Magdiretso sa kaundan

Magdiretso sa listahan sang kaundan

‘Pag-agi sa Buho sang Dagom’

‘Pag-agi sa Buho sang Dagom’

‘Pag-agi sa Buho sang Dagom’

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA AUSTRALIA

SANG natuipan sang taga-Britanya nga mga manuglagulad ang Bass Strait sang 1798, nalangkag gid ang mga opisyal sang navy. Ini nga kalalawran amo ang nagaseparar sa Tasmania kag Australia, kag ang paglayag sa sini nga alagyan mas malapit sing 1,100 kilometros halin sa Inglaterra pakadto sa Sydney.

Apang sa bug-os nga kalibutan, isa ang Bass Strait sa pinakadelikado nga alagyan. Ang mga unos gikan sa katundan, masulog nga tubig, kag ang kadalumon sini nga mga 50 tubtob 70 metros nagaresulta sa dalagku nga mga balod nga nagapabudlay sa paglayag. Delikado man ang dalagku kag matalom nga mga bato sa pangpang sang King Island nga yara mismo sa tunga sang lawod sa nakatundan nga alagyan sini.

Sa karon, indi na delikado ang paglayag sa Bass Strait. Apang sang una, tuhay gid ang kahimtangan sang de-layag pa ang mga sakayan kag simple pa lang ang mga instrumento sa paglayag. Ang paglayag sa nakatundan nga alagyan sang Bass Strait mabudlay gid katama amo nga sibu ini nga ginalaragway nga ‘pag-agi sa buho sang dagom.’

Ang Paglayag sa Ruta nga Great Circle

Sang maaga nga bahin sang ika 19 nga siglo, nagadugay sing lima ka bulan ang paglayag halin sa Inglaterra pakadto sa sidlangan nga bahin sang Australia nga may 19,000 kilometros nga kalayuon, kag mabudlay gid ini! Kinaandan na nga ang ginatos ka pasahero, ang kalabanan mga emigrante kag mga bilanggo, nga yara sa idalom nga panalgan sang sakayan nagaginutok kag makaluluoy ang kahimtangan. Madamo ang ginadagat, ginakulang sang pagkaon, nagabalatian, kag madamo man ang peste. Madamo man ang nagakapatay. * Apang ang ila paglaum sa mas maayo nga buas damlag amo ang nagahatag sa ila sing kusog kag kabakod.

Sang 1852, nangin mas mahapos ang paglayag sang natuipan ni Captain James (Bully) Forbes ang lalakturan. Wala niya ginsunod ang 39th parallel nga alagyan nga ginakabig anay nga amo ang pinakamalapit nga alagyan sa pagtabok gikan sa nabagatnan nga bahin sang Indian Ocean pakadto sa Australia. Sa baylo, nag-agi sia sa great circle ukon sa pinakamalapit nga ruta halin sa Inglaterra pakadto sa bagatnan-sidlangan sang Australia, amo nga nagpalayo pa gid sia pa bagatnan pakadto sa Antarctica. * Walay sapayan sang dalagku nga mga yelo kag mga balod, ang sakayan ni Forbes, ang Marco Polo, nga may 701 ka pasahero nagdungka sa Melbourne, Victoria pagkatapos lamang sang 68 ka adlaw nga paglayag. Tayming gid ang pagkatuip ni Captain Forbes sa bag-o nga ruta kay madamo ang nagapangayaw sa Victoria sa pagpangita sing bulawan. Bangod sini, linibo ka tawo ang luyag magkadto sa Australia sa pagmina.

Halin sa Inglaterra, ang masunod nga dungkaan amo ang Cape Otway nga mga 16,000 kilometros ang kalayuon. Ang mga nagalayag nagagamit sing sextant, ang instrumento sa pagtakus sang anggulo, kag mga tsart agod mahibaluan ang latitude. Kag nagagamit naman sila sang orasan sa barko nga nakabase sa Greenwich Mean Time, ukon ang sibu nga oras sang kalibutan, agod mahibaluan ang longitude. Ang oras sa isa ka lugar mahibaluan paagi sa kataason sang adlaw. Ang isa ka oras nga diperensia sa Greenwich time kag sa oras sang lugar nga nahamtangan sang sakayan nagapahangop sing 15 degree sang longitude. Ang latitude kag longitude nagabulig sa lantip nga mga manuglayag nga mahibaluan kon diin na sila nayon.

