Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ye Yehowa Anɔkwa

Ye Yehowa Anɔkwa

“Yehowa afee mikɛo kɛ miseshi kɛ bo hu oseshi teŋ odase kɛya naanɔ.”​—1 SAMUEL 20:42.

LALAI: 125, 62

1, 2. Mɛni sa kadimɔ waa yɛ bɔ ni Yonatan ye David anɔkwa ni ekɛ lɛ bɔ naanyo lɛ he?

YONATAN yiŋ efeee lɛ kɔshikɔshi bibioo po akɛ Nyɔŋmɔ kɛ David yɛ. Ena bɔ ni David fee ekãa ni eyagbe Filistinyo oblaŋ ni atsɛɔ lɛ Goliat lɛ. Be ni David gbe Goliat lɛ, efo eyitso ni ekɛbahã Yonatan tsɛ, Maŋtsɛ Saul. (1 Samuel 17:57) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, ekãa ni David jie lɛ kpo lɛ fee Yonatan fɛo waa. Ni kɛjɛ nakai gbi lɛ nɔ kɛyaa lɛ, Yonatan kɛ David batsɔmɔ nanemɛi kpakpai. Yonatan wo David shi akɛ ebaaye lɛ anɔkwa, ni David hu wo lɛ shi akɛ, lɛ hu ebaaye lɛ anɔkwa. (1 Samuel 18:1-3) Yonatan ye eshiwoo lɛ nɔ. Eye David anɔkwa kɛyashi egbo.

2 Kulɛ, Yonatan ji mɔ ni esa akɛ eye nɔ akɛ Israel maŋtsɛ yɛ Saul sɛɛ. Shi Yehowa kɛ hegbɛ nɛɛ hã David. Fɛɛ sɛɛ lɛ, Yonatan tee nɔ eye David anɔkwa. Be ni Saul ka akɛ ebaagbe David lɛ, Yonatan tsui bɔi yeli yɛ enaanyo lɛ hewɔ. No mli lɛ, Yonatan le akɛ David etee ŋa lɛ nɔ yɛ Horesh. No hewɔ lɛ, etee jɛmɛ ni eyawo lɛ hewalɛ ni eya nɔ ekɛ ehiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ. Ekɛɛ lɛ akɛ: “Kaashe gbeyei, ejaakɛ mitsɛ Saul nine shɛŋ onɔ, shi bo oooye Israel nɔ maŋtsɛ, ni matsɔ osɛɛmɔ.”​—1 Samuel 23:16, 17.

3. Mɛni Yonatan bu akɛ no ji nɔ ni he hiaa fe fɛɛ yɛ shihilɛ mli? Ni te wɔfeɔ tɛŋŋ wɔleɔ enɛ? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ nikasemɔ lɛ shishijee lɛ.)

3 Wɔhiɛ sɔɔ mɛi ni yeɔ amɛnanemɛi anɔkwa lɛ waa. Ni nakai Yonatan fee; eye David anɔkwa. Shi ani ole mɔ kroko hu ni Yonatan ye lɛ anɔkwa? Lɛ ji Yehowa. Yɛ Yonatan shihilɛ mli fɛɛ lɛ, ehãaa nɔ ko nɔ ko he ahia lɛ fe ni ebaaye Nyɔŋmɔ anɔkwa. Ni no ji yiŋtoo hewɔ ni eye David anɔkwa ni eyeee ehe awuŋa lɛ. Yonatan wo David hewalɛ po, ni ekɛɛ lɛ akɛ ekɛ ehiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ. Nanemɛi enyɔ nɛɛ ye amɛhe anɔkwa, ni amɛye Yehowa hu anɔkwa. Amɛkamɔ amɛhe kitã amɛkɛɛ: “Yehowa afee mikɛo kɛ miseshi kɛ bo hu oseshi teŋ odase kɛya naanɔ.” Ni amɛ fɛɛ amɛye kitã nɛɛ nɔ.​—1 Samuel 20:42.

