Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

Ŋŋsɩm-tʋ?

Ŋŋsɩm-tʋ?

Pɩtasɩnɩ Bibl lɛ, ɛbɛ wɩlɩɣ ɖɔɖɔ se toovenim taa lɛ, Izrayɛɛlɩ piya kaakɛ yomaa Ejipiti?

Bibl kɛdʋʋ se Madiyaŋ mba kpaɣ Yosɛɛfʋ nɛ powoni Ejipiti wayɩ lɛ, ɛ-caa Yakɔɔb nɛ ɛ-hɔʋ pakʋyɩ Kanaŋ nɛ powolo Ejipiti. Pacaɣ Ejipiti egeetiye nɖɩ payaɣ se Gosɛɛnɩ yɔ ɖɩ-taa, ɖenɖe Niili pɔɔ taa lɩm nɛ Mediiteraanee teŋgu taa lɩm pakataɣ yɔ pʋ-cɔlɔ. (Kiɖe 47:1, 6) Izrayɛɛlɩ piya ‘wɛɛ nɛ sihukuu nɛ sɩkɩlɩɣ ɖoŋ.’ Piyeba nɛ sɔɔndʋ paɣzɩ kpaʋ Ejipiti mba, nɛ pakpa Izrayɛɛlɩ piya nɛ ɖoŋ se sɩpɩsɩ yomaa.—Ejl. 1:7-14.

Bibl yɔɔ ndɔnjɔɔlɩyɛ laɖaa nabɛyɛ hoŋ Bibl taa kɛdaɣ ŋga, nɛ pɔtɔŋ se kɛkɛ mʋɖɛ na. Paa mbʋ yɔ, nabʋyʋ wɛɛ nɛ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Sɛm mba * kaacaɣ yomiye taa Ejipiti.

Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyaa lɩ lona wena a-taa ɛyaa kaacaɣ wezuu yɔ, a-yɔɔ Ejipiti hayo kiŋ ɛjaɖɛ taa. Bibl taa tazɩyʋ John Bimson kɛdaa se nabʋyʋ wɛɛ nɛ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se lona ɛzɩ 20 yaa pɩcɛzɩ mbʋ yɔ, wɛ Ejipiti hayo kiŋ ɛjaɖɛ taa, wena a-taa Sɛm mba kaacaɣ wezuu yɔ. Pɩtasɩ lɛ, Ejipiti yɔɔ lɔŋsɩnɖʋ weyi payaɣ se James Karl Hoffmeier yɔ ɛyɔɔdaa se: “Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1800 nɛ pɩtalɩ 1540 P.P.Y taa, mba pɔyɔɔdʋʋ Sɛm mba kʋnʋŋ nɛ palɩnɩ Aazii wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ taa yɔ, paasɔɔlɩ wobu Ejipiti.” Ɛsɔzaa se: “Alɩwaatʋ ndʋ, tɩtʋʋzɩnɩ Izrayɛɛlɩ piya cɔzɔnaa alɩwaatʋ, nɛ tɩtʋʋzɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pɛkɛdɩ tɩ-tɔm Kiɖe Tɛɛ Tɔm takayaɣ taa yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ Abraham, Izaakɩ nɛ Yakɔɔb powobi Ejipiti se pañɩnɩ tɔɔnaɣ, lɩm nɛ lona wena a-taa kpɩna ɩtɔɔ ñɩtʋ yɔ.”

Nabʋyʋ ɖɔɖɔ wɛ Ejipiti hadɛ kiŋ nɛ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se tɔm ndʋ tɩkɛ toovenim. Pama kpaɣnɩ pɩnaɣ 2000 nɛ piwolo pɩnaɣ 1600 P.P.Y. tɛ papiruusi nakʋyʋ yɔɔ yomaa mba paalabɩ tʋmɩyɛ Ejipiti hadɛ kiŋ ɖɩɣa nakɛyɛ taa yɔ pa-hɩla. Sɛm mba hɩla wena aawɛ kɩ-yɔɔ yɔ acɛzɩ 40. Yomaa yaa lɩm ɖʋyaa mba, paakɛ tɔɔnasɩ tɩzɩyaa, pɩsaŋ lʋyaa, nɛ tʋma ɖoŋ ñɩna lɛɛna laɖaa. Hoffmeier yʋsaa se: “Ye Sɛm ñɩma mba palabɩ tʋmɩyɛ Ejipiti hadɛ kiŋ yɔ, pɛcɛzɩ nɩɩnaza yɔɔ ɖɩɣa kʋɖʋmaɣ taa yɔ, pɩwɩlɩɣ se pɔɖɔʋ Ejipiti kpeekpe taa nɛ pɩkɩlɩ, kɔzɩ kɔzɩ ɖenɖe Niili pɔɔ taa lɩm nɛ Mediiteraanee teŋgu taa lɩm pakataɣ yɔ pʋ-cɔlɔ.”

Tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyʋ David Rohl mawa se yomaa hɩla wena awɛ papiruusi ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ, a-taa naayɛ “lɩ Bibl taa hɩla.” Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ. Hɩla naayɛ wɛ papiruusi yɔɔ nɛ alɩ hɩla ɛzɩ Isakaarɩ, Asɛɛrɩ, nɛ Sifra mbʋ yɔ. (Ejl. 1:3, 4, 15) Rohl kɔ tɔm ñʋʋ se: “Pɩkɛ mbʋ pɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se Izrayɛɛlɩ piya kaakɛ yomaa Ejipiti yɔ.”

Bibl taa tazɩyʋ Bimson yɔɔdaa se: “Nabʋyʋ wɛɛ nɛ pɩwɩlɩɣ se Ejipiti yomiye tɔm nɛ Ejipiti lɩʋ tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ yɔ, tɩkɛ mbʋ pɩlabɩ toovenim taa yɔ.”

^ tay. 4 Noowa pɩyalaa naadozo taa weyi payaɣ se Sɛm yɔ, ɛ-hɩɖɛ taa hɩɖɛ Sɛm tʋ lɩnaa. Pɩtɩla, Elam mba, Asiirii mba, caanaʋ taa Kalɩdee mba, Ebree mba, Siirii mba, nɛ Arabii mba cejewe sakɩyɛ lɩnɩ Sɛm liɖe taa na.