Apang mahimo nga sa pila ka adlaw matabunan sang panganod ang adlaw. Kag indi pirme sibu ang mga orasan sang una. Kon madugangan ukon mabuhinan sang isa lang ka segundo kada adlaw sa sulod sang tatlo ka bulan, mahimo maglisa ang sakayan tubtob sa 50 kilometros. Mahimo magtalang ang sakayan bangod sa unos, alipuop, kag kadulom, amo nga indi na ini makasulod sa Bass Strait kag makabunggo sa batuhon nga pangpang sang King Island ukon Victoria. Walay duhaduha nga mabatyagan man sang mga pasahero ang nabatyagan sang isa ka kapitan, nga sang nakita niya ang Cape Otway sa malayo, nagsinggit sia: “Salamat sa Dios! Wala kami magtalang.” Isa ini ka pamatuod sang kalantip sang mga manuglayag sang ika-19 nga siglo, nga ang kalabanan sa ila ‘nakaagi sa buho sang dagom’ nga wala nalunod. Apang ang iban wala nagmadinalag-on.

Ang Lulubngan sang Barko

Antes sang pamanagbanag sang Hunyo 1, 1878, ang madasig nga sakayan nga Loch Ard naglayag pakadto sa baybayon sang Victoria bisan madamol ang alipuop. Pila na ini ka adlaw nga alipuop amo nga nabudlayan ang kapitan nga mahibaluan ang eksakto nga nahamtangan sang iya sakayan. Bangod sini, abi niya malayo pa sia sa baybayon sang Australia. Sang madula na ang alipuop, nakita niya ang 90 metros kataas nga pil-ason nga pangpang mga duha na lang ka kilometro halin sa ila. Nagdalidali ang mga tripulante nga palisuon ang sakayan, apang bangod sa mamadlos nga hangin kag mga balod, wala nila ini napaliso. Wala gani maorasi kag mabaskog nga nagbunggo ang Loch Ard sa pangpang kag pagligad lang sang 15 minutos, naglugdang ini.

Sa 54 ka pasahero, duha lang ang nakaluwas, ang bag-uhan nga tripulante nga si Tom Pearce kag ang pasahero nga si Eva Carmichael, mga wala pa 20 anyos. Inoras nga nagsampay si Tom sa nagbaliskad nga lifeboat sa tuman ka tugnaw nga tubig. Sang ulihi, gin-anod sia sang balod sa isa ka makitid nga alagyan sa tunga sang duha ka pil-as. Sang nakita niya ang baybayon nga may nagalinapta nga kagulub-an sang sakayan, naglangoy sia pakadto didto. Si Eva naman indi makahibalo maglangoy, gani nagkupo lang sia sa kagulub-an sang sakayan sa sulod sang mga apat ka oras tubtob gin-anod sia sa ginsampayan man ni Tom. Sang nakita niya si Tom nga yara sa hunasan, nangayo sia sing bulig. Mga isa ka oras nga naglangoy si Tom pakadto sa iya bangod sa dalagku nga mga balod, pagkatapos gindala niya ang daw nadulaan na sang animo nga si Eva sa higad sang baybay. Si Eva nagsiling: “Gindala niya ako sa makahaladlok nga kueba nga mga sobra 50 metros ang kalayuon gikan sa hunasan, nakakita sia sang isa ka kaha nga brandy, ginbuksan niya ini kag ginpainom sa akon, gani naumpawan ako. Nagpanggabot sia sing mga hilamon kag mga tanomtanom agod may mahigdaan ako. Dayon, nadulaan na ako sang animo sing pila ka oras.” Sa sini nga tion, gintaklas ni Tom ang pil-as kag nangayo sing bulig. Wala pa 24 oras sang naglugdang ang sakayan nga Loch Ard, gindala si Tom kag si Eva sa pinakamalapit nga balay. Napatay ang mga ginikanan kag mga utod ni Eva sa naglugdang nga barko.

