Cherrapunji—Isa sang Pinakatubigon nga mga Duog sa Duta

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA INDIA

ISA sang pinakatubigon nga mga duog sa duta? Apang paano ina natabo? Kinaandan ang kakulang sang tubig diri sa India, kag sa kalabanan nga inadlaw indi mo na gani kinahanglan ang payong! Ano ining makatilingala nga duog nga amon ginalaragway? Ang Cherrapunji​​—⁠isa ka banwa sa Meghalaya nga dulunan sang Bangladesh, sa naaminhan-sidlangan nga estado sang India. Matahom gid kaayo ang Meghalaya amo nga gintawag ini nga “ang Scotland sang Sidlangan.” Ang ngalan sini mismo nagakahulugan “puluy-an sang mga panganod.” Apang ngaa madugay na ginkabig ang Cherrapunji subong isa sang pinakatubigon nga mga duog sa duta? Maglakbay kita sing makadali sa sining makawiwili nga katingalahan sang kinaugali.⁠ *

Sugdan naton ang aton paglakbay sa Shillong, ang kapital sang estado sang Meghalaya. Sakay sa bus para sa mga turista, mapabagatnan kita. Samtang nagalakbay kita sa mga bulubakulod kag malapad nga kahilamnan, makita naton ang nagahulat nga mga panganod sa unahan naton, nga nagapahanumdom gilayon sa aton nga nagakabagay gid ang ngalan nga Meghalaya.

Nagaagi kita sa taklaron kag nagalikoliko nga dalan sa bibi sang madalom nga pil-as nga nakulapan sang madabong nga kakahuyan. Nagahuganas ang mataas kaayo nga mga busay, nga nagailig sa mga suba sa nalupyakan. Samtang nagapundo ang aton bus sa Mawkdok, makita naton ang mga nagaporma nga panganod nga nagalabay sa mga kabakuluran. Hingalagan lamang ginatabunan sini ang bug-os nga talan-awon kag dayon madasig nga nagapaibabaw agod makita ini liwat. Sa makadali lamang, ginlikupan man kita sang madamol nga panganod kag indi na makita. Apang, pagkadugaydugay, ang mga panganod nagpalayo, kag ang adlaw nagsilak sa makahalawhaw nga talan-awon.

Ang Cherrapunji 1,300 ka metro sa ibabaw sang katupungan sang dagat. Sang pag-abot naton sa banwa, wala gid sang makita nga gal-um, kag wala gid sing isa nga nagadala sing payong. Kita lamang nga mga dumuluaw ang nakahanda para sa pag-ulan! Gani san-o magatupa ang ulan?

Ang tropiko nga mga duog may mabunok nga ulan kon mag-alisngaw ang madamo nga tubig bangod sa adlaw gikan sa mas mainit nga mga bahin sang kadagatan. Kon ang mahun-og nga hangin gikan sa Indian Ocean magwaswas sa nabagatnan nga mga banglid sang Himalaya Mountains kag mapilitan sa pagpaibabaw, ginabuy-an sini ang  dala nga tubig sa porma sang mabunok nga ulan. Ang mataastaas nga patag sang Meghalaya amo ang panguna nga pulunduhan sang ulan. Dugang pa, daw subong bala nga sanglit ining mataas nga duog ginainitan sing maayo sang adlaw kon adlawon, ang gal-um nagapaibabaw kag nagapabilin sa ibabaw sang mataas nga patag tubtob ang hangin magabugnaw sa kagab-ihon. Mahimo nga amo sini ang rason kon ngaa ang kalabanan nga ulan nagatupa kon gab-i.

Sang Hulyo 1861, nag-ulan sa Cherrapunji sing makahalawhaw nga nagtakus sing 930 sentimetros! Kag 2,646 sentimetros nga takus sang ulan ang nagtupa sa sulod sang 12 ka bulan halin sang Agosto 1, 1860, tubtob Hulyo 31, 1861. Sa karon, sa promedyo, may 180 ka adlaw nga nagaulan sa isa ka tuig sa Cherapunji. Ang pinakamabunok nga ulan amo ang halin sa Hunyo tubtob Septiembre. Ang mga dumuluaw makapamasyar kag makakita sing mga talan-awon nga indi mabasa sang ulan bangod ang kalabanan nga ulan nagatupa sa gab-i.

Bangod sa tuman nga ulan, daw indi mapatihan nga ining duog magaeksperiensia pa sang kakulang sing tubig. Apang, amo sini pirme ang nagakatabo kon mga bulan sang tigtulugnaw. Sa diin nagapadulong ang tubig sa tingulan? Sa guwa lamang sang Cherrapunji, bangod sang tuman nga pagkalbo sa kagulangan, ang kalabanan nga ulan nagailig gikan sa mataas nga patag, nga nagapuno sang mga suba sa mga kapatagan, nga nagailig pakadto sa Bangladesh. Ginabinagbinag ang mga proyekto nga pagtukod sing mga dam sa mga suba kag ang pagtukod sang mga pulunduhan sang tubig. Apang, suno sa hari sang tribo sang Mawsynram, nga si G. S. Malngiang, “wala sing serioso nga panikasog nga malubad ang problema sa tubig.”

Ang pagduaw sa Cherrapunji pat-od nga makakulunyag kag edukasyunal. Makahalawhaw gid nga talan-awon ang makita sa sining duog! Kag may matahom nga mga kabulakan, lakip ang pila sang 300 ka espesyi sang mga orkids kag ang pinasahi nga espesyi sang tanom nga carnivorous pitcher. Dugang pa, may yara nanuhaytuhay nga ilahas nga mga kasapatan nga maluyagan mo, kag may yara limestone nga mga kuweba nga malagulad kag dalagku nga mga bato nga mausisa. Ang malapad nga katamnan sang kahil sa amo nga duog nagapatubas sing maduga nga prutas subong man nagapaposible sa kinaugali nga pagpatubas sing manamit nga dugos sang kahil. Tanan ini nagahulat sa mga bisita sa Meghalaya, ang “puluy-an sang mga panganod,” kag sa Cherrapunji, ang isa sang pinakatubigon nga mga duog sa duta.

[Nota]

[Mapa sa pahina 14]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

INDIA

Cherrapunji

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Retrato sa pahina 15]

Ang mga busay nagailig sa suba sa nalupyakan

[Retrato sa pahina 15]

Ining tanom nga carnivorous pitcher makita lamang sa sining bahin sang duta

[Credit Line]

Photograph by Matthew Miller