Ang Daku nga Panikasog nga Mabadbad ang Biblia sa Moderno nga Griego

Ayhan makibot ka sa paghibalo nga sa Gresya, ang pungsod nga ginatawag kon kaisa nga duyan sang hilway nga panghunahuna, ang pagbadbad sa Biblia sa lenguahe sang kinaandan nga mga tawo nangin sentro sang malawig kag mabudlay nga panikasog. Apang sin-o ang magapamatok sa pagbadbad sing madali mahangpan nga Griegong Biblia? Ngaa may nagapamatok sa sini?

AYHAN magahunahuna ang isa nga ang nagahambal sing Griego nga mga tawo may bentaha, bangod ang daku nga bahin sang Balaan nga Kasulatan orihinal nga ginsulat sa ila lenguahe. Apang, ang moderno nga Griego tuhay gid sa Griego sang Septuagint nga badbad sang Hebreong Kasulatan kag sang Cristianong Griegong Kasulatan. Sa katunayan, sa sulod sang nagligad nga anom ka siglo, nasapwan sang kalabanan nga nagahambal sing Griego nga mga tawo nga ang Griego nga Biblia mabudlay hangpon subong sang dumuluong nga lenguahe. Ginbuslan sang bag-o nga mga tinaga ang daan nga mga termino, kag nagbag-o man ang bokabularyo, gramatika, kag pagkahuman sing mga dinalan.

Ang isa ka koleksion sang Griegong mga manuskrito nga napetsahan kutob sang ika-3 tubtob ika-16 nga siglo nagapamatuod sa panikasog nga badbaron ang Septuagint sa bag-o nga porma sang Griego. Sang ikatlo nga siglo, ginbadbad ni Gregory, nga obispo sang Neocaesarea (mga 213-​270 C.⁠E.), ang tulun-an sang Manugwali gikan sa Septuagint pakadto sa mas simple nga Griego. Sang ika-11 nga siglo, ginbadbad sang isa ka Judiyo nga si Tobias ben Eliezer nga nagapuyo sa Macedonia ang mga bahin sang Pentateuko sang Septuagint sa kinaandan nga Griego. Naggamit pa sia gani sing Hebreo nga mga karakter para makabenepisyo ang Macedonianhon nga mga Judiyo nga nagahambal lamang sing Griego apang nagabasa sing Hebreo. Ang kompleto nga Pentateuko sini nga sahi ginbalhag sa Constantinople sang 1547.

Pila ka Kapawa sa Tunga sang Kadulom

Sa tapos masakop sang mga Ottoman ang nagahambal sing Griego nga mga lugar sang Emperyo sang Byzantium sang ika-15 nga siglo, ang kalabanan nga mga tawo didto wala sing tinun-an. Ginpabay-an sang Ortodokso nga Simbahan, bisan pa ginapaboran sing daku sa idalom sang Emperyo sang mga Ottoman, ang panong sini nga mangin imol kag wala tinun-an nga mga mangunguma. Ang Griegong manunulat nga si Thomas Spelios nagkomento: “Ang importante gid nga tulumuron sang Ortodokso nga Simbahan kag sang sistema sini sa edukasyon amo ang pag-amlig sa mga nagapangalawat nga katapo sini batok sa mga propaganda sang Islam kag sang Romano Katoliko. Bilang resulta, ang Griegong edukasyon wala mag-uswag.” Sa sining kahimtangan nga daw wala sing paglaum, nabatyagan sang mahigugmaon sa Biblia nga mga indibiduwal ang kinahanglanon nga hatagan ang nasit-an nga katawhan sing kaumpawan kag lugpay gikan sa Mga Salmo nga tulun-an sang Biblia. Sugod sang 1543 tubtob 1835, may 18 ka badbad sang Mga Salmo sa ginahambal nga Griego.