4. (a) Kɛ́ wɔmiitao wɔmii ashɛ wɔhe ni wɔtsui anyɔ wɔmli lɛ, mɛni esa akɛ wɔfee? (b) Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

4 Esa akɛ wɔ hu wɔye wɔwekumɛi, wɔnanemɛi, kɛ wɔnyɛmimɛi Kristofoi anɔkwa. (1 Tesalonikabii 2:10, 11) Shi mɔ ni fe fɛɛ ni esa akɛ wɔye lɛ anɔkwa ji Yehowa, ejaakɛ lɛ ji Mɔ ni hã wɔ wala! (Kpojiemɔ 4:11) Kɛ́ wɔye lɛ anɔkwa lɛ, wɔmii baashɛ wɔhe ni wɔtsui baanyɔ wɔmli. Shi jeee be fɛɛ be eyɔɔ mlɛo akɛ wɔbaaye Nyɔŋmɔ anɔkwa. Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaasusu bɔ ni Yonatan nɔkwɛmɔnɔ lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔye Yehowa anɔkwa yɛ shihilɛi ejwɛ ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ amli lɛ he: (1) kɛ́ wɔnuɔ he akɛ mɔ ko ni esa akɛ wɔba wɔhe shi wɔhã lɛ baaa ejeŋ jogbaŋŋ, (2) kɛ́ ehe bahia ni wɔhala mɔ ni wɔbaaye lɛ anɔkwa, (3) kɛ́ nyɛmi nuu ko ni yɔɔ sɔɔmɔ hegbɛ lɛ nuuu wɔ shishi loo eye wɔ sane ni ejaaa, kɛ (4) kɛ́ ewa kɛhã wɔ akɛ wɔbaaye shiwoo ko nɔ.

KƐ́ WƆNUƆ HE AKƐ MƆ KO NI ESA AKƐ WƆBA WƆHE SHI WƆHÃ LƐ BAAA EJEŊ JOGBAŊŊ

5. Mɛni hewɔ ebawa kɛhã Israelbii lɛ akɛ amɛbaaya nɔ amɛye Nyɔŋmɔ anɔkwa be ni Maŋtsɛ Saul yeɔ amɛnɔ lɛ?

5 Be ni Yonatan tsɛ Maŋtsɛ Saul gbo Yehowa nɔ toi ni Yehowa kpoo lɛ lɛ, ebafee kaa kɛhã Yonatan kɛ Israelbii lɛ fɛɛ. (1 Samuel 15:17-23) No mli lɛ, Saul ta “Yehowa sɛi lɛ” nɔ lolo, ni tsɔɔ akɛ ekã he eeye nɔ akɛ Israelbii lɛ amaŋtsɛ. (1 Kronika 29:23) Shi nibii gbohii sɔŋŋ efeɔ. No hewɔ lɛ, ebawa kɛhã Israelbii lɛ akɛ amɛbaaya nɔ amɛye Nyɔŋmɔ anɔkwa, ni amɛba amɛhe shi amɛhã maŋtsɛ ni ehala lɛ.

6. Mɛni tsɔɔ akɛ Yonatan tee nɔ eye Yehowa anɔkwa?

6 Yonatan tee nɔ eye Yehowa anɔkwa. Bo lɛ, susumɔ nɔ ko ni efee be ni Saul bɔi Nyɔŋmɔ nɔ toigbomɔ sɛɛ etsɛɛɛ lɛ he okwɛ. (1 Samuel 13:13, 14) No mli lɛ, Filistibii asraafoi babaoo miiba amɛbatutua Israelbii lɛ. Saul asraafoi lɛ fɛɛ naa shiɔ 600 pɛ, ni amɛteŋ mɔ ko mɔ ko ehiɛɛɛ tawuu nii, akɛ ja Saul kɛ Yonatan pɛ. Shi no mli lɛ Filistibii lɛ hiɛ shwiilii 30,000 sɔŋŋ. Ani enɛ wo Yonatan he gbeyei? Dabi kwraa. Ekai nɔ ni gbalɔ Samuel wie lɛ, akɛ: “Yehowa gbɛ́i kpeteŋkpele lɛ hewɔ lɛ ekwaŋ emaŋ lɛ.” (1 Samuel 12:22) Yonatan kɛɛ asraafonyo ko ni ekɛnyiɛ lɛ akɛ: “Nɔ ko nɔ ko etsĩii Yehowa naa akɛ ekɛ mɛi pii loo mɛi fioo aahere yiwala.” No hewɔ lɛ, ekɛ asraafonyo lɛ tee amɛyatutua Filistibii asraafoi komɛi ni amɛgbe amɛteŋ mɛi aaafee 20. Yonatan kɛ ehiɛ fɔ̃ Yehowa nɔ, ni Yehowa jɔɔ lɛ. Yehowa hã shikpɔŋ lɛ hoso. Enɛ hã Filistibii lɛ atsui fã ni amɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ dɔ eklante eto enyɛmi nɔ ni amɛgbegbee amɛhe. Israelbii lɛ ye kunim.​—1 Samuel 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Te Yonatan kɛ etsɛ ye ehã tɛŋŋ?

