Odẹ Ọghẹnẹ nọ a rehọ ibieme Hibru ene nana יהוה kere, o romavia enwenọ isia idu ihrẹ (7,000) evaọ Ikereakere Hibru na. A jọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na kere ibieme ene nana nọ a re se Tetragrammaton na “Jihova.” Odẹ nana họ odẹ nọ o mai bu kpaobọ evaọ Ebaibol na. Ahwo nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ kẹ ẹgba ro kere Ebaibol na a rehọ edẹ-ova sa-sa wọhọ “Erumeru,” “Ọnọ Ọ Mai Kpehru,” gbe “Olori” ro se Ọghẹnẹ, rekọ odẹ nana nọ u wo ibieme ene na ọvo họ odẹ-oma nọ a ro se Ọghẹnẹ.

Jihova Ọghẹnẹ omariẹ họ ọnọ ọ kpọ enọ i kere Ebaibol na re a kere odẹ riẹ fihọ iẹe. Wọhọ oriruo, ọ rehọ Joẹl ọruẹaro na kere nọ: “Ohwo kpobi nọ o bi se odẹ Jihova a ti siwi ei.” (Joẹl 2:32) Ọghẹnẹ o te je ru ọso-ilezi jọ kere nọ: “Jọ ahwo a riẹ nọ whẹ, ọnọ odẹ riẹ o rrọ Jihova, whẹ ọvo họ Ọnọ Ọ Mai Kpehru vi otọakpọ na kpobi.” (Olezi 83:18) Odẹ Ọghẹnẹ na o tubẹ romavia te oware wọhọ isia egba ihrẹ (700) soso evaọ obe Ilezi ọvo, obe nọ ahwo Ọghẹnẹ a jẹ hae rọ so ile jẹ wariẹ eme riẹ kẹ omarai. Kọ fikieme odẹ Ọghẹnẹ o gbẹ rrọ Ebaibol buobu hu? Fikieme a rọ jọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na kere odẹ na “Jihova”? Kọ eme họ otofa odẹ Ọghẹnẹ na, Jihova?

Fikieme odẹ na o gbẹ rrọ Ebaibol buobu hu? Eware sa-sa e soriẹ ze. Ahwo jọ a roro nọ u du gwọlọ nọ a rẹ rehọ odẹ jọ sa ro se Ọghẹnẹ Erumeru na ha. O wọhọ nọ efa a rọ aro kele uruemu ahwo Ju nọ a jẹ rọ whaha ese odẹ na, ẹsejọhọ fiki ozọ inọ a ti sei ugbese. Yọ amọfa jọ a rehọ e riẹ nọ, nọ orọnọ ohwo ọvo ọ riẹ ugogo oghẹrẹ nọ a se odẹ Ọghẹnẹ no otọ ze he na, o mai woma re a rehọ odẹ-ova gheghe wọhọ “Olori” hayo “Ọghẹnẹ” ro sei. Iroro itieye i mu ame he nọ ma te roro kpahe eware nana nọ ma te fodẹ na:

•   Ahwo nọ a be ta nọ u du gwọlọ nọ a rẹ rehọ odẹ jọ sa ro se Ọghẹnẹ Erumeru na ha a bi rri uzẹme nana vo, inọ odẹ-oma Ọghẹnẹ o rrọ Ebaibol nọ a kaki kere, te enọ a rawo no anwọ okenọ Kristi ọ re ze he. Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, Ọghẹnẹ o ru nọ a ro kere odẹ riẹ fihọ Ẹme riẹ oware wọhọ isia idu ihrẹ (7,000). O rrọ vevẹ inọ ọ gwọlọ nọ ma riẹ odẹ riẹ je sei.

• Efefafa nọ i si odẹ na no Ebaibol na fikinọ a bi lele uruemu ahwo Ju a muẹrohọ ugogo oware jọ họ. Dede nọ otu ikere-obe ahwo Ju na jọ a je se odẹ na ha, a si rie no Ebaibol rai hi. A jọ iko-ebe anwae nọ a duku evaọ oria jọ nọ a re se Kọmran kẹle Abade Owhuowhu na ruẹ odẹ na evaọ eria buobu. Ahwo jọ nọ a fa Ebaibol a rọ ẹkwoma ibieme ilogbo nọ a ro kere odẹ-ova na “OLORI” dhesẹ nọ odẹ Ọghẹnẹ na o romavia evaọ Ebaibol ọsosuọ. Rekọ ma sae gbẹ nọ inọ, Fikieme efefafa nana a rọ rehọ odẹ ọfa nwene odẹ Ọghẹnẹ hayo si ei no Ebaibol na kpakiyọ ae ọvo a rọwo nọ odẹ na o romavia isia idu buobu evaọ Ebaibol na? Ono a roro nọ ọ kẹ rai udu nọ a re ro ru oware utioye? Ae ọvo a rẹ sae kẹ uyo na.

