Paglagulad sa mga Bahandi sang Oaxaca

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA MEXICO

SUNO sa National Institute of Anthropology and History sang Mexico, nakit-an ang tubtob sa 4,000 ka arkeolohiko nga mga duog sa bug-os nga bagatnan-sidlangan nga estado sang Oaxaca sa Mexico. Nakutkot sang mga arkeologo sa sining mga duog ang malahalon nga mga relikya, nga ang madamo sini ginaeksibit sa Museum of Oaxacan Cultures. Buylugi kami samtang nagapamasyar sa sining makawiwili nga museo.

Ang Museum of Oaxacan Cultures⁠ * nahamtang sa kombento anay sang Santo Domingo de Guzmán, nga yara sa siudad sang Oaxaca, mga 430 ka kilometro sa bagatnan-sidlangan sang Mexico City. Ginaeksibit didto sa 14 ka dalagku nga hulot ang mga alahas, eskultura, seramiko, kag iban pa nga malahalon nga mga hinimuan sang taliambong.

Ginaeksibit sa nahauna nga hulot ang mga ulo sang baslay. Ini lamang ang nabilin nga ebidensia sang presensia sang nagapangayam nga laag-laag nga mga grupo nga nagalagaw sa Oaxaca linibo ka tuig na ang nagligad. Nagsaylo kami sa ikaduha nga hulot, kag nahisayran namon ang tuhoy sa Monte Albán, isa ka siudad sa ibabaw sang pukatod sa tunga sang nalupyakan sang Oaxaca. Gintawag ini nga “nahauna nga daku nga siudad sa Amerika.” Nagtin-ad ang Monte Albán sa ulot sang 300 kag 900 C.⁠E. Apang mahimo nga una ini gintukod sang ikawalo nga siglo B.⁠C.⁠E.

 Ang napreserbar sing maayo nga kagulub-an sang Monte Albán nagapakita nga madamo sang nahibaluan ang mga pumuluyo sini tuhoy sa astronomiya, pagpanghimo sing mga butang nga human sa bulawan, kag hieroglyphic nga sinulatan. Ang arkeolohiko nga mga bahandi sini makita gihapon. Halimbawa, may pila ka piramide nga matalupangdan gid sa mga nalupyakan sa palibot. Dugang pa, nakita ang dalagku nga mga plasa, mga alagyan sa idalom-duta, isa ka halampangan sang ritwal nga hampang sa bola nga ginatawag ollama, kag mga 170 ka pantyon sa idalom-duta.

Sang Enero 9, 1932, natukiban sang arkeologo nga si Dr. Alfonso Caso ang Tomb 7, isa ka pantyon sang Zapotec nga ginlubngan sa isa ka dungganon nga tawo, upod ang daku nga talaguan sang mga bahandi. Nalakip sa mga butang nga nasapwan sa sining pantyon amo ang mga alahas nga himo sa bulawan, pilak, kag saway, subong man sa jade, turquoise, rock crystal, perlas, kag korales. Madamo sining mga butang ang ginaeksibit, pati na ang mga butang nga bulawan nga nagabug-at tanan sing halos 4 ka kilo.

Magluwas sa nagabadlak nga mga alahas kag mga hiyas, ang Tomb 7 nagaunod sang matahom nga mga artifact nga human sa daga kag sang gin-eskultor nga tul-an. Ang isa ka talalupangdon nga butang amo ang isa ka matahom lain-lain sing duag nga banga nga may mga drowing. Sang mapukan ang Monte Albán, ang panag-on sang pagsulat nga ginaukit sa mga monumento natapos, kag ginbuslan ini sang paagi sang pagsulat sang mga Mixtec, ilabi na sa mga codex, ukon mga libro.

Sang 900 C.⁠E., ang tanan nga dalagku nga siudad sa Mesoamerika ginpabay-an, pati na ang Monte Albán. Sang masunod nga 600 ka tuig, naggahom ang mga mangangaway kag mga grupo sang militar. Sa tanan nga grupo nga nagpuyo sa Oaxaca sadtong panag-on, ayhan ang mga Mixtec amo ang may pinakadaku nga ginpasubli. Ang The Encyclopedia Americana nagsiling: “Ang mga Mixtec sampaton sa mga butang nga ila ginahimo kag mga dibuhista, nga sagad gid sa paghimo sing mga alahas kag sing matahom kaayo nga mga libro nga puno sing laragway.”

Ginalauman namon nga makabalik sa ulihi kag repasuhon ang impormasyon nahanungod sa paghimakas sang Mexico nga mangin independiente sa Espanya. Samtang wala pa, kari kamo kag maglagulad sa mga bahandi sang dumaan nga Mexico. Malipay gid kamo nga ginhimo ninyo ini!

[Nota]

[Mga retrato sa pahina 24, 25]

Ang Monte Albán nagtin-ad sa ulot sang 300 kag 900 C.⁠E.

Sa ubos: Busto kag iban pa nga mga butang halin sa Tomb 7 kag mga banga sang amo man nga panag-on

[Credit Line]

All pictures: Reproducción Autorizada por el Instituto Nacional de Antropología e Historia CONACULTA-INAH-MEX