7 Eyɛ mli akɛ Saul tee nɔ egbo Yehowa nɔ toi moŋ, shi Yonatan bo Saul toi be fɛɛ be ni ebaahi nakai feemɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Yonatan fata Saul he kɛwu tai kɛfã Yehowa webii lɛ ahe.​—1 Samuel 31:1, 2.

8, 9. Kɛ́ wɔbuɔ mɛi fɛɛ ni Yehowa kɛ hegbɛ ko ewo amɛdɛŋ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ no tsɔɔ akɛ wɔmiiye Yehowa anɔkwa?

8 Esa akɛ wɔkase Yonatan ni wɔ hu wɔye Yehowa anɔkwa. Gbɛ kome ni wɔbaanyɛ wɔtsɔ nɔ wɔfee enɛ ji, ni wɔbaabo amralofoi lɛ toi be fɛɛ be ni ebaahi nakai feemɔ. Yehowa eŋmɛ amralofoi lɛ gbɛ ni amɛye wɔnɔ, ni eesumɔ ni wɔbu amɛ. Biblia lɛ tsɛɔ amɛ “hegbɛi ni nɔ kwɔlɔ.” (Kanemɔ Romabii 13:1, 2.) No hewɔ lɛ, kɛ́ maŋ onukpa ko loo maŋ sɔɔlɔ ko yeee anɔkwa, loo wɔnuɔ he akɛ ebaaa ejeŋ jogbaŋŋ po lɛ, esa akɛ wɔya nɔ wɔbu lɛ. Agbɛnɛ hu, esa akɛ wɔbu mɛi fɛɛ ni Yehowa kɛ hegbɛ ko ewo amɛdɛŋ lɛ.​—1 Korintobii 11:3; Hebribii 13:17.

Nɔ kome ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛtsɔɔ akɛ wɔyeɔ Yehowa anɔkwa ji, ni wɔbaabu wɔhefatalɔi lɛ ekɔɔɔ he eko kɛ́ amɛmiisɔmɔ Yehowa loo amɛsɔmɔɔɔ lɛ (Kwɛmɔ kuku 9)

9 Nyɛmi yoo ko ni yɔɔ Bolivia, ni atsɛɔ lɛ Olga lɛ, ye Yehowa anɔkwa. [1] (Kwɛmɔ shishigbɛ niŋmaa ni yɔɔ sane lɛ naagbee lɛ.) Eyɛ mli akɛ ewu lɛ fee lɛ nibii gbohii moŋ, shi etee nɔ ebu lɛ. Bei komɛi lɛ, nuu nɛɛ kɛ lɛ ewieee, loo ebaajɛ lɛ yɛ Yehowa Odasefonyo ni eji lɛ hewɔ. Be ko po lɛ, ekɛɛ lɛ akɛ ebaashi lɛ, ni kɛ́ eeya lɛ, ekɛ gbekɛbii lɛ baafata ehe kɛya. Shi Olga kɛ ‘efɔŋ etooo efɔŋ najiaŋ.’ Emia ehiɛ eba ejeŋ jogbaŋŋ akɛ ŋa kpakpa. Ehoo nii ehã lɛ, efɔ enii ahe, ni ekwɛ weku lɛ mli bii krokomɛi lɛ. (Romabii 12:17) Kɛ́ ewu lɛ yaasara ewekumɛi loo enanemɛi, ni ebaaná hegbɛ lɛ, ekɛ lɛ yaa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, be ni ewu lɛ papa gbo lɛ, ato gbɛjianɔ akɛ abaafee yara lɛ yɛ maŋ kroko ko nɔ. No hewɔ lɛ, eto nibii fɛɛ ni he baahia kɛhã gbɛfãa lɛ, ni ekɛ ewu lɛ fɛɛ tee. Be ni amɛyashɛ yara lɛ nɔ lɛ, Olga mɛ ewu lɛ yɛ agbo lɛ naa, ejaakɛ no mli lɛ aafee yara lɛ yɛ sɔlemɔtsu ko mli. Olga tee nɔ eto etsui shi ni ejie bulɛ kpo etsɔɔ ewu lɛ afii babaoo. Amrɔ nɛɛ, nuu lɛ etsake esubaŋ. Ewoɔ Olga hewalɛ ni eya asafoŋ kpeei, ni ekɛ etsɔne lɛ yajieɔ lɛ. Bei komɛi po lɛ, ekɛ lɛ fɛɛ yaa.​—1 Petro 3:1.