• Ahwo nọ a ta nọ a re se odẹ Ọghẹnẹ na ha fikinọ a riẹ ugogo oghẹrẹ nọ a se rie no otọ ze dẹẹ hẹ a be hai se odẹ Jesu ẹsikpobi. Rekọ oghẹrẹ nọ ilele Jesu evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na a je se odẹ na u wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ Ileleikristi buobu a bi sei nẹnẹ. Ẹsejọhọ, Ye·shuʹa‘ họ oghẹrẹ nọ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju a je se odẹ na Jesu. Yọ a je se odẹ-ova na “Kristi” Ma·shiʹach hayo “Mesaya.” Ileleikristi nọ e jẹ ta Griki a je sei I·e·sousʹ Khri·stosʹ, Ileleikristi nọ e jẹ ta Latin i te je sei Ieʹsus Chriʹstus. Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ kpọ ahwo kere oghẹrẹ nọ a jẹ rọ Griki se odẹ na fihọ Ebaibol na, onọ u dhesẹ nọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na a rehọ oghẹrẹ nọ ahwo a jẹ mai se odẹ na evaọ ẹvẹrẹ rai ro sei, onọ o rrọ oware areghẹ. Epọvo na re, Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na a ruẹ nọ o rrọ oware areghẹ re a kere odẹ na “Jihova,” o tẹ make wọhọ nọ nwanọ ere dẹẹ a je se odẹ na evaọ Hibru anwae he.

Fikieme a rọ jọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na kere odẹ na “Jihova”? Evaọ Oyibo, YHWH họ ibieme ene nọ a ro kere odẹ na, (יהוה). Eme Hibru anwae kpobi nọ a jẹ hai kere i re wo ibieme-edo ho, yọ ere a kere ibieme ene odẹ Ọghẹnẹ re. Evaọ okenọ ẹvẹrẹ Hibru anwae na ọ jọ ẹvẹrẹ nọ a jẹ ta kẹdẹ kẹdẹ, o jọ lọlọhọ kẹ ahwo nọ a je sei re a fi edo nọ o fo họ ẹme.

Nọ oware wọhọ ikpe odu ọvo (1000) e vrẹ no nọ a ro ku ekere Ikereakere Hibru na họ no, egba-uwuhrẹ ahwo Ju a te mu eka sa-sa nọ a rẹ rọ riẹ epanọ a re se ẹme họ efihọ eme Hibru,  nọ i re dhesẹ ugogo ibieme-edo nọ a re fihọ ẹme nọ a te bi se Hibru. Rekọ evaọ oke yena ahwo Ju buobu a roro nọ o thọ re a se odẹ Ọghẹnẹ do via, fikiere a tẹ jẹ rehọ eme efa nọ a ro nwene iei ro sei. Nọ o rrọ ere na, o wọhọ nọ okenọ a je kere ibieme ene odẹ Ọghẹnẹ na fihọ iko-ebe efa, a ku ibieme-edo eme efa nọ a ro nwene odẹ Ọghẹnẹ na kugbe ibieme ene nọ a ro kere odẹ Ọghẹnẹ na. Fikiere, ikulu-ebe nọ a rọ obọ kere nọ i wo eka ibiẹme-edo yena e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ a je se odẹ Ọghẹnẹ dẹẹ evaọ Hibru hu. Ahwo jọ a roro nọ a je se odẹ na “Yahweh,” rekọ amọfa a fodẹ oghẹrẹ efa sa-sa. A jọ Uko-Obe Abade Owhuowhu jọ nọ abọjọ obe Iruo-Izerẹ nọ a rọ Griki kere o rrọ kere odẹ Ọghẹnẹ na Iao. U te no oyena no, ahwo Griki nọ a je kere ebe evaọ oke ọsosuọ a ta nọ o mai woma re a se odẹ na Iae, I·a·beʹ, gbe I·a·ou·eʹ. Rekọ ma wo ẹjiroro ọvo nọ ma rẹ rọ tehe utu mu ọjọ họ. Ma riẹ oghẹrẹ nọ idibo Ọghẹnẹ evaọ oke anwae a jẹ rọ Hibru se odẹ na ha. (Emuhọ 13:4; Ọnyano 3:15) Oware nọ ma riẹ kpobi họ, Ọghẹnẹ o se odẹ riẹ unuẹse buobu okenọ ọ jẹ hae ta ẹme kẹ ahwo riẹ, yọ ae omarai a jẹ hai sei odẹ yena, yọ a jẹ hai se odẹ na nọ a tẹ be ta ẹme kẹ amọfa.—Ọnyano 6:2; 1 Ivie 8:23; Olezi 99:9.

Kọ fikieme a ro kere iei “Jihova” evaọ Efafa Akpọ Ọkpokpọ na? Keme u kri no nọ ahwo a bi ro sei ere evaọ ẹvẹrẹ Oyibo.

