“Genetically Modified” nga mga Pagkaon—Wala Bala Ini sing Peligro sa Imo?

DEPENDE kon diin ka nagapuyo, mahimo nga ang ginakaon mo sa imo pamahaw, panyaga, ukon panihapon karon genetically modified (GM) nga mga pagkaon. Mahimo nga ini patatas nga ginsudlan sing panabog sa insekto ukon kamatis nga madugay madunot sa tapos maipo. Bisan diin man sa sini, mahimo nga ang GM nga mga pagkaon ukon ingrediente wala sing tanda, kag indi mo mapatuhay ang sabor sini gikan sa natural nga mga pagkaon.

Bisan samtang ginabasa mo ining artikulo, ang GM nga mga pananom subong sang soybean, mais, rapeseed, kag patatas nagatubo sa Argentina, Brazil, Canada, China, Mexico, kag Estados Unidos. Suno sa isa ka report, “sang 1998, 25 porsiento sang mais, 38 porsiento sang soybean, kag 45 porsiento sang bulak nga gintanom sa Estados Unidos ang indi na natural kay ginbag-o ang mga gene sini, agod nga ang mga tanom makabato sa mga kemikal nga nagapatay sing mga hilamon ukon agod makapatubas ini sang ila kaugalingon nga pestisidio.” Sang katapusan sang 1999, ginbanta nga 40 milyones ka ektarya sa bug-os nga kalibutan ang natamnan sing inugbaligya nga GM nga pananom, apang indi tanan sini nga pananom sarang makaon.

Peligruso bala sa imo ang mga pagkaon nga ginbag-o ang mga gene sini? Peligruso bala sa palibot ang sientipiko nga mga teknik nga ginagamit sa pagpatubas sing GM nga mga pananom? Ang baisay tuhoy sa GM nga mga pagkaon nagainit sa Europa. Ang isa ka manugprotesta sa Inglaterra nagsiling: “Ang lamang nga ginapamatukan ko sa genetically modified nga mga pagkaon amo nga delikado sila, indi kinahanglan kag indi nagakadapat.”

Paano Ginabag-o ang “Gene” sang Pagkaon?

Ang siensia sa likod sang GM nga mga pagkaon ginatawag nga bioteknolohiya sang pagkaon—ang paggamit sing modernong genetiko sa pagpauswag sing mga tanom, mga sapat, kag mikroorganismo para sa pagpatubas sing pagkaon. Sa pagkamatuod, ang ideya sang pag-eksperimento sa buhi nga mga butang halos pareho sing kadugayon sa agrikultura mismo. Ang una nga mangunguma nga naggamit sing pinakaali nga baka sa iya panong agod paliwatan ang iya pinakaali nga toro sa amo mapauswag ang liwat sini, sa baylo  nga pabay-an ang mga sapat nga magpaliwat sing silahanon lamang, naggamit sing sadsaran nga ideya sang bioteknolohiya. Ang una nga panadero nga naggamit sing lebadura sa pagpaalsa sang tinapay naggamit man sing isa ka buhi nga butang agod makahimo sing isa ka napauswag nga produkto. Ang isa ka butang nga masami ginagamit sa sining kinaandan nga mga pamaagi amo ang natural nga mga proseso agod bag-uhon ang mga pagkaon.

Ang moderno nga bioteknolohiya nagagamit man sing buhi nga mga organismo agod maghimo ukon bag-uhon ang mga produkto. Apang indi kaangay sang kinaandan nga mga metodo, ang moderno nga bioteknolohiya direkta kag sibu nga nagabag-o sang genetiko nga materyal sang mga organismo. Ginabag-o sini ang mga gene sa ulot sang magkatuhay nga mga organismo, sa amo ginapahanabo ang kombinasyon nga indi matabo sa kinaandan nga mga paagi. Ang mga manugpabuad sarang na karon makakuha sing mga kinaiya gikan sa iban nga mga organismo kag isulod ini sa genome sang isa ka tanom—halimbawa, ang resistensia sang isda sa yelo, ang resistensia sang mga virus batok sa balatian, kag ang resistensia sang bakterya sa duta batok sa insekto.

Ibutang ta nga indi luyag sang isa ka mangunguma nga mag-itom ang iya mga patatas ukon mga mansanas kon mapakrisan ini ukon mahanog. Ang mga manugpanalawsaw magatabang paagi sa pagkuha sang gene nga ginatunaan sining pag-itom kag buslan ini sing ginbag-o nga bersion nga nagapugong sang pag-itom. Ukon ibutang ta nga luyag sang manugtanom sing beet nga magtanom sing mas maaga agod makaani sia sing mas madamo. Sa kinaandan indi niya ini mahimo bangod indi makaagwanta ang tanom nga beet sa matugnaw nga tiempo. Ang bioteknolohiya ginagamit kon ang mga gene gikan sa isda nga may resistensia sa matugnaw nga tubig ginasaylo sa tanom nga beet. Ang resulta amo ang GM nga beet nga makaagwanta sang temperatura nga subong kanubo sa -6.5°C, sobra sa pilo sang pinakamanubo nga temperatura nga kinaandan nga maagwanta sang beet.