Sa karon, linibo ka mga sakayan, dalagku kag magagmay, ang nagalayag sa Bass Strait kada tuig nga wala maano. Maagyan nila ang ginatos ka naglugdang nga barko. Ginabisitahan sang mga turista ang pila ka lugar nga nalugdangan sang mga sakayan kaangay sang Loch Ard Gorge sa Port Campbell National Park, sa Victoria. Nagapahanumdon ini sa kaisog sang mga manuglayag sang ika-19 nga siglo, nga sa tapos malayag ang katunga sang kalibutan, nangin maisugon sila sa pag-agi sa sining mabudlay nga alagyan, ang “buho sang dagom” agod mangita sing maayo nga buas damlag.

[Mga Nota]

^ par. 7 Sang 1852, isa sa lima ka bata nga nagaedad sing 12 ka bulan paubos ang nagakapatay samtang nagalayag halin sa Inglaterra padulong sa Australia.

^ par. 8 Kon bantingon mo ang pisi gikan sa isa ka lokasyon pakadto sa isa ka lokasyon sa tipulon nga bagay, mahibaluan mo ang pinakamalapit nga distansia sini​—amo ini ang great cirle.

[Kahon/​Mga retrato sa pahina 17]

Ano Na Ang Natabo Kay Tom Kag Eva?

Sanday Tom Pearce kag Eva Carmichael, ang lamang nga nakaluwas sa pagkalugdang sang Loch Ard, nangin bantog sa Australia. “Ginpasobrahan sang mga pamantalaan ang balita tuhoy sa pagkalunod, gindayaw nila si Pearce subong isa ka baganihan, kag si Eva Carmichael subong isa ka maanyag nga dalaga kag abi gid sang tanan nga magdayunay sila nga duha,” siling sang libro nga Cape Otway​Coast of Secrets. Bisan pa nangaluyag si Tom, wala sia ginsabat ni Eva, kag pagkaligad sang tatlo ka bulan nagbalik si Eva sa Ireland. Didto sia nakapamana kag nakatigayon sing kabataan. Sang 1934, napatay sia sa edad nga 73. Si Tom nagpadayon sa paglayag kag nakaeksperiensia liwat sang pagkalunod. Apang, nakaluwas sia sa gihapon. Pagkatapos nangin kapitan sang barko sa madamo nga tuig, napatay sia sang 1909 sa edad nga 50.

[Credit Line]

Both photos: Flagstaff Hill Maritime Village, Warrnambool

[Diagram/​Retrato sa pahina 15]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

Ginlayag ni Forbes ang “Marco Polo” (sa ibabaw) gikan sa Inglaterra pakadto sa Australia, nga nagaagi sa mas malapit nga ruta nga ginatawag nga great circle

[Diagram]

ANG DAAN NGA RUTA

39th parallel

ANG GREAT CIRCLE NGA RUTA

Antarctic Circle

[Mapa]

ATLANTIC OCEAN

INDIAN OCEAN

ANTARCTICA

[Credit Line]

From the newspaper The Illustrated London News, February 19, 1853

[Diagram/​Mapa sa pahina 16, 17]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

Ang paglayag sa nakatundan nga bahin sang Bass Strait ginakabig nga ‘pag-agi sa buho sang dagom’

[Mapa]

AUSTRALIA

VICTORIA

MELBOURNE

Port Campbell National Park

Cape Otway

Bass Strait

King Island

TASMANIA

[Retrato sa pahina 16]

Kinse minutos lang ang nagligad sang nakabunggo sa pil-ason nga pangpang ang “Loch Ard,” naglugdang ini

[Credit Line]

La Trobe Picture Collection, State Library of Victoria

[Retrato sa pahina 17]

Ginapakita sang Port Campbell National Park kon sa diin (1) nagbunggo ang “Loch Ard” kag (2) ang kueba ni Tom Pearce

[Credit Line]

Photography Scancolor Australia