OWỌ O DA LUZIA. Nọ ọ gbẹ jọ ọmaha, ẹyao ọgaga jọ nọ o re vo o kie rie. Ẹyao na ọ rẹ raha eria nọ e mai wuzou evaọ oma na jẹ lẹliẹ okie kie emaha. Nọ Luzia ọ kpako te ikpe 16 no, aye jọ nọ o je ruiruo kẹ ọ tẹ ta kẹe nọ: “Ọghẹnẹ ọ rọ ẹyao okie na tehe owhẹ keme whọ jẹ ghẹmeeyo kẹ oni ra.” Dede nọ ikpe buobu e make vrẹ no, Luzia ọ gbẹ kareghẹhọ epanọ ẹme na ọ dariẹ te.

NỌ A JỌ ẸVORI DAMARIS DUKU ẸYAO-ỌTA, ọsẹ riẹ ọ nọ riẹ inọ: “Eme who ru nọ oware uyoma nana o rọ via kẹ owhẹ? U mu omẹ ẹro nọ who ru oware uyoma jọ. Oyejabọ nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ rehọ ẹyao nana tehe owhẹ na.” Ẹme nana ọ kẹ Damaris uye gaga.

No anwae ze, ahwo a re roro nọ Ọghẹnẹ ọ be wha ẹyao se ahwo fiki iruthọ rai. Obe na Manners and Customs of Bible Lands o ta nọ ahwo buobu evaọ oke Jesu a roro nọ “ohwo ọ tẹ be mọ, kiyọ ọyomariẹ hayo omoni riẹ jọ ọ raha uzi, fikiere ẹyao na yọ uye nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze te ohwo na fiki izieraha riẹ.” Nọ oke Jesu o vrẹ kri no, obe jọ nọ a re se Medieval Medicine and the Plague o ta nọ “ahwo jọ a gbe je roro nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ wha ẹyao jọ nọ o re vo gaga se ahwo fiki izieraha rai.” Evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ ikpegbene, ẹyao nana o kpe ima ahwo buobu evaọ Europe. Kọ ginọ uzẹme nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ rọ ẹyao nana kpe irumuemu? Manikọ emerae esese nọ e rẹ wha ẹyao eye e wha riẹ ze wọhọ epanọ edọkita e kiẹ via uwhremu na? Onana o sae lẹliẹ ahwo jọ roro sọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ginẹ wha ẹyao se ahwo re a ruẹ uye fiki izieraha rai. *

DAI RORO IEI: Otẹrọnọ uye-oruẹ gbe ẹyao yọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ be rọ kẹ ahwo uye, fikieme Jesu o je ro siwi ahwo nọ a be mọ? Kọ onana o gbẹ hai dhesẹ nọ Jesu ọ be wọso oziẹbro okiẹrẹe Ọghẹnẹ? (Matiu 4:​23, 24) Jesu o re ru oware utioye vievie he. Jesu ọ ta kpahe Ọghẹnẹ nọ: “Ẹsikpobi me bi ru eware nọ e rẹ were iẹe,” yọ “me bi ru epanọ Ọsẹ na ọ ta kẹ omẹ.”​—Jọn 8:29; 14:31.

Ẹme nọ Ebaibol na ọ ta o rrọ vevẹ. Jihova ọ “kare eyoma.” (Iziewariẹ 32:4) Wọhọ oriruo, Ọghẹnẹ ọ sae rọ fiki omọvo nọ ọ gwọlọ kẹ uye ru arupre kie jẹ rọ ere kpe ahwo kpobi nọ e rrọ eva riẹ hẹ. Abraham ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o kiẹrẹe, fikiere ọ ta avọ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ sai “kpe ikiẹrẹe gbe iru-umuomu” hu. (Emuhọ 18:23, 25) Ebaibol na ọ tẹ jẹ ta nọ “Ọghẹnẹ o re ru umuomu” hayo “oware othọthọ” họ.​—Job 34:10-12.

Ma tẹ rrọ uye, orọnikọ Ọghẹnẹ ọ be rọ uye na te omai fiki izieraha mai hi. Jesu o ru ẹme nana vẹ evaọ okenọ tei te ilele riẹ a ruẹ ọzae jọ nọ a yẹ tuaro. Ilele riẹ a nọ riẹ nọ: “‘Owuhrẹ, ono ọ raha uzi, ọzae nana manikọ ọsẹgboni riẹ, nọ o soriẹ ze nọ a ro yẹi tuaro?’ Jesu ọ tẹ kuyo nọ: ‘Orọnikọ ọzae nana hayo ọsẹgboni riẹ a raha uzi hi, rekọ re a rọ ẹkwoma riẹ dhesẹ iruo Ọghẹnẹ via.’”​—Jọn 9:​1-3.

Fiki eriwo ọthọthọ nọ ahwo a wo evaọ oke yena, o sae jọnọ u gbe ilele Jesu unu gaga nọ ọ ta nọ orọnikọ ọzae na hayo ọsẹgboni riẹ a raha uzi hi, onọ o soriẹ ze nọ a ro yẹi tuaro. Jesu o siwi ọzae nọ o tuaro na, yọ ọ rọ onana dhesẹ vevẹ kẹ ahwo kpobi inọ eriwo ọthọthọ a wo keme obọ Ọghẹnẹ uye-oruẹ  u bi no ze he. (Jọn 9:6, 7) O rrọ oware omosasọ kẹ ahwo kpobi nọ ẹyao o bi gboja kẹ inọ obọ Ọghẹnẹ uye-oruẹ u no ze he.

Ebaibol na ọ kẹ omai imuẹro inọ

• “A sae rọ eware imuomu rọ dawo Ọghẹnẹ hẹ, yọ ọyomariẹ ọ rẹ rehọ eware itieye dawo ohwo ọvo ho.” (JEMIS 1:13) Kẹle na, “eware imuomu” nọ i bi gboja kẹ ahwo-akpọ anwọ ikpe buobu ze na, i ti kuhọ. Ọghẹnẹ o ti si ẹyao, edada, gbe uwhu no otọ bẹdẹ bẹdẹ.

• Jesu Kristi o “siwi enọ e jẹ mọ kpobi.” (MATIU 8:16) Nọ orọnọ Jesu o siwi enọ e jẹ mọ kpobi na, onana u dhesẹ nọ evaọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ, o ti siwi ahwo kpobi evaọ akpọ na soso.

• “[Ọghẹnẹ] o ti ririe irui-oviẹ kpobi no aro rai, uwhu o gbẹ te jọ ofa ha, yọ uweri hayo oviẹ hayo edada e gbẹ te jọ ofa ha. Eware ọsosuọ na e vrẹ no.”​—EVIAVIA 21:3-5.

Kọ fikieme edada gbe uye-oruẹ e jẹ da akpọ na fia? U kri akpọ no nọ ahwo-akpọ a be rọ gwọlọ uyo kẹ onọ yena. Otẹrọnọ obọ Ọghẹnẹ uye-oruẹ u bi no ze he, kọ obọ ono? Ma te kẹ iyo enọ nana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.