi.

⁵ Satana kusilaka mpi bansadi ya kwikama ya Yehowa makambu; yandi tubaka nde bo ke sadilaka Nzambi kaka sambu na bima yina yandi ke pesaka bo, mpi kana bo kutana ti bampasi, ata muntu mosi ve ta bikala ya kwikama na Nzambi. (Yobi 1:9-11) Mambu yai vandaka mfunu mingi kuluta bampasi ya luzingu ya bantu. Yehowa monaka nde yandi fwete pesa Satana mvutu na luvunu yai. Kansi nki mutindu Nzambi lendaka kuyidika mambu yai mpi kugulusa bantu?

6. Inki bangogo Biblia me sadilaka sambu na kutubila ngidika yina Nzambi me bakaka sambu na kugulusa bantu?

⁶ Yehowa zengaka makambu yango na mutindu mosi ya ke monisa mawa ya mingi mpi lunungu ya nene; ata muntu mosi ve lendaka kuvanda na mayele ya mutindu yina. Kansi yo vandaka ya kukonda mindondo. Biblia ke tubilaka yo na mitindu ya kuswaswana, mu mbandu, kusumba, kuwakana ti Nzambi, kulolula mpi kugulusa. (Nkunga 49:8; Daniele 9:24; Bagalatia 3:13; Bakolosai 1:20; Baebreo 2:17) Kansi, yo ke monana nde bangogo yina Yezu sadilaka ke tendula yo mbote-mbote. Yandi tubaka nde: “Mwana ya muntu kwisaka ve sambu bantu sadila yandi, kansi sambu na kusadila mpi kupesa moyo na yandi bonso nkudulu [na Kigreki, lutron] sambu na bantu mingi.”—Matayo 20:28.

7, 8. (a) Ngogo “nkudulu” ke tendula nki na Masonuku? (b) Inki mutindu nkudulu ke pesa mpi ngindu ya kima mosi ya me fwanana?

 ⁷ Nkudulu kele nki? Ngogo ya Kigreki ya bo me sadila awa ke tendula, “kukangula, kubasisa.” Bo vandaka kusadila ngogo yai sambu na kutubila mbongo yina bo me futa sambu na kubasisa na boloko bantu yina bo kangaka na bitumba. Na bunkufi beto lenda tuba nde, nkudulu kele kima yina bo me futa sambu na kusumba diaka kima mosi. Na Masonuku ya Kiebreo, ngogo yina ya bo me balulaka nde “nkudulu” (kophèr) me katukaka na ngogo mosi ya ke tendula nde “kufika.” Yo ke sadisa beto na kubakisa nde nkudulu ke tendula mpi, kufika masumu.

⁸ Yo yina diksionere mosi (Dictionnaire théologique du Nouveau Testament) ke tuba nde, ngogo yai (kophèr) “ke tendulaka ntangu yonso kima mosi ya me fwanana.” Yo yina bo salaka mufiniku ya sanduku ya kuwakana na mutindu yina ke fwanana ti nene ya sanduku yo mosi. Mutindu mosi, sambu na kufika masumu, to kugulusa bantu, yo ke lomba kufuta kima mosi ya ke fwanana mpenza ti mpasi yina masumu me nataka, to kufika mambu yango yonso. Yo yina, Nsiku yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele tubaka nde: “Kana moyo moyo, kana disu disu, kana dinu dinu, kana diboko diboko, kana dikulu dikulu.”—Kulonga 19:21.