Ang nahauna nga Griegong badbad sang kompleto nga Cristianong Griegong Kasulatan ginhimo sang 1630 ni Maximus Callipolites, isa ka Griegong monghe sang Callipolis. Natabo ini sa idalom sang panuytoy kag pagsakdag  ni Cyril Lucaris, nga patriarka sang Constantinople kag nangin repormador sang Ortodokso nga Simbahan. Apang, sa sulod sang simbahan may mga kaaway si Lucaris nga indi magbaton sing bisan ano nga pagtinguha sa pagreporma ukon magpasugot sa bisan ano nga pagbadbad sing Biblia sa ginahambal nga lenguahe.⁠ * Ginkuga sia subong isa ka traidor. Walay sapayan sini, mga 1,500 ka kopya sang badbad ni Maximus ang gin-imprinta sang 1638. Bilang reaksion sa sini nga badbad, pagligad sang 34 ka tuig gindeklarar sang isa ka Ortodokso nga sinodo sa Jerusalem nga ang Kasulatan “dapat basahon, indi sang bisan sin-o lang, kundi sang mga nagausisa lamang sa madalom nga espirituwal nga mga butang sa tapos sang nagakaigo nga pagpanalawsaw.” Nagakahulugan ini nga ang Kasulatan dapat lamang basahon sang edukado nga mga klerigo.

Sang 1703, gintinguhaan ni Seraphim, isa ka Griegong monghe gikan sa isla sang Lesbos, nga magbalhag sing isa ka rebisyon sang badbad ni Maximus sa London. Sang wala gintuman sang mga opisyales sang Inglaterra ang ginsaad nila nga pinansial nga bulig, gingastuhan niya ang pagimprinta sing rebisyon. Sa matigdas nga introduksion, ginpadaku ni Seraphim ang kinahanglanon nga basahon sang “tanan nga diosnon nga mga Cristiano” ang Biblia, kag ginsumbong niya ang mataas sing ranggo nga mga klerigo sang simbahan nga “handum nila nga takpan ang ila sayop nga paggawi paagi sa paghimo sa mga tawo nga ignorante.” Subong sang ginpaabot, ginpadakop sia sang mga kaaway niya nga Ortodokso sa Rusya kag gintapok sa Siberia, diin napatay sia sang 1735.

Nagakomento tuhoy sa tuman nga espirituwal nga pagkagutom sang nagahambal sing Griego nga mga tawo sadto nga panahon, amo sini ang ginsiling sang isa ka Griegong klerigo nahanungod sa ulihi nga rebisyon sang badbad ni Maximus: “Ginbaton sang mga Griego ining Balaan nga Biblia, lakip sa iban pa, upod ang gugma kag kalangkag. Kag ginbasa nila ini. Kag nabatyagan nila nga ang kasakit nila naghaganhagan, kag ang ila pagtuo sa Dios . . . labi pa nga naglig-on.” Apang, nahangawa ang ila espirituwal nga mga lider nga kon mahangpan sang mga tawo ang Biblia, nian mabuyagyag ang indi nahisuno sa Kasulatan nga mga pagpati kag mga buhat sang mga klerigo. Busa, sang 1823 kag sang 1836 liwat, ang patriarka sang Constantinople nagpatuman sang kasuguan nga sunugon ang tanan nga kopya sini nga mga badbad sang Biblia.

Isa ka Maisog nga Manugbadbad

Walay sapayan sining mabaskog nga pagpamatok kag hanuot nga kahidlaw para sa ihibalo sa Biblia, may naglutaw nga prominente nga tawo nga magatungod sing importante nga papel sa pagbadbad sing Biblia sa moderno nga Griego. Ining maisog nga tawo amo si Neofitos Vamvas, isa ka kilala nga linguistiko kag bantog nga iskolar sang Biblia, nga ginakabig sang kalabanan subong isa sang “mga Manunudlo sang Pungsod.”

Nagpati gid si Vamvas nga ang Ortodokso nga Simbahan amo ang balasulon kon ngaa wala sing hinalung-ong ang mga tawo sa espirituwal nga mga butang. Nagpati gid sia nga agod mapukaw ang mga tawo gikan sa espirituwal nga katulugon, dapat mabadbad ang Biblia sa bernakular nga Griego. Sang 1831, paagi sa bulig sang iban nga mga iskolar, ginsugdan niya ang pagbadbad sa Biblia sa mahangpan nga Griego. Ang iya kompleto nga badbad ginbalhag sang 1850. Bangod wala sia ginsuportahan sang Griegong Ortodokso nga Simbahan, nagpabulig sia sa British and Foreign Bible Society (BFBS) agod mabalhag kag mapanagtag ang iya badbad. Gintawag sia sang simbahan nga “isa ka Protestante,” kag wala madugayi ginsikway sia.