KƐ́ EHE BAHIA NI WƆHALA MƆ NI WƆBAAYE LƐ ANƆKWA

10. Mɛni hewɔ Yonatan hala akɛ ebaaye David anɔkwa lɛ?

10 Be ni Saul wie akɛ ebaagbe David lɛ, ehe bahia ni Yonatan akpɛ eyiŋ kɛji ebaaya nɔ eye David anɔkwa aloo ebaaye etsɛ lɛ anɔkwa. Enɛ bafee yiŋkpɛɛ ko ni wa waa kɛhã Yonatan. Shi Yonatan le akɛ, Nyɔŋmɔ ekwa Saul, ni amrɔ nɛɛ David ji mɔ ni ekpɛlɛɔ enɔ. No hewɔ lɛ, ekpɛ eyiŋ akɛ ebaaye David anɔkwa. Ebɔ David kɔkɔ yɛ nɔ ni Saul taoɔ afee lɛ he, ni ekɛɛ lɛ ni eyatee. Agbɛnɛ hu, ewie ehe ekpakpa etsɔɔ Saul.​—Kanemɔ 1 Samuel 19:1-6.

11, 12. Kɛ́ wɔsumɔɔ Nyɔŋmɔ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ no baanyɛ aye abua wɔ ni wɔye lɛ anɔkwa?

11 Ehe bahia ni nyɛmi yoo ko ni jɛ Australia, ni atsɛɔ lɛ Alice lɛ ahala mɔ ni ebaaye lɛ anɔkwa. Be ni akɛ lɛ bɔi Biblia lɛ kasemɔ lɛ, egbaa eweku lɛ nibii ni ekaseɔ lɛ. Kɛkɛ ni be ko lɛ, ekɛɛ amɛ akɛ ekɛ amɛ yeŋ Blonya dɔŋŋ, ni egbala nɔ hewɔ ni efeŋ nakai lɛ mli etsɔɔ amɛ. Shishijee mli lɛ, efee tamɔ nɔ ni egbaaa amɛnaa tsɔ, shi sɛɛ mli lɛ, amɛmli fu lɛ waa. Amɛnu he tamɔ nɔ ni ekpoo amɛ. Alice mami kɛɛ lɛ akɛ, esumɔŋ ni ena ehiɛ dɔŋŋ. Alice wie akɛ: “Misumɔɔ miweku lɛ waa, no hewɔ lɛ nɔ ni amɛfee lɛ dɔ mi diɛŋtsɛ, ni ehã minaa kpɛ mihe. Shi akɛni mitswa mifai shi akɛ maye Yehowa kɛ e-Bi lɛ anɔkwa hewɔ lɛ, mitee mihiɛ ni abaptisi mi yɛ kpee ni afee yɛ no sɛɛ nɔŋŋ lɛ shishi.”​—Mateo 10:37.

12 Yehowa ji mɔ ni fe fɛɛ ni esa akɛ wɔye lɛ anɔkwa. No hewɔ lɛ, esa akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ ni wɔkɛ bɔɔltswaa kuu ko, skul ko, loo maŋ ko akaye egbɛhe lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Henry lɛ bɔɔ mɔdɛŋ waa yɛ shwɛmɔ ko ni atsɛɔ lɛ tsɛs lɛ mli, ni efata mɛi ni tswaa tsɛs amɛhãa eskul lɛ ahe. Henry kɛfee oti ni ma ehiɛ akɛ, ebaabɔ mɔdɛŋ waa ehã eskul lɛ, koni amɛye kunim. No hewɔ lɛ, daa otsi lɛ, eyatswaa tsɛs, ni enɛ hãaa ená be kɛhã shiɛmɔ nitsumɔ lɛ kɛ asafoŋ kpeei. Henry wie akɛ, fiofio lɛ, tsɛs lɛ he bahia lɛ kwraa fe Nyɔŋmɔ. No hewɔ lɛ, ekpɛ eyiŋ akɛ etswaŋ tsɛs ehaŋ eskul lɛ dɔŋŋ.​—Mateo 6:33.

13. Kɛ́ wɔyeɔ Yehowa anɔkwa lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ no baaye abua wɔ kɛ́ wɔkɛ naagbai kpe yɛ wɔweku lɛ mli?

13 Bei komɛi lɛ, ebaanyɛ ewa kɛhã wɔ akɛ wɔbaaye wɔweku lɛ mli bii srɔtoi anɔkwa yɛ be kome too lɛ nɔŋŋ mli. Nakai eba lɛ yɛ nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Ken lɛ gbɛfaŋ. Ewie akɛ: “Mimami egbɔ, ni mishwe akɛ mayasara lɛ kpitiokpitio ni mahã ebahi wɔŋɔɔ yɛ be kɛ beiaŋ. Shi no mli lɛ, mimami kɛ miŋa nyɛɛɛ ahi shi yɛ toiŋjɔlɛ mli. Sane lɛ hɔ mi atroma, ejaakɛ minaaa nɔ ni mafee koni amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ amɛná miishɛɛ.” Ken susu nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ lɛ he, ni ena akɛ, esa akɛ eye eŋa lɛ anɔkwa. Ni tsɔɔ akɛ, esa akɛ efee nɔ ni baahã eŋa lɛ mii ashɛ ehe. No hewɔ lɛ, nakai pɛpɛɛpɛ efee. No sɛɛ lɛ, ehã eŋa lɛ le nɔ hewɔ ni esa akɛ ekɛ emami lɛ ahi shi yɛ toiŋjɔlɛ mli, ni ehã emami lɛ hu le nɔ hewɔ ni esa akɛ ebu eŋa lɛ.​—Kanemɔ 1 Mose 2:24; 1 Korintobii 13:4, 5.

KƐ́ NYƐMI NUU KO NI YƆƆ SƆƆMƆ HEGBƐ LƐ NUUU WƆ SHISHI LOO EYE WƆ SANE NI EJAAA

14. Mɛɛ gbɛ nɔ Saul ye Yonatan sane ni ejaaa?

14 Nɔ kroko ni baanyɛ ahã ewa kɛhã wɔ akɛ wɔbaaye Yehowa anɔkwa ji, kɛ́ nyɛmi nuu ko ni yɔɔ sɔɔmɔ hegbɛ lɛ nuuu wɔ shishi loo eye wɔ sane ni ejaaa. Eeenyɛ efee akɛ, Yonatan kɛ shihilɛ ko ni tamɔ nakai kpe. Nyɔŋmɔ ji mɔ ni wo etsɛ Saul maŋtsɛ, shi Saul kɛ Yonatan yeee jogbaŋŋ. Enaaa nɔ hewɔ ni esa akɛ Yonatan asumɔ David. No hewɔ lɛ, be ni Yonatan ye ebua David lɛ, emli fu waa, ni eshwie ebi lɛ hiɛiaŋ shi yɛ mɛi pii ahiɛ. Shi Yonatan tee nɔ ejie bulɛ kpo etsɔɔ etsɛ lɛ. Ni yɛ nakai beiaŋ nɔŋŋ lɛ, etee nɔ eye Yehowa kɛ David, ni ji mɔ ni Yehowa ehala akɛ Maŋtsɛ Saul sɛɛmɔ lɛ anɔkwa.​—1 Samuel 20:30-41.