9. Sambu na nki bantu ya kwikama vandaka kupesa bimenga, mpi nki mutindu Yehowa vandaka kutadila yo?

⁹ Banda na Abele, bantu ya kwikama vandaka kupesa Nzambi kimenga ya bambisi. Kusala mpidina monisaka nde, bo bakisaka kimuntu na bo ya masumu mpi mfunu ya kuguluka to kusumbama diaka; bo monisaka mpi nde bo ke kwikila na lusilu ya Nzambi ya kugulusa bantu na nzila ya “nkuna.” (Kuyantika 3:15, NW; 4:1-4; Levi 17:11; Baebreo 11:4) Yehowa ndimaka bimenga yina mpi sepelaka mingi ti bansadi na yandi yai. Kansi kimenga ya bambisi vandaka kaka kidimbu, ata yo vandaka ya mbote nki mutindu. Bambisi lenda fika ve mpenza masumu  ya bantu, sambu bantu kele mbalu mingi kuluta bambisi. (Nkunga 8:5-9) Yo yina Biblia ke tuba nde: ‘Menga ya ngombe ti ya nkombo lenda ve ata fioti kukatula masumu ya bantu.’ (Baebreo 10:1-4) Bimenga ya mutindu yai vandaka kaka kifwani, to kidimbu ya kimenga ya kieleka, yina zolaka kugulusa bantu na makwisa.

10. (a) Yo lombaka nde muntu yina ta pesa nkudulu kufwanana ti nani, mpi sambu na nki? (b) Sambu na nki yo lombaka nde muntu mosi mpamba kupesa kimenga?

¹⁰ Ntumwa Polo tubaka nde: “Na Adami bantu yonso ke fwaka.” (1 Bakorinto 15:22) Yo yina sambu na kupesa nkudulu, yo lombaka nde muntu mosi ya me fwanana mpenza ti Adami kufwa—muntu mosi ya kukuka. (Baroma 5:14) Ata kigangwa mosi ve lendaka kulungisa mambu yai ya lunungu ya Nzambi vandaka kulomba. Kaka muntu mosi ya kukuka, yina vandaka ve na nsi ya ndola ya lufwa ya Adami, lendaka kupesa “nkudulu ya me fwanana”—yina me fwanana na mutindu ya kukuka ti Adami. (1 Timoteo 2:6) Yo ta lomba ve nde bo fwa bantu mingi bonso kimenga sambu na kufwanana ti ntekolo mosi-mosi ya Adami. Ntumwa Polo tendulaka nde: “Na nzila ya muntu mosi [Adami] disumu kotaka na nsi-ntoto mpi lufwa na nzila ya disumu.” (Baroma 5:12) “Sambu lufwa kwisaka na nzila ya muntu mosi,” Nzambi sumbaka mpi bantu “na nzila ya muntu mosi.” (1 Bakorinto 15:21) Inki mutindu?

11. (a) Inki mutindu muntu yina ta kuditambika ta “meka lufwa sambu na bantu yonso”? (b) Sambu na nki Adami ti Eva lenda baka ve mambote ya nkudulu? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

¹¹ Yehowa bakaka ngidika sambu muntu mosi ya kukuka kundima kuditambika na luzolo yonso. Baroma 6:23 ke tuba nde, “lufutu yina disumu ke futaka kele lufwa.” Ntangu muntu yango ta tambika luzingu na yandi, yandi ta “meka lufwa sambu na bantu yonso,” disongidila, yandi ta futa disumu ya Adami. (Baebreo 2:9; 2 Bakorinto 5:21; 1 Piere 2:24) Na kutadila bansiku, diambu yai ta vanda mfunu mingi. Nkudulu ta katula bana ya bulemfu ya Adami na ndola ya lufwa, mpi yo ta manisa ngolo  yina disumu ke vandaka na yo ya kufwa, banda na kisina na yo. *—Baroma 5:16.

