URAY no saan a libro ti siensia ti Biblia, umiso dagiti ibagbagana maipapan iti sangaparsuaan. Kitaem ti dua a pagarigan.

NO KASANO A MABUKEL TI TUDO

Kuna ti Biblia: “[Ti Dios] ipangatona dagiti taredted ti danum; sagatenda kas tudo maipaay iti angepna, tapno agaruyot dagiti ulep.”—Job 36:27, 28.

Inladawan ti Biblia ti tallo a proseso ti siklo ti danum. Ti Dios—a Naggapuan ti pudot ti init—“ipangatona dagiti taredted ti danum” babaen iti (1) evaporation, wenno panagalingasaw. Ti naipangato nga alingasaw ket agtutukel sa agbalin nga ulep babaen iti (2) condensation. Sa agtinnag ti danum kas tudo wenno sabali a klase ti (3) precipitation. Agingga ita, di pay maawatan dagiti sientista ti amin a detalye ti nakaskasdaaw a tudo. Makapainteres ta kastoy ti saludsod ti Biblia: “Siasino ti makatarus kadagiti palunapin ti ulep?” (Job 36:29) Nupay kasta, maawatan ti Namarsua ti siklo ti tudo ken siniguradona a siuumiso a mairekord dayta iti Biblia mabayag sakbay pay a mailawlawag ti tao dagiti kangrunaan a proseso ti panagtudo.

PANNAKABUKEL TI SIKOG TI TAO

Ti mannurat ti Biblia a ni Ari David imbagana iti Dios: “Dagita matam nakitada uray pay ti maisiksikog a bagik, ket iti librom naisurat dagiti amin a pasetna.” (Salmo 139:16) Iti naindaniwan a sasao, tinukoy ni David ti maysa a sikog (embryo) a mabukbukel sigun kadagiti instruksion a naisurat iti “libro,” wenno plano, a naaramid a nasaksakbay. Makapaamanga ta naisurat dayta agarup 3,000 a tawenen ti napalabas!

Ngem idi laeng agarup 1860 a natakuatan ti Austriano a botanist a ni Gregor Mendel dagiti kangrunaan a prinsipio maipapan iti genes. Ken idi laeng Abril 2003 a nalpas dagiti researcher nga inadal ti panagsasaruno dagiti genes ti tao, a naglaon kadagiti impormasion a kasapulan tapno makabukel iti sibibiag a bagi ti tao. Dagiti instruksion iti genes-tayo ket inyarig dagiti sientista iti maysa a diksionario a naglaon kadagiti sasao a napagsasaruno sigun kadagiti letra iti alpabeto. Sigun kadagita nga instruksion, eksakto la unay ti panagsasaruno ti pannakabukel dagiti parte ti sikog kas iti utek, puso, bara, ima, ken saka ket mabukel dagita iti umiso a tiempo. Apagisu la unay ti panangiladawan dagiti sientista iti genes ti tao kas “libro ti biag.” Kasano ngata nga eksakto a naammuan ni David dayta? Sipapakumbaba nga inaminna: “Ti espiritu ni Jehova ti nagsao babaen kaniak, ket ti saona adda idi iti dilak.” a—2 Samuel 23:2.

NO SAAN man nga imposible, nagrigat a maammuan no kaano ken kasano a bumangon wenno madadael dagiti pagarian ken siudad. Ngem detalyado nga impakpakauna ti Biblia ti pannakadadael dagiti nabileg a turay ken siudad. Kitaem ti dua a pagarigan.

MADADAEL KEN SAANEN A MAPAGYANAN TI BABILONIA

Ti nagkauna a Babilonia ti sentro idi ti nabileg nga imperio a nangimpluensia iti makinlaud nga Asia iti ginasut a tawen. Maysa idi daytoy a kadakkelan a siudad iti lubong. Ngem agarup 200 a tawen sakbayna, indalan ti Dios ti mannurat ti Biblia a ni Isaias tapno ipadtona a sakupen ti maysa nga agnagan Ciro ti Babilonia ken saanton a mapagyanan iti agnanayon. (Isaias 13:17-20; 44:27, 28; 45:1, 2) Pimmayso kadi dayta?

Maysa a rabii, idi Oktubre 539 B.C.E., sinakup ni Ciro a Dakkel ti Babilonia. Idi agangay, namagaan dagiti kanal a nangpadpadanum iti nataba a daga ti rehion gapu ta nabaybay-an. Idi 200 C.E., awanen ti aggigian sadiay ket nagtalinaed a rebba agingga ita. Eksakto ti impakpakauna ti Biblia nga ‘agbalin a langalang’ ti Babilonia.—Jeremias 50:13.

Nangalaan ti mannurat iti kasta kaeksakto a padto? Kuna ti Biblia a daytoy ket “pammakdaar maibusor iti Babilonia a nakita ni Isaias nga anak ni Amoz iti sirmata.”—Isaias 13:1.

NINEVE—‘AWANAN DANUM KAS ITI LET-ANG’

Maibilang idi a pagsidsiddaawan iti arkitektura ti Nineve a kabesera ti imperio ti Asiria. Addaan ti siudad kadagiti nalawa a kalsada, parke, templo, ken palasio. Nupay kasta, impakpakauna ni propeta Sofonias a daytoy nakapimpintas a siudad ket agbalin a ‘langalang, awanan danum kas iti let-ang.’—Sofonias 2:13-15.

Nadadael ti intero a Nineve babaen iti nagtipon a puersa ti Babilonia ken Medo idi agarup 630 B.C.E. Kalpasanna, sigun iti maysa a reperensia, ti nasakup a siudad ket “napukaw iti historia iti 2,500 a tawen.” Napagduaduaan no talaga nga adda idi ti Nineve! Idi laeng agarup 1850 a nakali dagiti arkeologo dagiti rebba ti Nineve. Ita, marunrunot ken madaddadaelen dagita isu nga imballaag ti Global Heritage Fund: “Posible a mapukaw manen iti agnanayon dagiti rebba ti nagkauna a Nineve.”

Nangalaan ni Sofonias iti nasaksakbay nga impormasion? Binigbigna a dayta ket “sao ni Jehova a dimteng [kenkuana].”—Sofonias 1:1.

MAKAPNEK ti sungbat ti Biblia kadagiti napateg a saludsod iti biag. Kitaem dagitoy a pagarigan.

APAY A NAGKARO TI KINADAKES KEN PANAGRIGRIGAT?

Nailawlawag iti Biblia ti maipapan iti kinadakes ken panagrigrigat. Kunana:

1. “Ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.”—Eclesiastes 8:9.

   Kimmaro ti panagrigrigat gapu kadagiti korap nga opisial ken saan nga epektibo a panangiturayda.

2. “Ti tiempo ken ti di mapakpakadaan a pasamak mapagteng kadakuada amin.”—Eclesiastes 9:11.

   Dagiti di mapakpakadaan a pasamak kas iti nakaro a sakit, aksidente, wenno kalamidad ket mabalin a mapasamak iti asinoman, sadinoman, ken kaanoman.

3. “Babaen iti maysa a tao simrek ti basol iti lubong ken ti ipapatay babaen iti basol.”—Roma 5:12.

   Naparsua a perpekto ti umuna a lalaki ken babai ken saanda a matay. “Simrek ti basol iti lubong” idi sinukirda ti Namarsua.

Saan la nga ilawlawag ti Biblia no apay nga agrigrigat ti tao. Ikarkarina pay nga ikkatento ti Dios ti kinadakes ken “punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot.”—Apocalipsis 21:3, 4.

ANIA TI MAPASAMAK KADATAYO NO MATAYTAYO?

Ilawlawag ti Biblia a ti ipapatay ket kondision a saanen a makagaraw, makarikna, wenno makapanunot ti maysa. Kuna ti Eclesiastes 9:5: “Dagiti sibibiag sipapanunotda a mataydanto; ngem no maipapan kadagiti natay, saanda a pulos sipapanunot iti aniaman.” No mataytayo, ‘mapukaw ti pampanunottayo.’ (Salmo 146:4) Isu nga agsardeng nga agandar ti utektayo a pakairamanan dagiti sentidotayo.

Ngem saan la nga ilawlawag ti Biblia ti kasasaad dagiti natay. Ipakaammona pay ti naragsak a namnama a mariingto dagiti tattao a naturog ken patay babaen iti panagungar.—Oseas 13:14; Juan 11:11-14.

APAY NGA AGBIBIAGTAYO?

Sigun iti Biblia, pinarsua ni Jehova a Dios ti lalaki ken babai. (Genesis 1:27) Gapuna, naawagan ti umuna a lalaki a ni Adan kas “anak ti Dios.” (Lucas 3:38) Naparsua ti tao para iti maysa a panggep—tapno makigayyem  iti nailangitan nga Amana ken maaddaan iti naragsak a biag nga agnanayon ditoy daga. Gapu iti dayta, naikkan ti amin a tao iti nainkasigudan a panagtarigagay a mangam-ammo iti Dios. Isu a kuna ti Biblia: “Naragsak dagidiay sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda.”—Mateo 5:3.

Maysa pay, kuna ti Biblia: “Naragsak dagidiay dumdumngeg iti sao ti Dios ken mangsalsalimetmet iti dayta!” (Lucas 11:28) Ngem saan la a makatulong ti Biblia tapno maam-ammotayo ti Dios. Makatulong pay dayta tapno maaddaantayo iti naragragsak a biag ken namnama iti masanguanan.

KALPASAN nga inadal ti minilion a tattao dagiti ebidensia, napaneknekanda a ti Biblia ket saan la a basta nagkauna a libro. Kombinsidoda a Sao ti Dios dayta. Isu dayta ti pamay-anna a makisao kadagiti tattao, uray kenka! Mabasam dita ti awisna kenka a mangam-ammo kenkuana ken agbalin a gayyemna. Ikarkari ti Biblia: ‘Umadanika iti Dios, ket isu umadaninto [kenka].’—Santiago 4:8.

Makapagagar ti agadal iti Biblia. Apay? No agbasbasaka iti libro, masirpatam ti adda iti isip ti autor. Kasta met, no basaem ti Biblia, maammuam ti pampanunot ken rikrikna ti nailangitan nga Autor dayta—ti Dios. Panunotem ti epektona dayta kenka. Agasem, maammuam ti marikrikna ti Namarsua kenka! Kanayonanna, ipakaammo ti Biblia:

• Ti nagan ti Dios, kinasiasinona, ken nagsasayaat a galadna.

• Ti panggep ti Dios para iti tao.

• No kasano nga agbalinka a gayyem ti Dios.

Kayatmo kadi a maammuan ti ad-adu pay? Maragsakan dagiti Saksi ni Jehova a tumulong. Mabalindaka nga iyadalan iti Biblia nga awan bayadna. Makatulong daytoy tapno agbalinka a nadekdekket iti nailangitan nga Autor ti Biblia—ni Jehova a Dios.