Ang badbad ni Vamvas napasad gid sa King James Version kag ginsunod ang mga kakulangan sini nga bersion bangod sang limitado nga ihibalo sa Biblia kag sa lenguahe sadto. Apang, sa sulod sang madamo nga tuig amo ini ang pinakamoderno nga Griegong Biblia nga matigayon sang mga tawo. Talalupangdon nga nagalakip ini sang personal nga ngalan sang Dios sing apat ka  beses, sa porma nga “Ieová.”​​—⁠Genesis 22:14; Exodo 6:⁠3; 17:15; Hukom 6:⁠24.

Ano ang kinaandan nga reaksion sang mga tawo sa sini kag sa iban pa nga mahapos-mahangpan nga mga bersion sang Biblia? Talalupangdon gid! Sa isa ka sakayan sa isa sang mga isla sang Gresya, ang isa ka manugbaligya sing Biblia sang BFBS “ginpalapitan sang tuman kadamo nga mga sakayan nga puno sang mga kabataan nga nagkari agod magbakal [sing Biblia], amo nga napilitan sia . . . nga pangabayon ang kapitan nga maghalin na” kay kon indi, maubos ang tanan niya nga suplay sang Biblia sa isa lang ka duog! Apang ang mga nagapamatok naghulag gilayon.

Ginpaandaman sang Ortodokso nga mga pari ang mga tawo nga indi magbakal sini nga mga badbad. Halimbawa, sa siudad sang Atenas, ginkompiskar ang mga Biblia. Sang 1833, ginsunog sang Ortodokso nga obispo sang Creta ang mga “Bag-ong Testamento” nga nakita niya sa monasteryo. Ang isa ka kopya gintago sang isa ka pari, kag gintago sang mga tawo sa malapit nga mga minuro ang ila mga kopya tubtob nga naghalin sa isla ang prelado.

Pagligad sang pila ka tuig sa isla sang Corfu, ang badbad ni Vamvas nga Biblia gindumilian sang Balaan nga Sinodo sang Griegong Ortodokso nga Simbahan. Gindumilian ang pagbaligya sini, kag ang nagaluntad nga mga kopya ginsunog. Sa mga isla sang Chios, Síros, kag Mykonos, ang pagpamatok sang lokal nga klerigo nagresulta sa pagpanunog sing Biblia. Apang ang dugang pa nga pagpugong sa pagbadbad sa Biblia mahanabo pa sa ulihi.

Ang Isa ka Reyna Nangin Interesado sa Biblia

Sang katuigan 1870, narealisar ni Reyna Olga sang Gresya nga diutay lang ang nahibaluan sang Griego nga mga tawo sa kabilugan tuhoy sa Biblia. Bangod nagapati sia nga ang ihibalo sa Kasulatan magahatag sing lugpay kag kaumpawan sa pungsod, gintinguhaan niya nga mabadbad ang Biblia sa mas simple nga lenguahe sangsa bersion ni Vamvas.

Bisan indi awtorisado, ginpalig-on sang arsobispo sang Atenas kag sang pangulo sang Balaan nga Sinodo, nga si Prokopios, ang reyna sa iya mga panikasog. Apang, sang nangayo sia sing pahanugot sa Balaan nga Sinodo, ginpangindian sia. Walay sapayan sini, nagsumiter sia sing bag-o nga aplikasyon, apang ginpangindian ini liwat, sang 1899. Wala ginsapak ang indi pagtugot sa iya, namat-od sia nga magbalhag sing limitado nga edisyon sa kaugalingon niya nga gasto. Natapos ini sang 1900.

Mabaskog nga mga Nagapamatok

Sang 1901, ginbalhag sang The Acropolis, isa ka prominente nga pamantalaan sa Atenas, ang Ebanghelyo ni Mateo nga ginbadbad sa Demotic nga Griego ni Alexander Pallis, isa ka manugbadbad nga nagatrabaho sa Liverpool, Inglaterra. Ang maathag nga motibo ni Pallis kag sang iya mga kaupod amo ang ‘pag-edukar sa mga Griego’ kag ang “pagbulig sa pungsod nga makatibawas” gikan sa pag-usmod.

 Gintawag sang mga estudyante sang Ortodokso nga teolohiya kag sang ila mga propesor ang badbad nga “isa ka pagyaguta sa labing malahalon nga relikya sang pungsod,” isa ka pagpasipala sa Biblia. Si Patriarka Joakim III sang Constantinople nagpaguwa sing isa ka dokumento nga wala nagatugot sang pagbadbad. Ang kontrobersiya nangin politika, kag malimbungon nga gingamit ini sang nagakontrahanay nga mga partido sang politika.