12. Pesa mbandu ya ke monisa nde kufuta mfuka ya muntu mosi lenda natila bantu mingi mambote.

¹² Beto baka mbandu yai: Yindula nde nge ke zingaka na mbanza mosi yina bantu na yo mingi ke salaka na kompani mosi ya nene. Bo ke futa beno yonso mbote mpi beno ke zinga mbote. Kansi kilumbu mosi, kompani yango me kangama. Sambu na nki? Mfumu ya kompani me kuma muyibi mpi me bebisa kompani. Na kintulumukina, kisalu na nge ti ya bamfinangani na nge me suka mpi beno ke kuka diaka ve kufuta bamfuka na beno. Bibuti, bana, mpi bantu yina defisaka beno mbongo me kuma kuniokwama, kaka sambu na muyibi ya muntu mosi. Keti mpila ya kuyidika diambu yai kele? Ee! Muntu mosi ya mbongo mingi mpi ya ntima-mbote me ndima kusadisa beno. Yandi me zaba valere ya kompani yango. Yandi ke kuditula mpi na kisika ya bantu ya kisalu ti mabuta na bo. Yo yina yandi me baka bangidika ya kufuta mfuka ya kompani mpi kuvutula bisalu na yo. Kufuta mfuka yina me manisa mpasi ya bantu mingi ya kisalu, mabuta na bo mpi ya bantu yina defisaka bo mbongo. Mutindu mosi, kufuta mfuka ya disumu ya Adami me natilaka bantu mingi mambote.

13, 14. (a) Nki mutindu Yehowa pesaka nkudulu sambu na bantu? (b) Nkudulu futamaka na nani, mpi sambu na nki yo vandaka mfunu?

¹³ Kaka Yehowa muntu lendaka kupesa “Mwana-Dimeme . . . yina ke katula disumu ya nsi-ntoto!” (Yoane 1:29) Kansi Yehowa tindaka ve konso wanzio yina sambu na kugulusa bantu. Yandi tindaka Muntu yina lendaka kumanisa kimakulu ntembe  yina Satana tulaka sambu na bansadi ya Yehowa. Ya kieleka, Yehowa salaka kibansa ya kuluta nene sambu na kutinda Mwana na yandi mosi kaka ya kubutukaka, yina “vandaka kupesa yandi kiese.” (Bingana 8:30) Na luzolo yonso, Mwana ya Nzambi “yambulaka bima yonso,” luzingu na yandi ya zulu. (Bafilipi 2:7) Yehowa salaka diambu mosi ya kuyituka. Yandi katulaka luzingu mpi kimuntu ya Mwana na yandi ya ntete na zulu mpi kotisaka yo na divumu ya Maria, mwense mosi ya Muyuda. (Luka 1:27, 35) Ntangu yandi kumaka muntu, bo bingaka yandi Yezu. Kansi na kutadila nsiku, yandi lendaka kubingama Adami ya zole, sambu yandi fwananaka na mutindu ya kukuka ti Adami. (1 Bakorinto 15:45, 47) Yo yina, Yezu lendaka kuditambika kimenga yina ta vanda nkudulu sambu na bantu ya masumu.

¹⁴ Yo lombaka kufuta nkudulu na nani? Nkunga 49:8 ke tuba na siki-siki yonso nde nkudulu futamaka na Yehowa “Nzambi.” Keti yandi ve muntu bakaka ngidika ya kupesa nkudulu? Ee, kansi yo ke tendula ve nde nkudulu kele kaka kima mosi buna ya kukonda mfunu, yina bo lenda pesa na kisika ya kima ya nkaka—bonso kukatula mbongo na poshi mosi mpi kutula yo na poshi ya nkaka. Beto fwete zaba nde nkudulu ke tendula ve kusala eshanze ya bima ya kinsuni, kansi yo kele kima mosi ya nsiku ke lomba. Ata yo lombaka nde Yehowa kusala kibansa ya nene sambu na kufuta nkudulu, yo monisaka nde yandi ke kangamaka ngolo na lunungu na yandi ya kukuka.—Kuyantika 22:7, 8, 11-13; Baebreo 11:17; Yakobo 1:17.

