Kilala Mo Bala si Safan kag ang Iya Pamilya?

SA IMO pagbasa sa Biblia, natalupangdan mo bala ang pagsambit kay Safan kag sa pila ka katapo sang iya maimpluwensia nga pamilya? Sin-o sila? Ano ang ginhimo nila? Ano nga mga leksion ang matun-an naton gikan sa ila?

Ginapakilala sa aton sang Biblia “si Safan nga anak ni Azalia nga anak ni Mesulam” may kaangtanan sa pagpasag-uli ni Josias sa matuod nga pagsimba sang mga 642 B.⁠C.⁠E. (2 Hari 22:3) Sa sulod sang nagsunod nga 36 ka tuig, tubtob malaglag ang Jerusalem sang 607 B.⁠C.⁠E., ginpakilala sa aton ang iya apat ka anak nga lalaki, nga sanday Ahikam, Elasa, Gemarias, kag Jaazanias, kag ang iya duha ka apo nga lalaki, nga sanday Micaya kag Gedalias. (Tan-awa ang tsart.) “Ang pamilya ni Safan nangibabaw sa burokrasya [sa ginharian sang Juda] kag amo ang escriba sang hari sugod sang panahon ni Josias tubtob sa tion sang Pagkatapok,” paathag sang Encyclopaedia Judaica. Ang pagrepaso sa ginasiling sang Biblia tuhoy kay Safan kag sa iya pamilya magabulig sa aton nga mahangpan kon paano nila ginsakdag si manalagna Jeremias kag ang matuod nga pagsimba kay Jehova.

Ginsakdag ni Safan ang Matuod nga Pagsimba

Sang 642 B.⁠C.⁠E., sang si Hari Josias mga 25 anyos, nagpangalagad si Safan subong sekretaryo kag manugkopya sang hari. (Jeremias 36:10) Ano ang nalakip sa sini? Ang ginsambit kaina nga reperensia nagasiling nga ang escriba kag sekretaryo sang hari isa ka suod nga manuglaygay sang hari, manugdumala sang pinansial nga mga butang, sangkol sa diplomasya, kag maalamon sa pagpakigrelasyon sa iban nga mga pungsod, sa internasyonal nga kasuguan, kag sa mga kasugtanan sa negosyo. Busa, subong sekretaryo sang hari, si Safan isa sang maimpluwensia nga mga lalaki sa ginharian.

Napulo ka tuig antes, ang lamharon nga si Josias ‘nagsugod sa pagpangita sa Dios ni David nga iya katigulangan.’ Si Safan maathag nga magulang kay Josias kag busa mangin maayo nga espirituwal nga manuglaygay niya kag sumalakdag sang nahauna nga kampanya ni Josias sa pagpasag-uli sa matuod nga pagsimba.⁠ *​​—⁠2 Cronica 34:​1-8.

Sang ginkay-o ang templo, “ang tulun-an sang kasuguan” nakita, kag “ginbasa ini ni Safan sa atubangan sang hari.” Nakibot si Josias sang mabatian niya ang kaundan sini, gani nagpadala sia sing isa ka delegasyon sang masaligan nga mga lalaki kay Hulda nga manalagna nga babayi agod pamangkuton si Jehova tuhoy sa tulun-an. Nagpakita ang hari sing pagsalig kay Safan kag sa iya anak nga si Ahikam paagi sa paglakip sa ila sa delegasyon.​​—⁠2 Hari 22:​8-​14; 2 Cronica 34:14-​22.

Amo lang ini ang pagsambit sang Kasulatan sa ginhimo ni Safan. Sa iban nga mga bersikulo sang Biblia, ginapatuhuyan lamang sia nga amay ukon lolo. Nakaupod sang mga kaliwat ni Safan si manalagna Jeremias.

Si Ahikam kag si Gedalias

Subong sang nahibaluan na naton, ang anak ni Safan nga si Ahikam una nga ginsambit may kaangtanan sa delegasyon nga ginpadala kay Hulda nga manalagna nga babayi. Ang isa ka reperensia nagsiling: “Bisan pa nga ang titulo ni Ahikam  wala ginsambit sa Hebreo nga Biblia, maathag nga may yara sia mataas nga katungdanan.”