Ang maimpluwensia nga bahin sang media sang Atenas nagsugod sa pag-atake sa badbad ni Pallis, nga nagatawag sang mga sumalakdag sini subong “mga ateista,” “mga traidor,” kag “mga ahente sang dumuluong nga kagamhanan” nga determinado sa pagpahuyang sa Griegong katilingban. Kutob sang Nobiembre 5 tubtob 8, 1901, sa sugyot sang konserbatibo kaayo nga mga grupo sang Griegong Ortodokso nga Simbahan, nagkinagubot ang mga estudyante sa Atenas. Ginsulong nila ang mga opisina sang The Acropolis, nag-rally batok sa palasyo, gin-agaw ang Unibersidad Sang Atenas, kag gin-aha gid nga maghalin sa palangakuan ang mga opisyales sang gobierno. Bangod sang kinagubot, walo ka tawo ang napatay sa pagpakig-away sa mga army. Pagkadason nga adlaw, ginmando sang hari ang paghalin ni Arsobispo Prokopios, kag pagligad sang duha ka adlaw ang bug-os nga Gabinete naghalin sa ila palangakuan.

Pagligad sang isa ka bulan nagprotesta liwat ang mga estudyante kag dayag nga ginsunog ang isa ka kopya sang badbad ni Pallis. Nagpaguwa sila sing isa ka resolusyon batok sa sirkulasyon sining badbad kag naghingyo sing mabug-at nga silot para sa bisan ano nga pagtinguha nga himuon ini sa palaabuton. Nangin balibad ini sa pagdumili sa paggamit sing bisan ano nga modernong Griego nga bersion sang Biblia. Isa gid ka madulom nga tinion!

“Ang Pulong ni Jehova Nagapabilin sing Dayon”

Ang pagdumili sa paggamit sing Biblia sa modernong Griego gindula sang 1924. Sugod sadto, napaslawan gid ang Griegong Ortodokso nga Simbahan sa mga panikasog sini nga indi matigayon sang mga tawo ang Biblia. Sa amo nga tion, ang mga Saksi ni Jehova nanguna sa pagtudlo sing Biblia sa Gresya, subong sang ginahimo man nila sa iban nga mga pungsod. Sugod sang 1905, ginagamit nila ang badbad ni Vamvas agod buligan ang linibo ka nagahambal sing Griego nga mga tawo nga makakuha sing ihibalo tuhoy sa kamatuoran sang Biblia.

Sa sulod sang mga tuig, madamo nga mga iskolar kag propesor ang dalayawon nga nagpanikasog sa pagbadbad sa Biblia sa moderno nga Griego. Sa karon, may mga 30 ka badbad sang Biblia, sing kompleto ukon sing bahin, nga mabasa kag mahangpan sang kinaandan nga mga Griego. Ang isa ka hiyas gid sa sini amo ang Griegong bersion sang New World Translation of the Holy Scriptures, nga ginpaguwa sang 1997 para sa kaayuhan sang 16 milyones ka tawo sa bug-os nga kalibutan nga nagahambal sing Griego nga lenguahe. Ginbalhag sang mga Saksi ni Jehova, ginbadbad sini ang Pulong sang Dios sa paagi nga mahapos basahon kag mahangpan, nga nahisuno gid sa orihinal nga teksto.

Ang panikasog nga mabadbad ang Biblia sa modernong Griego nagapakita sing isa ka importante nga katunayan. Maathag nga ginapakita sini nga walay sapayan sang malain nga mga panikasog sang tawo, “ang pulong ni Jehova nagapabilin sing dayon.”​—⁠1 Pedro 1:25.

[Nota]

[Retrato sa pahina 27]

Gindumalahan ni Cyril Lucaris ang una nga Griegong badbad sang kompleto nga Cristianong Griegong Kasulatan sang 1630

[Credit Line]

Bib. Publ. Univ. de Genève

[Mga retrato sa pahina 28]

Pila ka badbad sa bernakular nga Griego: Mga Salmo nga gin-imprinta sang (1) 1928 ni Ilarion, (2) 1832 ni Vamvas, (3) 1643 ni Julianus. “Daan nga Testamento” nga gin-imprinta sang: (4) 1840 ni Vamvas

Si Reyna Olga

[Credit Lines]

Bibles: National Library of Greece; Queen Olga: Culver Pictures

[Picture Credit Line sa pahina 26]

Papyrus: Reproduced by kind permission of The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[Picture Credit Line sa pahina 29]

Papyrus: Reproduced by kind permission of The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin