Yozefi vandaka tata ya Yezu ya lundi. Yandi vandaka kuzinga na Nazareti mpi vandaka sharpantie. Kansi, nani vandaka mpenza tata ya Yozefi? Ndonga ya bankaka ya Yezu na Evanzile ya Matayo ke monisa nde tata na yandi vandaka Yakobi, kansi na Luka yo ke monisa nde Yozefi vandaka “mwana ya Eli.” Sambu na nki luswaswanu yai?—Luka 3:23; Matayo 1:16.

Mukanda ya Matayo ke tuba nde: “Yakobi butaka Yozefi.” Verse yai ke sadila ngogo mosi ya Kigreki yina ke monisa pwelele nde Yakobi muntu butaka Yozefi. Matayo vandaka kutubila dibuta ya Yozefi, disongidila dibuta ya ntotila Davidi. Mpi Yezu, mwana yina Yozefi sansaka, muntu vandaka ti nswa ya kubaka kiti ya Kimfumu na dibuta yina.

Kansi, mukanda ya Luka ke tuba nde: “Yozefi, mwana ya Eli.” Bangogo “mwana ya” lenda tendula “bokilo ya.” Beto ke mona mpi diambu ya mutindu yai na Luka 3:27. Verse yai ke tuba nde tata ya Shealtiele vandaka Yekonia, kansi bo ke tanga yandi nde yandi kele “mwana ya Neri.” (1 Bansangu 3:17; Matayo 1:12) Yo ke monana nde Shealtiele kwelaka mwana ya Neri ya nkento, kansi zina ya mwana yango me zabana ve. Yo yina yandi kumaka bokilo ya Neri. Kiteso mosi, Yozefi vandaka “mwana” ya Eli sambu yandi kwelaka Maria, mwana ya Eli. Yo yina, Luka ke tubila bankaka ya Yezu “bonso muntu” na ndonga ya dibuta ya Maria, mama na yandi. (Baroma 1:3) Ya kieleka, Biblia ke tubila bandonga zole ya mfunu mpi ya kuswaswana ya dibuta ya Yezu.

Bo vandaka kusadila mingi mika ya mameme na Moyen-Orient sambu na kusala bilele, mpi mika ya bankombo ti ya bashamo. Bilele yina bo vandaka kusadila mingi vandaka ya lino, mpi mbala mingi Biblia ke tubilaka mameme, kuzenga mika, mpi bilele ya lino. (1 Samuele 25:2; 2 Bantotila 3:4; Yobi 31:20) Tubanti ya lino ya bo vandaka kusadila sambu na kusala bilele ya lino vandaka kukatuka na Ezipte mpi na Izraele. (Kuyantika 41:42; Yozue 2:6) Yo lenda vanda nde bantu ya Izraele ya ntangu ya ntama vandaka ve kukuna banti ya koton, kansi Masonuku ke monisa nde bantu vandaka kusadila yo na Persia. (Estere 1:6) Bilele ya swa vandaka bilele ya ntalu mingi, yo ke monana nde kaka bantu ya mumbongo yina vandaka kukatuka na Extrême-Orient bantu vandaka kunata yo.​—Kusonga 18:11, 12.

Mukanda mosi (Jesus and His World) ke tuba nde: “Bilele ya lino vandaka na mikubu ya mutindu na mutindu, ya nkaka vandaka ya mpembe mingi, mpi ya nkaka ya ndombe. Bilele yango vandaka ya mitindu mingi.” Diaka, mbala mingi bo vandaka kutula bilele ya lino mukubu mosi buna. Bo vandaka kusadila mikolo sambu na kubasisa mukubu ya mbwaki-ble yina bo vandaka kuteka ntalu mingi, mpi bo vandaka kusadila banti ya mutindu na mutindu, bansimbulu, matiti, mpi baniama sambu na kusala mukubu ya mbwaki, ya zione, ya ble, mpi ya ndombe.