Apang, ini nga mga kinaiya nga resulta sang pagsaylo sa isa lamang ka gene may limitado nga pagkaepektibo. Ang pagbag-o sa mas masibod nga mga kinaiya, subong sang kadasigon sang pagtubo ukon resistensia sa tigpalamangag, lain naman nga butang. Wala pa sing ika sarang ang modernong siensia nga maniobrahon ang bug-os nga mga grupo sang mga gene. Kay man, madamo sining mga gene ang wala pa gani matukibi tubtob karon.

Isa Bala ka Bag-o nga Pag-uswag sa mga Pananom?

Walay sapayan sang limitado lamang nga pagbag-o sa gene sang mga tanom, malaumon gihapon ang mga sumalakdag sang bioteknolohiya. Nagasiling sila nga ang GM nga mga tanom nagapanaad sing isa ka bag-o nga pag-uswag sa mga pananom. Ang isa ka lider sang industriya sang bioteknolohiya nagsiling nga ang genetiko nga enhinyeriya “isa ka masaaron nga kasangkapan sa panikasog nga mag-aman sing dugang pa nga pagkaon” sa populasyon sang kalibutan nga nagadugang sing mga 230,000 ka tawo kada adlaw.

Ini nga mga tanom nakabulig na sa pagpanubo sang bili sang pagpatubas sing kalan-on. Ang mga pananom nga makaon ginpabakod sang isa ka gene nga nagapatubas sang isa ka kinaugali nga pestisidio, sa amo indi na kinahanglan nga papuswitan sing makahililo nga mga kemikal ang mga ektarya nga pananom. Ang ginbag-o nga mga pananom nagalakip sang mga balatong kag mga uyas nga dagaya gid sa protina—kag daku gid nga bulig sa mas imol nga mga bahin sang kalibutan. Ining “super nga mga tanom” makapaliton sang ila mapuslanon bag-o nga mga gene kag mga kinaiya sa masunod nga mga kaliwatan, nga nagapatubas sing mas bugana nga mga ani sa indi mapatubason nga duta sa imol, sobra sing pumuluyo nga mga pungsod.

“Madamo gid sing masiling para sa pagpauswag sang kahimtangan sang mga mangunguma sining kalibutan,” siling sang presidente sang isa ka nagapanguna nga kompanya sang bioteknolohiya. “Kag himuon namon ina—sa kalalangan sang bioteknolohiya himuon namon paagi sa mga molekula kag sa isa lamang ka gene ang butang nga ginahimo sang mga manugpabuad sing mga tanom sa sulod sang mga siglo paagi sa ‘selective breeding’ (pagsakot sang ali nga mga tanom). Magatuga kami sing mas maayo nga mga produkto, nga magabagay sa espesipiko nga mga kinahanglanon kag himuon namon ini sing mas madasig pa.”

Apang, suno sa mga sientipiko sa agrikultura, ang pagdali sa pagsakdag sa genetiko nga enhinyeriya subong solusyon sa mga kakulang sing pagkaon sa kalibutan nagapierde sang panalawsaw nga ginahimo karon sa mga tanom. Bisan pa indi ini tumalagsahon, mas epektibo ini nga pagpanalawsaw kag makahatag man sing benepisyo sa mas imol nga mga bahin sang kalibutan. “Indi kita dapat magpadala sa sining wala pa mapamatud-an nga teknolohiya samtang madamo sing mas maayo nga mga solusyon sa mga problema sa pagkaon,” siling ni Hans Herren, isa ka eksperto sa pag-away sa mga balatian sa tanom.

Mga Kabalaka Kon Bala Nagakaigo Ini ukon Indi

Dugang sa posible nga mga risgo sa panglawas sang publiko kag sa palibot, nagapati ang iban nga ang pagbag-o sa gene sang mga tanom kag sang iban pa nga buhi nga mga organismo makapabalaka kon bala nagakaigo ini ukon indi. Ang sientipiko kag aktibista nga si Douglas Parr nagsiling: “Ang genetiko nga enhinyeriya nagatabok sa isa ka sadsaran nga dulunan sa pagdumala sang tawo sa planeta, kay ginaislan sini ang kinaugali mismo sang kabuhi.” Amo naman sini ang ginsiling ni Jeremy Rifkin, awtor sang libro nga The Biotech Century: “Sa tion nga matabok mo ang tanan nga biolohiko nga mga dulunan, nagasugod ikaw sa pagtamod sa isa ka espesyi subong isa lamang ka genetiko nga impormasyon nga madali halinon. Nagadul-ong ini sa aton sa pagbinagbinag liwat indi lamang sang aton kaangtanan sa kinaugali, kundi kon paano naton ginagamit ini.” Busa, namangkot sia: “Ang kabuhi bala may kinaugali nga balor ukon galamiton lamang para sa isa ka katuyuan? Ano ang obligasyon naton sa palaabuton nga mga kaliwatan? Ano ang salabton naton sa mga tinuga nga kadungan naton nga nagluntad?”

Ang iban pa, lakip si Prinsipe Charles sang Inglaterra, nagapangatarungan nga ang pagliton sang mga gene sa ulot sang magkatuhay gid nga mga espesyi “nagadala sa aton sa duog nga iya sang Dios, kag sa Dios lamang.” Ang mga estudyante sang Biblia malig-on nga nagapati nga ang Dios “amo ang tuburan sang kabuhi.” (Salmo 36:9) Apang, wala gid sing pamatuod nga ang Dios wala nagaugyon sa pagpabuad sa mga sapat kag mga tanom paagi sa selective breeding agod makapatubas sing maayo pa nga sahi, isa ka butang nga nakabulig sa aton planeta sa pagsakdag sa binilyon ka tawo nga nagakabuhi sa sini. Tion lamang ang makasugid kon bala ang modernong bioteknolohiya makahalit sa mga tawo kag sa palibot. Kon ang bioteknolohiya nagalabang gid “sa duog nga iya sang Dios,” nian—bangod sang gugma kag kabalaka sa katawhan​—⁠sarang niya mabaliskad ini nga mga hitabo.

[Kahon sa pahina 26]

Posible nga mga Katalagman?

Ang bioteknolohiya naghulag sa makalilingin nga kadasigon nga bisan gani ang kasuguan ukon ang manugkontrol nga mga ahensia indi makadungan sa sini. Indi mapunggan sang pagpanalawsaw ang pagtuhaw sang wala ginapaabot nga mga hitabo. Ang nagadamo nga tingog sang mga kritiko nagapaandam tuhoy sa indi tuyo nga mga resulta, halin sa daku nga pagbag-o sa ekonomiya para sa mga mangunguma sang kalibutan tubtob sa paghalit sa palibot kag mga katalagman sa panglawas sang tawo. Ang mga manugpanalawsaw nagapaandam nga indi mahimo ang pagtilaw sa malawig nga tion kag sa daku nga kasangkaron agod mapamatud-an nga walay peligro ang genetically modified (GM) nga mga pagkaon. Ginatudlo nila ang pila ka posible nga mga katalagman.

● Pagkaalerdyik. Kon ang isa ka gene nga nagapatubas sing protina nga makapaalerdyik ginsulod sa mais, halimbawa, ang mga tawo nga alerdyik sa pagkaon mahimo nga mapadayag sa daku nga katalagman. Walay sapayan sang katunayan nga ginaobligar sang mga ahensia nga nagakontrol sang pagkaon ang mga kompanya nga ireport nila kon bala ang ginbag-o nga pagkaon nagaunod sing nagapaalerdyik nga mga protina, nahangawa ang iban nga mga manugpanalawsaw nga basi indi mamutikan sini nga sistema ang wala makilal-i nga mga elemento nga makapaalerdyik.

● Nadugangan nga pagkamakahililo. Ang iban nga mga eksperto nagapati nga ang pagbag-o sa mga gene mahimo nga magapabaskog sa kinaugali nga mga hilo sang tanom sa wala ginapaabot nga mga paagi. Kon ang isa ka gene mangin aktibo sa isa ka tanom, luwas nga matigayon ang ginahandum nga epekto, mahimo man ini magpatubas sing kinaugali nga mga hilo.

● Nagabato sa mga antibiotic. Subong bahin sang pagbag-o sa gene sang mga tanom, nagagamit ang mga sientipiko sing ginatawag nga mga marker gene agod mahibaluan kon bala ang ginahandum nga gene madinalag-on nga napasulod. Bangod ang kalabanan nga marker gene nagabato sa antibiotic, nagakahangawa ang mga kritiko nga basi madugangan pa sini ang nagadaku nga problema tuhoy sa pagbato sa antibiotic. Apang, nagasiling ang iban nga mga sientipiko nga antes gamiton ining mga marker gene, ginagumon anay ini, sa amo mabuhinan ang katalagman.

● Paglapta sang “super nga mga hilamon.” Ang isa ka labing daku nga ginakahangaw-an amo nga sa tion nga matanom ang mga pananom nga may ginbag-o nga gene, ang mga gene makalusot paagi sa mga liso kag pollen padulong sa kaanggid nga mga hilamon, sa amo magatuhaw ang “super nga mga hilamon” nga makabato sa mga herbisidio.

● Halit sa iban pa nga mga organismo. Sang Mayo 1999, ang mga manugpanalawsaw gikan sa Cornell University nagreport nga ang atataro sang mariposa nga nakakaon sing mga dahon nga nabudburan sing pollen halin sa GM nga mais nagmasakit kag napatay. Bisan pa ginaduhaduhaan sang iban kon bala matuod gid ining pagtuon, nagakahangawa gihapon ang iban nga ang wala ginatumod nga mga espesyi mahimo mahalitan.

● Mangin walay pulos ang indi makahalalit nga mga pestisidio. Lakip sa labing madinalag-on nga GM nga mga tanom amo ang pila nga nagaunod sing gene nga nagapatubas sing protina nga makahililo sa peste nga mga insekto. Apang, nagapaandam ang mga biologo nga ang pagpadayag sang mga peste sa hilo nga ginapatubas sini nga gene magabulig sa mga peste sa pagpatubo sing pangontra kag sa amo mangin walay pulos na ang pestisidio.