Mapan iti linaonna

Mapan iti listaan dagiti linaonna

PANANGTALDIAP ITI NAPALABAS

Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus

IDI panawen ni Desiderius Erasmus (agarup 1469-1536), isu ket mararaem idi damo kas kalalaingan nga eskolar iti Europa ngem napadpadakes idi agangay kas maysa a takrot wenno kabusor ti simbaan. Idi napilitan a makiraman iti nakaro a debate ti relihion, situtured nga imbutaktakna dagiti kamali ken panangabuso ti Katolisismo ken dagiti nagbalin a repormador dayta. Iti tiempotayo, mabigbigbig ni Erasmus a maysa kadagiti dakkel ti naaramidanna iti panagbalbaliw ti relihion iti Europa. Kasano a kasta?

PANAGADAL KEN PAPATIEN

Gapu ta nalaing ni Erasmus iti Griego ken Latin, napagkomparana dagiti patarus ti Biblia a Latin, kas iti Latin Vulgate, ken dagiti nagkauna a Griego a manuskrito ti Kristiano a Griego a Kasuratan, a gagangay a maaw-awagan iti Baro a Tulag. Nakombinsir a nagpateg ti pannakaammo maipapan iti Biblia. Gapu iti dayta, mamati a masapul a maipatarus ti Nasantuan a Kasuratan iti dadduma a lengguahe a gagangay a maus-usar idi panawenna.

Inrekomenda ni Erasmus ti pannakabalbaliw ti sistema ti Iglesia Katolika ta patienna a ti panagbalin a Kristiano ket masapul a paset koma ti inaldaw a panagbiag, saan laeng a basta pannakiraman kadagiti awan kaipapananna a tradision. Kas resultana, idi nagprotesta dagiti repormador ken impilitda a masapul ti panagbalbaliw iti uneg ti Simbaan ti Roma, isu ket pinagsuspetsaan dagiti Katoliko.

Situtured nga imbutaktak ni Erasmus dagiti kamali ken panangabuso ti Katolisismo ken dagiti repormador

Iti sursurat ni Erasmus, imbutaktakna iti nakakatkatawa a pamay-an ti panangabuso dagiti padi, ti naluho a panagbiagda, ken ti ambision dagiti papa a nangsuporta iti gubat. Kinontrana dagiti korap a papadi a nangusar kadagiti kostumbre ti simbaan—kas iti panagkompesar, panagdayaw kadagiti santo, panagayunar, ken ibibisita iti ibilangda a sagrado a lugar—tapno gundawayanda dagiti miembroda. Dina met inayonan ti ar-aramid ti simbaan kas iti panaglako iti indulhensia ken inkapilitan a di panagasawa.

TI GRIEGO A BARO A TULAG

Idi 1516, impablaak ni Erasmus ti kaunaan nga edisionna iti Baro a Tulag iti Griego. Dayta ti kaunaan a nayimprenta a kopia ti Kristiano a Griego a Kasuratan a nairuar iti publiko. Karaman iti dayta dagiti komentona ken ti bukodna a patarus iti Latin a Kristiano a Griego a Kasuratan, a naiduma iti Vulgate. Iti sumagmamano a tiempo, intultuloyna a rinebisar ti patarusna, agingga a nalpasna ti kompleto a bersion a dakdakkel pay ti nakaidumaanna iti Latin Vulgate.

Ti edision ni Erasmus a Griego a Baro a Tulag

Ti maysa kadagiti nagdumaanda ket ti 1 Juan 5:7. Tapno masuportaran ti saan a naibatay-Biblia a sursuro a Trinidad, adda dagiti innayon ti Vulgate a kamali a sasao a maawagan iti comma Johanneum. Mabasa dayta kas: “Idiay langit, ti Ama, ti Sao, ken ti Espiritu Santo: dagitoy a tallo ket maymaysada.” Ngem saan nga inraman ni Erasmus dagitoy a sasao iti umuna a dua nga edisionna iti Baro a Tulag gapu ta awan dagita kadagiti Griego a manuskrito a nagibasaranna. Idi agangay, pinuersa ti simbaan nga inayonna dagita iti maikatlo nga edisionna.

Nakatulong dagiti napasayaat nga edision ni Erasmus iti Griego a Baro a Tulag tapno nasaysayaat ti pannakaipatarus dayta kadagiti lengguahe iti Europa. Inusar dagita ni Martin Luther iti panangipatarusna iti Griego a Kasuratan iti German, ni William Tyndale iti English, ni Antonio Brucioli iti Italian, ken ni Francisco de Enzinas iti Spanish.

Idi panawen ni Erasmus, nagkaro ti riribuk iti relihion, ket imbilang dagiti Protestante a Repormador a nagdakkel a tulong ti edisionna a Griego a Baro a Tulag. Idi saan pay a napasamak ti Reporma, imbilang ti dadduma ni Erasmus kas maysa a repormador. Ngem idi nangrugin dayta, awanen ti dinasiganna kadagiti nalatak a debate maipapan iti relihion. Makapainteres ta nasurok a 100 a tawenen ti napalabas, insurat ti eskolar a ni David Schaff a ni Erasmus ket “natay nga awan relihionna. Saan nga akuen ti Katoliko a miembroda isuna; saan met a maaramid dayta dagiti Protestante.”