Paano Mo Mapasunod ang Elepante?

I-PLAY

Paano Mo Mapasunod ang Elepante?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA INDIA

SAMTANG ang isa ka mahout, ukon drayber sang elepante, nagaluto sang iya pagkaon sa pangpang sang Narmada River, ginbutang niya ang iya bata sa atubangan sang nagapahuway nga elepante. Gusto sang bata nga maghalin, apang “mahinay sia nga ginbalik sang elepante paagi sa iya ilong,” siling sang libro nga Project Elephant. “Padayon lang sa pagluto ang tatay kag daku gid ang iya pagsalig nga indi maano ang iya bata.”

Ang mga elepante nga nagatrabaho sa mga tawo nagsugod pa sang 2000 B.C.E. Sang una, kalabanan sang mga elepante ginahanas para sa inaway. Sa India karon, ginahanas sila nga magtrabaho. Ginagamit sila sa pagpangtroso, sa mga kapiestahan sang relihion kag mga kasal, sa mga pasayod, sa mga peryahan, kag bisan pa gani sa pagpangalimos. Paano nila ginaanta ini nga mga elepante? Paano sila ginahanas?

Ang Paghanas sa mga Elepante

Madamo nga mga pasilidad sa India ang sarang makaatipan sa mga bata sang elepante nga nadakpan, nabiyaan, ukon napilasan sa kagulangan. Ang isa sa sini nga pasilidad yara sa Koni, sa estado sang Kerala. Ginahanas diri ang bata nga mga elepante nga magtrabaho. Dapat anay maanad sa iya mahout ang bata nga elepante. Ang isa ka paagi agod mahimo niya ini amo ang pagpakaon sa iya. Kilala sang bata nga elepante ang tingog sang iya mahout, kag kon tawgon ini nga makaon, nagadalidali ini agod makatiti kag makakaon sang millet. Ginasugdan ang paghanas sa elepante sa edad nga 13 anyos. Dayon paobrahon sila sa edad nga 25. Sa Kerala, may kasuguan ang gobierno nga indi na pagpaobrahon ang mga elepante nga nagaedad sing 65.

Agod indi maaksidente ang mahout sa pagsakay sa elepante, kinahanglan nga nahanas ang mahout sing maayo. Suno sa Elephant Welfare Association sang Trichur, Kerala, kinahanglan hanason ang bag-o nga mahout sing tatlo ka bulan. Indi lamang ini paghanas sa ila kon paano suguon ang mga elepante. Nagalakip man ini sang pagtuon sa kabuhi sang elepante.

Mas madugay hanason ang daku na nga elepante. Antes paguaon sa hawla ang elepante, tudluan anay sia sa pagsunod sa mga ginahambal sa iya. Sa Kerala, nagagamit ang mahout sing mga 20 ka hambal kag senyas agod magtrabaho ang iya elepante. Nagasinggit ang mahout kag sa amo man nga tion ginapikpik niya ang elepante kag ginapakita kon ano ang himuon. Kon magsunod ang elepante, hatagan ini sing gamay nga pagkaon. Kon makasiguro nga naanta na ang elepante, nagasulod sia sa hawla kag ginahapulas ini. Bangod sini, mangin maayo ang ila kaangtanan. Sa pagligad sang pila ka tion, mahimo na paguaon ang elepante, apang kinahanglan gihapon maghalong bangod basi magbisyo ini. Kon indi pa masigurado nga naanta na ang elepante, ginakadenahan anay ini upod sa duha ka naanta na nga elepante sa tion sang pagpaligo kag paglagawlagaw.

Kon ginasunod na sang elepante ang mga ginahambal sa iya, sakyan na sia sang mahout kag tudluan sa pagtuman sang mga sugo paagi sa pagpikpik sang mga tudlo sa tiil ukon sang tikod sang mahout. Agod nga maglakat ang elepante, ginaipit sang mga kamalagku sang duha ka tiil sang mahout ang mga dalunggan sang elepante. Kon paisulon ini, ginatum-ok niya sang iya duha ka tikod ang mga abaga sang sapat. Agod indi magsala, isa lang ka mahout ang nagasugo sa elepante. Maintiendihan sang elepante ang tanan nga sugo sa sulod sang tatlo ukon apat ka tuig. Pagkatapos sini, indi na nila ini malipatan. Bisan nga tama ka gamay sang utok sang elepante kon ikumparar sa iya lawas, maalam gid ini nga sapat.

Pagsagod sang Elepante

Dapat mangin maayo ang panglawas kag mangin malipayon ang elepante. Kinahanglan sia paliguan kada adlaw. Sa tion sang pagpaligo, ginaluguran sing bato kag bunot sang lubi ang madamol apang mahumok kag sensitibo nga panit sang elepante.