Orọ ọsosuọ nọ odẹ-oma Ọghẹnẹ o rọ romavia evaọ Ebaibol Oyibo họ ebe isoi ọsosuọ Ebaibol na nọ William Tyndale ọ fa evaọ ukpe 1530. Ọ jariẹ kere odẹ na “Iehouah.” Nọ oke o be nyaharo na ẹvẹrẹ Oyibo na o te ti nwene, o tẹ whae ze nọ a ro nwene oghẹrẹ nọ a je kere odẹ na. Wọhọ oriruo, evaọ ukpe 1612, Henry Ainsworth o kere odẹ na “Iehovah” evaọ obe Ilezi na soso nọ ọ fa. Kẹsena evaọ 1639, nọ a jariẹ nwene eme jọ je printi riẹ kugbe ebe isoi ọsosuọ Ebaibol na, a te  kere odẹ na “Jihova.” Evaọ ukpe 1901, ahwo nọ a fa Ebaibol American Standard Version na a kere odẹ na “Jihova” evaọ oria nọ odẹ Ọghẹnẹ o jọ romavia evaọ Ikereakere Hibru na.

Nọ ọgba-eriariẹ eme Ebaibol nọ a re se Joseph Bryant Rotherham nọ ahwo a wo adhẹẹ kẹ gaga ọ jẹ ta oware nọ o soriẹ nọ o ro kere odẹ na “Jihova” viukpọ “Yahweh” evaọ obe na Studies in the Psalms nọ o kere evaọ ukpe 1911, ọ ta nọ ọ gwọlọ kere “odẹ na evaọ oghẹrẹ nọ ahwo nọ a bi se Ebaibol na a riẹ ziezi no vẹre (nọ a jẹrehọ ziezi).” Evaọ 1930, ọgba-eriariẹ nọ a re se A. F. Kirkpatrick ọ ta oghẹrẹ ẹme ọvona kpahe oware nọ a bi ro se odẹ na “Jihova.” Ọ ta nọ: “Ahwo ọgbọna nọ a wuhrẹ kpahe isase eme a be ta nọ, u fo nọ a re se odẹ na Yahveh hayo Yahaveh; rekọ JIHOVA nọ a bi sei na o dowọ muotọ no evaọ ẹvẹrẹ Oyibo, yọ orọnikọ oghẹrẹ nọ a re sei dẹẹ họ oware nọ u gine wuzou hu, rekọ evuhumu inọ onana yọ Odẹ-Oma dẹẹ, orọnikọ odẹ-ova jọ gheghe wọhọ ‘Olori’ hi.”

Eme họ otofa odẹ na Jihova? Evaọ Hibru, odẹ na Jihova u no ẹme jọ ze onọ otofa riẹ o rrọ “re a zihe ro,” yọ egba-uwuhrẹ Ebaibol buobu e rehọ e riẹ nọ u dhesẹ ẹme Hibru nọ a rẹ rọ ta ẹme kpahe oware nọ o rẹ wha oware ofa ze. Fikiere, Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na o rehọ e riẹ nọ otofa odẹ Ọghẹnẹ họ “O re Ru Zihe Ro.” Egba-uwuhrẹ Ebaibol i wo ọvuọ eriwo riẹ, fikiere ma sae nwane tehe utu mu otofa nana ha. Rekọ otofa nana u fo Jihova ziezi Ọnọ ọ ma eware kpobi na gbe Ọnọ o re ru ẹjiroro riẹ gba na. Orọnikọ ọ ma odhiwu gbe akpọ gbe eware nọ e rrọ uzuazọ nọ e rrọ eva rai ọvo ho, rekọ nọ oke o be nyaharo na, o gbe bi ru oreva riẹ gbe ẹjiroro riẹ gba.

Fikiere, otofa odẹ na Jihova o kẹre vi eme nana nọ e rrọ Ọnyano 3:14 na, onọ o ta nọ: “Me ti Zihe Ro Oghẹrẹ Kpobi nọ Mẹ Gwọlọ Zihe Ro” hayo, “Mẹ te Jọ Oghẹrẹ nọ Mẹ Gwọlọ Jọ Kpobi.” Ma te rri eme yena ziezi, ma rẹ ruẹ nọ eme yena i dhesẹ otofa odẹ Ọghẹnẹ totọ họ. Ukpoye, i dhesẹ amabọ jọ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ, Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ sai zihe ruọ oghẹrẹ kpobi nọ o gwọlọ re o ru ẹjiroro riẹ gba. Fikiere, dede nọ oyena yọ abọjọ otofa Jihova, orọnikọ epanọ ọ sai ro zihe ruọ oware nọ u je rie ọvo họ otofa odẹ na ha. U te je kugbe oware nọ ọ rẹ rọ emama riẹ ru via re ẹjiroro riẹ o rugba.