Mga 15 ka tuig pagkatapos sadto nga hitabo, ang kabuhi ni Jeremias nabutang sa katalagman. Sang ginpaandaman niya ang mga tawo tuhoy sa katuyuan ni Jehova nga laglagon ang Jerusalem, “gindakop sia sang mga saserdote kag sang mga manalagna kag sang bug-os nga katawhan, nga nagasiling: ‘Mapatay gid ikaw.’ ” Ano ang resulta? Ang rekord nagpadayon: “Ang kamot ni Ahikam nga anak ni Safan yara upod kay Jeremias, agod nga indi sia pag-itugyan sa mga kamot sang katawhan kag ipapatay.” (Jeremias 26:1-24) Ano ang ginapakita sini? Ang The Anchor Bible Dictionary nagsiling: “Ini nga hitabo wala lamang nagapamatuod sang impluwensia ni Ahikam, kundi nagapakita man nga sia, kaangay sang iban nga mga katapo sang pamilya ni Safan, may maayo nga buot kay Jeremias.”

Mga 20 ka tuig sang ulihi, sa tapos malaglag sang mga Babilonianhon ang Jerusalem sang 607 B.⁠C.⁠E. kag ang kalabanan nga katawhan gindala nga bihag, ang apo ni Safan nga si Gedalias, nga anak ni Ahikam, gintangdo nga gobernador sa nagkalabilin nga mga Judiyo. Gintatap bala niya, kaangay sang iban nga mga katapo sang pamilya ni Safan, si Jeremias? Ang rekord sang Biblia nagasiling: “Nian si Jeremias nagkadto kay Gedalias nga anak ni Ahikam sa Mizpa kag nagpuyo upod sa iya.” Pagligad lamang sang pila ka bulan, si Gedalias ginpatay, kag gin-upod sang nagkalabilin nga mga Judiyo si Jeremias sang magkadto sila sa Egipto.​—⁠Jeremias 40:5-7; 41:​1, 2; 43:4-7.

Si Gemarias kag si Micaya

Ang anak ni Safan nga si Gemarias kag ang iya apo nga si Micaya nagtungod sing importante nga bahin sa mga hitabo nga ginlaragway sa Jeremias kapitulo 36. Mga 624 B.⁠C.⁠E. ini sadto, sang ikalima nga tuig ni Hari Joaquim. Si Baruc, nga sekretaryo ni Jeremias, nagbasa sing mabaskog gikan sa tulun-an sang mga pulong ni Jeremias sa balay ni Jehova, “sa hulot kalan-an ni Gemarias nga anak ni Safan.” Gani, “nabatian ni Micaya nga anak ni Gemarias nga anak ni Safan ang tanan nga pulong ni Jehova gikan sa tulun-an.”​​—⁠Jeremias 36:​9-​11.

Ginsugiran ni Micaya ang iya amay kag ang tanan nga iban pa nga mga prinsipe tuhoy sa linukot, kag luyag nila tanan mabatian ang ginasiling sini. Ano ang ila reaksion? “Kag natabo nga sang pagkabati nila sang tanan nga pulong, nagtinulukay sila nga may kahadlok; kag nagsiling sila kay Baruc: ‘Dapat namon sugiran ang hari sini tanan nga pulong.’ ” Apang, antes makighambal sa hari, ginlaygayan nila si Baruc: “Lakat, magpanago ka, ikaw kag si Jeremias, agod wala gid sing makahibalo kon diin kamo.”​—⁠Jeremias 36:12-19.

Subong sang ginpaabot, ginsikway sang hari ang mensahe sa linukot kag ginsunog ini sing isa-isa. Ang iban nga mga prinsipe, lakip ang anak ni Safan nga si Gemarias, “nagpakitluoy sa hari  nga indi pagsunugon ang linukot, apang wala sia magpamati sa ila.” (Jeremias 36:21-​25) Ang libro nga Jeremiah​​—⁠An Archaeological Companion naghinakop: “Si Gemarias isa ka mabaskog nga sumalakdag ni Jeremias sa palasyo ni Hari Joaquim.”