Dayon pakaunon sia. Ginahandaan sia sang mahout sing linuto nga trigo, millet, kag kumpay. Ang panguna nila nga pagkaon nagalakip sang kawayan, dahon sang palma, kag hilamon. Nanamitan gid ang mga elepante kon may hilaw nga karot kag tubo ang ila pagkaon. Kalabanan nga tion sang mga elepante ginagamit nila sa pagkaon. Kinahanglan nila ang mga 140 kilos nga pagkaon kag mga 150 litros nga tubig kada adlaw! Kinahanglan nga mahatag ini sang mahout sa iya elepante agod nga manamian ini sa iya.

Mga Resulta sang Pag-abuso

Ang elepante sa India indi puede nga piliton nga magtrabaho. Nagabato ang mga elepante kon singgitan ukon silutan sila sang mga mahout. Ang pamantalaan nga Sunday Herald sa India nagsiling parte sa isa ka laki nga elepante nga may mga sungo, nga “naakig kag nang-atake . . . pagkatapos nga ginpintasan sia sang mga mahout. Naakig ang elepante sa pagkastigo sang mahout amo nga nang-atake ini kag indi na makontrol . . . kag kinahanglan nga tiruhon sang pangpatulog.” Sang Abril 2007, nagreport ang India Today International: “Sa nagligad lamang nga duha ka bulan, sobra sa 10 ka laki nga elepante ang nang-atake sa mga piesta; sugod sang Enero sang nagligad nga tuig, 48 ka mahout ang napatay sini nga mga sapat.” Pirme ini nagakatabo sa tion sang ginatawag nga musth. Nagakatabo ini kada tuig sa mga laki nga elepante kon nagapangita sila sing bayi nga elepante nga malaisan, kay sa sini nga tion mataas ang testosterone sang adulto nga laki nga elepante. Bangod sini nangin agresibo kag palaaway sa iban nga laki nga elepante kag sa mga tawo. Nagadugay ini sing 15 dias asta sa tatlo ka bulan.

Ang isa pa ka sitwasyon nga nagaaliwasa ang isa ka elepante amo kon ibaligya sila ukon kon bag-o ang ila mahout. Mas gusto nila ang ila daan nga mahout. Agod nga indi magulpihan ang elepante, nagaupod ang iya mahout sa bag-o nga ilistaran sang elepante. Nagabuligay ang bag-o kag ang daan nga mahout asta nga maanad ang elepante sa bag-o nga mahout. Daku gid nga problema kon mapatay ang mahout. Pero sa ulihi, maanad man lang ang elepante kag mabaton na niya ang iya kahimtangan.

Bisan pa nga nahadlok ang pila ka tawo sa sining daku nga sapat, ang isa ka nahanas sing maayo nga elepante nagatuman gid sa iya maayo nga agalon. Kon maayo ang pagtratar sa elepante, indi na sia kinahanglan nga kadenahan kon wala ang iya mahout. Ang kinahanglan lang nga himuon sang mahout amo ang pagpasandig sang isa ka kahoy sa tiil sang elepante kag itukod sa duta kag hambalan sia nga indi maghalin. Tumanon ini sang elepante kag indi man matumba ang kahoy nga ginpasandig sa iya tiil. Subong sang ginsiling kaina, makapakibot kag makatalandog ang kooperasyon sang elepante kag sang iya mahout. Ang maayo nga drayber makasalig sa iya elepante.

[Kahon/Retrato sa pahina 18]

ANG MALAWIG NGA KASAYSAYAN SANG TAWO KAG ELEPANTE

Madugay na nga ginaanta sang tawo ang mga elepante. Ayhan ang pinakamaayo nga halimbawa sini sang una amo si Hannibal nga isa ka heneral sang Carthage. Sang ikatlo nga siglo B.C.E., ang siudad nga Carthage sa Aminhan nga Aprika nakig-away sa Roma sa sulod sang isa ka siglo, nga ginatawag nga Punic Wars. Gintipon ni Hannibal ang iya mga soldado sa siudad sang Cartagena, Spain, kag nagplano nga salakayon ang Roma. Nagtabok sila sa Pyrenees kag nagsulod sa ginatawag karon nga Pransia. Suno sa ginsiling sang magasin nga Archaeology amo ini ang “isa sa pinakamasupog nga padihot sa pagpakig-away sang mga militar,” 25,000 ang iya tinawo, may upod sia nga 37 ka elepante sa Aprika kag iban pa nga kasapatan nga nakargahan sing mga pagkaon kag kagamitan, gintabok nila ang Alps pakadto sa Italya. Dapat nila antuson ang tugnaw, snowstorms, nagakalahulog nga mga bato, kag maisog nga mga tribo sa bukid. Nabudlayan gid sa sini nga paglakbay ang mga elepante. Napatay ang tanan nga elepante sa una nga tuig ni Hannibal sa Italya.

[Credit Line]

[Retrato sa pahina 17]

Ginaluguran sang mahout ang madamol apang mahumok kag sensitibo nga panit sang elepante

[Credit Line]

[Credit Line sang retrato sa pahina 16]

MAGMATA!