Linog . . . bagyo . . . terorismo . . . pagpaniro sa eskwelahan. Pirme naton ina mabasa sa mga ulong dinalan sang mga balita. Siempre, lain ang nabasa mo lang ang parte sa kalamidad sangsa naeksperiensiahan mo gid ini. Ano ang mahimo mo antes, sa tion, kag pagkatapos sang kalamidad para maluwas ka sa katalagman?

ANG tanan makaeksperiensia sing kalamidad. Ang paghanda amo ang pinakaimportante para maluwas ka sa katalagman. Pero ano ang nalakip sa paghanda?

• Ihanda ang imo hunahuna. Batuna nga may mga kalamidad kag mahimo ka mabutang sa katalagman pati na ang imo mga pinalangga. Ulihi na ang tanan kon maghanda ka pagkatapos sang kalamidad.

• Hibalua ang mga kalamidad nga mahimo matabo sa inyo lugar kag kon diin kamo makadto kon matabo ini. Tan-awa kon bala mapag-on ang inyo balay kag kon indi delikado ang napatindugan sini. Kuhaa ang mga madali bangdan sang sunog. Magbutang sing mga smoke detector, kag ilisi ang baterya sini sing indi magkubos isa ka bes kada tuig.

• Ihanda ang mga kinahanglanon sa emerhensia. Mahimo wala na sing kuryente, tubig, linya sang telepono, kag transportasyon. Kon may salakyan ka, tinguhai nga indi magkubos pirme sa tunga sang tangke ang gasolina, kag pirme gid may pagkaon, tubig, kag emergency kit sa inyo balay.—Tan-awa ang kahon nga “ Ara Bala ang Imo mga Kinahanglanon?”

• Dapat may listahan ka sang mga numero sang telepono sang imo mga abyan, malapit man sila ukon malayo sa imo.

• Maghimo sing plano kon paano kamo makapalagyo kag ensayuha ini. Hibalua kon diin ang pinakamalapit nga guluwaan sa inyo bilding, pati na ang kahimusan sang eskwelahan sang inyo kabataan sa tion sang emerhensia. Planuha ninyo sang inyo pamilya kon diin kamo makitaay—pareho sang eskwelahan ukon plasa—ang isa malapit kag ang isa malayo sa inyo balay. Ginapanugda sang mga awtoridad nga praktison sang inyo pamilya ang paglakat pakadto sa sini nga mga lugar.

• Maghimo sing plano nga buligan ang iban, lakip na ang mga tigulang kag may mga kasablagan.

“Sang may sunog na, ang kalabanan nga tawo daw wala nagsapak—nag-uyaya pa sila,” siling ni Joshua nga ginsambit kaina. “Ginpatay pa sang iban ang ila kompyuter ukon nagkuha pa sing ilimnon nga tubig. Ang isa ka tawo nagsiling,  ‘Basi dapat mahulat lang kita anay.’” Bisan daw indi pa maghulag ang iban, nagsinggit si Joshua: “Dapat maggua na gid kita diri subong!” Bangod sini, nakamarasmas ang iya mga kaupod sa trabaho kag nagsunod sa iya panaug sa hagdanan. “Kon may matumba, buligi ninyo kag magpadayon lakat,” sige singgit ni Joshua. “Makagua gid kita diri!”

• Kon may sunog. Maghapa kag magkamang dayon sa pinakamalapit nga guluwaan. Indi ka makakita sing maayo bangod sa aso. Ang kalabanan nga napatay sa sunog amo ang mga nakahaklo sang aso. Ibilin ang imo mga gamit. Importante ang kada segundo para maluwas mo ang imo kabuhi.

• Kon may linog. Manago sa mabakod nga mga muebles ukon mga dingding sa sulod. Paabuta nga may mga linog pa pagkatapos sini kag magpalayo dayon sa mga bilding tubtob posible. Mahimo mga inoras pa kag mag-abot ang ginhanas nga mga manugsalbar, gani kon masarangan mo, buligi ang iban.

• Kon may tsunami. Kon gulpi lang maghunas ang tubig sa dagat, magkadto dayon sa mataas nga mga lugar. Tanda ini nga may nagapadulong nga madamo kag dalagku katama nga mga balod.

• Kon may buhawi ukon bagyo. Magkadto dayon sa mga lugar nga luwas sa katalagman.