Si Elasa kag si Jaazanias

Sang 617 B.⁠C.⁠E., ginsakop sang Babilonia ang ginharian sang Juda. Ang linibo ka Judiyo, “ang tanan nga prinsipe kag tanan nga isganan, gamhanan nga mga lalaki . . . kag subong man ang tanan nga artisano kag manunukod sang mga balwarte,” gindala nga bihag, pati na si manalagna Ezequiel. Si Matanias, nga ang ngalan niya gin-islan sang mga Babilonianhon nga Sedequias, nangin ang bag-o nga sakop nga hari. (2 Hari 24:12-17) Sang ulihi nagpadala si Sedequias sing isa ka delegasyon nga naglakip sa anak ni Safan nga si Elasa sa Babilonia. Gintulin ni Jeremias kay Elasa ang isa ka sulat nga may importante nga mensahe halin kay Jehova para sa ginbihag nga mga Judiyo.​—⁠Jeremias 29:1-3.

Busa ginapakita sang rekord sang Biblia nga gingamit ni Safan, sang tatlo sa iya mga anak nga lalaki, kag sang duha sa iya mga apo nga lalaki ang ila maimpluwensia nga mga posisyon sa pagsakdag sa matuod nga pagsimba kag sa matutom nga manalagna nga si Jeremias. Kamusta ang anak nga lalaki ni Safan, si Jaazanias? Indi subong sang iban nga mga katapo sang pamilya ni Safan, nagsimba sia sa mga idolo. Sang ikan-om nga tuig sang pagkabihag ni Ezequiel sa Babilonia, ukon sang mga 612 B.⁠C.⁠E., nakita sang manalagna sa palanan-awon ang 70 ka tawo nga nagadulot sing incienso sa mga idolo sa templo sa Jerusalem. Isa sa ila amo si Jaazanias, nga amo lamang ang ginhingadlan. Nagapahangop ini nga isa sia ka prominente nga katapo sining grupo. (Ezequiel 8:​1, 9-12) Ginapakita sang halimbawa ni Jaazanias nga ang pagpadaku sa isa sa diosnon nga pamilya indi garantiya nga mangin matutom sia nga sumilimba ni Jehova. Ang tagsa ka indibiduwal manabat sa iya ginahimo.​—⁠2 Corinto 5:10.

Ang Kaliwatan ni Safan kag sang Iya Pamilya

Sang si Safan kag ang iya pamilya nagtungod sing bahin sa mga hitabo sa Jerusalem, ang paggamit sing mga timbre kinaandan na sa Juda. Ang mga timbre gingamit sa pagsaksi ukon sa pagpirma sa mga dokumento kag human ini sa malahalon nga mga bato, metal, tiposo, ukon kristal. Sa masami naukit sa sini ang ngalan sang tag-iya sang timbre, ang ngalan sang iya amay kag, kon kaisa, ang titulo sang tag-iya.

Linibo ka Hebreo nga mga marka sang timbre sa daga ang nakita. Si Propesor Nahman Avigad, iskolar sa Hebreo nga epigraphy, ang pagtuon sa dumaan nga mga  inskripsion, nagsiling: “Ang mga inskripsion sa timbre amo lamang ang Hebreo nga epigrapiko nga reperensia nga nagasambit sang mga tawo nga nakilal-an gikan sa Biblia.” May nakita bala nga mga inskripsion sa timbre tuhoy kay Safan kag sa iya mga katapo sang pamilya? Huo, ang ngalan ni Safan kag sang iya anak nga si Gemarias makita sa timbre nga ginapakita sa pahina 19 kag 21.