15. Sambu na nki yo lombaka nde Yezu kumona mpasi mpi kufwa?

¹⁵ Na nsungi ya printemps ya mvu 33 T.B., Yezu Kristu ndimaka kumona mpasi na luzolo yonso sambu nkudulu kupesama. Ata bo fundaka yandi sambu na mambu ya luvunu, yandi bikaka nde bo kanga yandi, bo sambisa yandi, mpi bo tula yandi na nti ya mpasi. Keti yo lombaka mpenza nde Yezu kumona mpasi yina yonso? Ee, sambu na kumanisa ntembe yina ke tadila kwikama ya bansadi ya nzambi. Yo ke pwelele nde Nzambi pesaka ve nzila nde Erode kufwa Yezu ntangu yandi vandaka mwana. (Matayo 2:13-18) Kansi ntangu Yezu kumaka mbuta, yandi lendaka kutelamina mpenza mpukumuna ya Satana, sambu yandi kumaka  kubakisa mambu mbote-mbote. * Mutindu Yezu bikalaka ya ‘kwikama, kukonda mbi, kukonda mvindu, mpi ya kukabwana ti bansumuki’ na ntwala ya bampasi, yandi monisaka kimakulu nde Yehowa kele ti bansadi yina lenda bikala ya kwikama na ntwala ya bampukumuna. (Baebreo 7:26) Yo yina beto lenda yituka ve nde na ntwala ya kufwa, Yezu bokaka na mungungu ya muntu yina me nunga nde: “Yo me lungana!”—Yoane 19:30.

16, 17. (a)  Inki mutindu Yezu landaka kusala kisalu na yandi ya kugulusa? (b) Sambu na nki yo lombaka nde Yezu kumonana “na ntwala ya Nzambi sambu na mambote na beto”?

¹⁶ Yo lombaka nde Yezu kumanisa kisalu na yandi ya kugulusa. Na kilumbu ya tatu, na nima ya lufwa ya Yezu, Yehowa futumunaka yandi na bafwa. (Bisalu 3:15; 10:40) Diambu yai ya nene ke monisa nde Yehowa sukaka kaka ve na kupesa Mwana na yandi lufutu sambu na kisalu na yandi ya kwikama, kansi yandi pesaka yandi mpi dibaku ya kukuma Nganga-Nzambi ya Nene sambu na kumanisa kisalu na yandi ya kugulusa. (Baroma 1:4; 1 Bakorinto 15:3-8) Ntumwa Polo tendulaka nde: “Ntangu Kristu kwisaka bonso nganga-nzambi ya nene . . . , yandi kotaka na kisika ya santu ti menga ya bankombo ve mpi ya bana ya bangombe ve, kansi ti menga na yandi mosi, mbala mosi mpamba, mpi yandi bakilaka beto luguluku ya mvula na mvula. Sambu Kristu kotaka ve na kisika ya santu yina salamaka na maboko, yina kele mbandu ya mambu ya kieleka, kansi yandi kotaka na zulu kibeni, sambu na kumonana ntangu yai na ntwala ya Nzambi sambu na mambote na beto.”—Baebreo 9:11, 12, 24.

 ¹⁷ Kristu lendaka ve kunata menga ya nitu na yandi ya kinsuni na zulu. (1 Bakorinto 15:50) Kansi, yandi nataka diambu yina menga vandaka kumonisa: mbalu ya luzingu na yandi ya muntu ya kukuka yina yandi tambikaka, na kuwakana ti nsiku. Ntangu yandi monanaka na ntwala ya Nzambi, yandi pesaka na mutindu ya kufwana mbalu ya luzingu yina bonso nkudulu sambu na masumu ya bantu. Keti Yehowa ndimaka kimenga yina? Ee; yo monanaka pwelele na Pantekoti ya mvu 33 T.B., ntangu yandi tiamunaka mpeve santu na zulu ya balongoki kiteso ya 120 na Yeruzalemi. (Bisalu 2:1-4) Ata diambu yai pesaka kiese ya mingi, yo vandaka kaka luyantiku ya mambote yina nkudulu fwete nata.