• Kon may baha. Indi ka magkadto sa mga bilding nga ginabahaan. Indi mag-ubog ukon magdrayb sa baha. Ang tubig sa baha mahimo may higko kag delikado, lakip na ang mga basura, bukas nga mga manhole, kag natumba nga mga poste.

• Kabalo ka bala? Ang tubig nga duha lang ka pie ang kadalumon mahimo makaanod sang salakyan. Ang kalabanan nga napatay sa baha amo ang mga tawo nga nagtinguha sa pagdrayb sa masulog nga tubig.

• Kon magsiling ang mga awtoridad nga dapat magbakwit, magbakwit dayon! Pahibalua ang imo mga abyan kon diin ka, kay basi madisgrasya sila sa pagpangita sa imo.

• Kabalo ka bala? Mas maayo nga mag-text sangsa magtawag.

• Kon ang mga awtoridad magsiling nga indi kamo maghalin sa inyo balay ukon ginateneran, indi ka maggua. Kon may kemikal, biolohiko, ukon nuklear nga aksidente ukon pag-atake sa gua sang inyo balay, indi ka maggua, patya ang bentilasyon, kag siraduhi sing maayo ang mga puertahan kag mga bintana. Kon may radiasyon bangod sa nuklear, magkadto sa pinakamanubo nga bahin sang bilding para indi ka madali mahalitan. Mamati sa mga estasyon sang TV ukon radyo sa inyo lugar. Indi maggua sa inyo balay kon indi magpahibalo ang awtoridad nga luwas na sa katalagman.

Para malikawan ang balatian kag katalagman, binagbinaga ang masunod nga panugda:

• Magtener sa imo mga abyan, kon posible, imbes sa mga balakwitan.

• Hupti nga matinlo ang inyo ginateneran.

• Maggamit sing mga kagamitan nga makaamlig sa imo kon nagapaninlo. Kon posible, maggamit sing guantes, mabakod nga sapatos, hard hat, kag mask. Maghalong sa mga linya sang kuryente kag natabunan nga mga baga.

• Padayuna ang imo kinaandan nga ginahimo kada adlaw tubtob posible. Kinahanglan makita sang imo mga bata nga kalmado ka kag positibo. Tun-i ninyo ang ila mga leksion sa klase, maghampang, kag magsimba bilang pamilya. Indi magpokus sa mga balita parte sa trahedya, kag indi pag-ipaupok sa miembro sang pamilya ang imo ginabatyag. Magpabulig, kag buligi ang iban.

• Batuna nga may madula ka bangod sa kalamidad. Tulumuron sang gobierno kag sang iban pa nga nagabulig nga malampuwasan mo ang kalamidad, indi nga islan ang tanan mo nga pagkabutang nga nadula. Ang kinahanglan lang naton amo ang tubig, pagkaon, mga bayo, kag maistaran.—1 Timoteo 6:7, 8.

• Batuna nga may epekto ini sa imo emosyon kag magpabulig. Masami ini mabatyagan pagkatapos sang kalamidad. Ang mga sintoma nagalakip sang kabalaka, depresyon, kag pagbag-obag-o sang modo, subong man nabudlayan mamensar, magtrabaho, kag magtulog. Makig-istorya sa imo mainulikdon nga mga abyan.

Naluwas si Joshua sa sunog sa ila ulubrahan, pero madamo sa iya mga kilala ang wala nakaluwas. Ginbuligan sia sang Cristianong mga gulang kag mga doktor. “Ginpasalig nila ako nga normal lang ang pagbatyag sing kasubo para maumpawan ako kag magalipas lang ini,” siling ni Joshua. “Pagligad sang anom ka bulan, wala na ako gawa ginadaman. Ang iban nga sintoma mas madugay nadula.”

Nagabatyag kita sing inhustisya kon may mga kalamidad. Amo kon ngaa ginabasol sang pila ka tawo ang Dios. Madamo sa mga nakaluwas, pareho ni Joshua, ang ginakonsiensia. “Ginapensar ko man gihapon nga basi mas madamo pa kuntani ang akon naluwas,” siling niya. “Naumpawan gid ako bangod sa akon pagpati nga sa indi madugay pahanabuon sang Dios ang bug-os nga hustisya sa duta kag tadlungon ang tanan nga sala. Samtang wala pa ini, ginapabaloran ko ang kada adlaw sang akon kabuhi kag ginahimo ko ang akon masarangan para maamligan ini.”—Bugna 21:4, 5. *