Nagasiling man ang mga iskolar nga mahimo apat pa ka katapo sang pamilya ang ginapatuhuyan sa mga marka sang timbre​—⁠si Azalia, nga amay ni Safan; si Ahikam nga anak ni Safan; si Gemarias nga anak ni Safan; kag si Gedalias, nga maathag nga ginpatuhuyan sa isa ka marka sang timbre subong “manugdumala sang Panimalay.” Ang ikap-at sa sini nga mga timbre ginahangop nga iya ni Gedalias, nga apo ni Safan, bisan pa nga ang iya amay, nga si Ahikam, wala ginsambit. Ang iya titulo sa marka sang timbre nagapakita nga isa sia sang labing mataas nga mga opisyales sa estado.

Ano ang Aton Matun-an?

Maayo gid nga halimbawa ang ginhatag ni Safan kag sang iya pamilya sa paggamit nila sang ila maimpluwensia nga posisyon sa pagsakdag sa matuod nga pagsimba kag sa matutom nga si Jeremias! Mahimo man naton magamit ang aton ikasarang kag impluwensia sa pagsakdag sa organisasyon ni Jehova kag sa aton mga masigkasumilimba.

Makapalig-on gid kag makapabakod-pagtuo para sa aton nga indi lamang regular nga basahon ang Biblia kundi usisaon man ini sing maayo kag kilalahon ang dumaan nga mga saksi ni Jehova subong ni Safan kag sang mga katapo sang iya pamilya. Nalakip man sila sa daku nga “panganod sang mga saksi” nga ang ila mga halimbawa sarang naton mailog.​—⁠Hebreo 12:1.

[Nota]

[Kahon sa pahinae 22]

Si Hulda​​—⁠Isa ka Maimpluwensia nga Manalagna nga Babayi

Sang mabatian ang pagbasa sa “tulun-an sang kasuguan” nga nakita sa templo, ginsugo ni Hari Josias si Safan kag ang apat pa ka mataas-sing-ranggo nga mga opisyales nga ‘pamangkuton si Jehova’ tuhoy sa tulun-an. (2 Hari 22:8-​20) Diin makita sang delegasyon ang sabat? Si Jeremias kag ayhan si Nahum kag si Sofonias, ang tanan mga manalagna kag mga manunulat sang Biblia, nagapuyo sa Juda sadto. Apang, ang delegasyon nagpalapit kay Hulda, nga isa ka manalagna nga babayi.

Ang libro nga Jerusalem​​—⁠An Archaeological Biography nagkomento: “Ang talalupangdon nga butang tuhoy sini nga hitabo amo nga ang lalaki-babayi nga aspekto sang sugilanon ordinaryo lamang. Wala man lang sing isa ang naghunahuna nga indi nagakaigo nga dalhon sang puro-lalaki nga komite ang Linukot sang Kasuguan sa isa ka babayi agod pat-uron kon bala matuod gid ini. Sang nagsiling si Hulda nga pulong ini sang Ginuo, wala sing isa ang nagduhaduha sa iya awtoridad sa paglubad sa problema. Ini nga hitabo masami nga wala ginahatagan sing igtalupangod sang mga iskolar nga nagahibalo kon ano ang papel sang mga babayi sa dumaan nga Israel.” Sa pagkamatuod, ang mensahe nga nabaton halin gid kay Jehova.

[Diagram/Retrato sa pahina 21]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang Kaliwat ni Safan

Mesulam

↓

Azalia

↓

Safan

↓ ↓ ↓ ↓

Ahikam Elasa Gemarias Jaazanias

↓ ↓

Gedalias Micaya

[Retrato sa pahina 20]

Si Gemarias kag ang iban pa nakitluoy kay Joaquim nga indi pagsunugon ang linukot halin kay Jeremias

[Retrato sa pahina 22]

Si Jaazanias, bisan pa nga katapo sang pamilya ni Safan, nakita sa palanan-awon nga nagasimba sa mga idolo

[Picture Credit Line sa pahina 19]

Courtesy Israel Antiquities Authority

[Picture Credit Line sa pahina 21]

Courtesy Israel Antiquities Authority