18, 19. (a) Inki bimvuka zole ya bantu ke bakaka mambote ya kuwakanisa yina me salamaka na nsadisa ya menga ya Kristu? (b) Inki mambote ya nkudulu bantu ya ‘kibuka ya nene’ ke bakaka bubu yai mpi na bilumbu ke kwisa?

¹⁸ Polo ke tendula na mukanda yina yandi sonikilaka Bakristu ya Kolosai nde, Nzambi monaka kiese na kuwakanisa bima yonso ya nkaka ti Yandi mosi na nzila ya Kristu mpi kutula ngemba na nzila ya menga yina Yezu tiamunaka na nti ya mpasi. Polo tendulaka diaka nde, kuwakanisa yina ke tadila bimvuka zole ya kuswaswana ya bantu, disongidila, “bima yina kele na zulu” mpi “bima yina kele na ntoto.” (Bakolosai 1:19, 20; Baefezo 1:10) Kimvuka yina ya ntete kele na Bakristu 144 000 yina bo me pesaka kivuvu ya kukuma banganga-Nzambi mpi bantotila na zulu sambu na kuyala ntoto kumosi ti Kristu Yezu. (Kusonga 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Bo ta vanda ti mukumba ya kupesa malembe-malembe balusakumunu ya nkudulu na bantu ya bulemfu, na nsungi mosi ya bamvula 1 000.—1 Bakorinto 15:24-26; Kusonga 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Bima yina kele na ntoto,” kele bantu yina kele ti kivuvu ya kubaka luzingu ya kukuka na Paladisu awa na ntoto. Kusonga 7:9-17 ke binga bo “kibuka mosi ya nene” yina ta guluka na “mpasi ya nene” yina ke kwisa. Kansi yo ke lomba ve nde bo vingila tii na ntangu yina sambu na kubaka mambote ya nkudulu. Bo me ‘yobisaka dezia bamvwela na bo mpi me kumisaka yo mpembe na menga ya Mwana-Dimeme.’ Nkutu bo ke bakaka bubu yai mambote  ya kimpeve ya ngidika yai ya zola sambu bo ke monisaka lukwikilu na nkudulu. Nzambi ke tadilaka bo bonso bantu ya lunungu, banduku na yandi! (Yakobo 2:23) Na nsadisa ya kimenga ya Yezu, bo lenda “pusana ti masonga pene-pene ya kiti ya kimfumu ya ntima ya mbote ya nene.” (Baebreo 4:14-16) Kana bo me sala bifu, Nzambi ke lolulaka bo mpenza. (Baefezo 1:7) Ata bo kele bantu ya kukonda kukuka, bo ke vandaka na kansansa ya bunkete. (Baebreo 9:9; 10:22; 1 Piere 3:21) Yo yina, kuwakana ti Nzambi kele ve kima mosi ya bo ke vingila nde yo ta salama na bilumbu ke kwisa, kansi yo ke na kusalama bubu yai! (2 Bakorinto 5:19, 20) Na nsungi ya Bamvula Funda, bo “ta katuka na kimpika ya disumu mpi ya lufwa” malembe-malembe, mpi nsuka-nsuka, bo “ta baka kimpwanza ya nkembo ya bana ya Nzambi.”—Baroma 8:21.

20. Nge ke kudiwa nki mutindu ntangu nge ke yindulula nkudulu?

²⁰ Beto ke “tonda Nzambi na nzila ya Yezu Kristu” sambu na nkudulu! (Baroma 7:25) Nkudulu me simbama na munsiku mosi ya kukonda mindondo; kansi yo ke tendula mambu mingi yina ke pusa beto na kumonisa luzitu ya ngolo. (Baroma 11:33) Ntangu beto ke yindululaka nkudulu na ntonda yonso, yo ke simbaka ntima na beto mpi ke pusaka beto na kukwenda pene-pene na Nzambi ya lunungu. Bonso muyimbi-bankunga, beto fwete kumisa Yehowa sambu yandi ‘ke zolaka mambu ya mbote’ mpi ya lunungu.—Nkunga 33:5.