15. Kɛ́ nyɛmi ko yeee wɔ jalɛsane lɛ, te esa akɛ wɔfee wɔnii wɔhã tɛŋŋ?

15 Ŋmɛnɛ lɛ, nyɛmimɛi hii ni yɔɔ sɔɔmɔ hegbɛi yɛ asafo lɛ mli lɛ bɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛbaaye mɔ fɛɛ mɔ jalɛsane. Shi amɛyeee emuu, ni no hewɔ lɛ, jeee be fɛɛ be amɛbaanu wɔ shishi. (1 Samuel 1:13-17) No hewɔ lɛ, kɛ́ nyɛmi ko eyanuuu wɔ shishi, loo eyeee wɔ jalɛsane lɛ, nyɛhãa wɔyaa nɔ wɔyea Yehowa anɔkwa.

KƐ́ EWA KƐHÃ WƆ AKƐ WƆBAAYE SHIWOO KO NƆ

16. Mɛɛ shihilɛi amli ehe baahia ni wɔmia wɔhiɛ waa ni wɔya nɔ wɔye Nyɔŋmɔ anɔkwa?

16 Kulɛ Saul miisumɔ ni Yonatan aye esɛɛ moŋ fe David. (1 Samuel 20:31) Shi Yonatan sumɔɔ Yehowa, ni eyeɔ lɛ anɔkwa. No hewɔ lɛ, yɛ nɔ najiaŋ ni ebaasusu lɛ pɛ ehe lɛ, ekɛ David bɔ naanyo ni eye shi ni ewo lɛ lɛ nɔ. Nakai pɛpɛɛpɛ mɛi fɛɛ ni sumɔɔ Yehowa ni amɛyeɔ lɛ anɔkwa lɛ feɔ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ, kɛ́ mɔ ko ni tamɔ nakai lɛ ‘kã kita ni eena amane yɛ mli po lɛ, etsakeee.’ (Lala 15:4) Wɔyeɔ Nyɔŋmɔ anɔkwa, no hewɔ lɛ wɔyeɔ wɔshiwoi anɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ wɔkɛ mɔ ko ba gbeekpamɔ ko yɛ nitsumɔ ko he lɛ, wɔyeɔ wɔwiemɔ nɔ, ekɔɔɔ he eko nɔ ni baaba. Ni kɛ́ wɔná naagbai yɛ wɔgbalashihilɛ mli lɛ, wɔyaa nɔ wɔyeɔ wɔhefatalɔi lɛ anɔkwa, ejaakɛ wɔsumɔɔ Yehowa.​—Kanemɔ Maleaki 2:13-16.

Akɛni wɔyeɔ Nyɔŋmɔ anɔkwa hewɔ lɛ, kɛ́ wɔkɛ mɔ ko ba gbeekpamɔ ko yɛ nitsumɔ ko he lɛ, wɔyeɔ wɔwiemɔ nɔ (Kwɛmɔ kuku 16)

17. Mɛɛ gbɛ nɔ nikasemɔ nɛɛ eye ebua bo?

17 Yonatan ye Yehowa anɔkwa yɛ shihilɛi ni jaraa po amli, ni wɔ hu wɔmiisumɔ ni wɔfee nakai. No hewɔ lɛ, nyɛhãa wɔyaa nɔ wɔyea wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ anɔkwa, kɛ́ amɛfee wɔ nibii ni eŋɔɔɔ wɔnaa po. Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, Yehowa tsui baanyɔ emli, ni no baahã wɔmii ashɛ wɔhe waa. (Abɛi 27:11) Wɔle akɛ, Yehowa le nɔ ni hi kɛhã wɔ, ni bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, ebaakwɛ wɔ. Yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, wɔbaasusu mɛi komɛi ni hi shi yɛ David beiaŋ ni ye anɔkwa kɛ mɛi komɛi ni efeee nakai lɛ ahe, ni wɔkwɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ mli.

^ [1] (kuku 9) Atsake gbɛ́i lɛ ekomɛi.