Na Kalou e Kauaitaki Ira Dina na Yalewa?

“A vakavuna na ivalavala ca e dua na yalewa, me beitaki ga vua na noda mate.”​—ECCLESIASTICUS, IKARUA NI SENITIURI B.S.K.

“O iko na nona mata na tevoro: o iko a kania e liu na vuanikau a vakatabui: o iko na imatai ni tamata mo talaidredre ena lawa ni Kalou . . . O iko a vakavuna me ivalavala ca na imatai ni tagane, na iyaloyalo ni Kalou.”​—NA TERTULLIAN, ON THE APPAREL OF WOMEN, IKARUA NI SENITIURI S.K.

NA ITUKUTUKU makawa qori e sega ni volai tu ena iVolatabu. Sa vica vata na senitiuri na kena vakayagataki tiko me dusia na vuna era vakaduiduitaki kina na yalewa. Ena gauna mada ga qo, o ira na dau sevaki ira na yalewa era se cavuqaqataka tiko ga eso na ivola ni lotu me rawa ni vakadonui kina na nodra dau vakalolomataki na yalewa, ra qai tukuna ni dodonu mera beitaki na yalewa ena leqa ni kawatamata. A nona inaki beka na Kalou mera vakalialiai qai vakalolomataki na yalewa vei ira na tagane? Na cava e tukuna na iVolatabu? Meda raica mada.

◼ E sa bau cudruvi ira na yalewa na Kalou?

Sega. Na Kalou e “cudruvi” koya ga “na gata makawa e vakatokai na Tevoro.” (Vakatakila 12:9; Vakatekivu 3:14) Ena gauna e kaya kina na Kalou ni o Atama ena “lewai” watina, e sega ni dusia qori ni vakadonuya na Kalou mera vakabobulataki ira na yalewa na tagane. (Vakatekivu 3:16) Ia a parofisaitaka tiko ga na isau ni nodrau ivalavala ca na imatai ni veiwatini.

Koya gona, na nodra vakalolomataki na yalewa e baleta ga nida tamata ivalavala ca, sega ni loma ni Kalou. Na iVolatabu e sega ni duavata kei na vakasama ni o ira na yalewa e dodonu mera bobula vei ira na tagane me vosoti kina na ivalavala ca taumada.​—Roma 5:12.

◼ A bulia beka na yalewa na Kalou me torosobu vei tagane?

Sega. E tukuna na Vakatekivu 1:27: “A sa bulia na tamata na Kalou mei tovo vata kei koya; e nai tovo ni Kalou sa buli koya ko koya; na tagane kei na yalewa sa buli rau ko koya.” Koya gona, mai na vakatekivu a buli na tamata​—tagane kei na yalewa​—me vakaraitaka na itovo vakalou. E dina ni duidui na ivakarau ni lomadrau kei na kedrau ibulibuli o Atama kei Ivi, ia e tautauvata na ivakaro a soli vei rau, e tautauvata tale ga na dodonu e solia vei rau o koya e Buli rau.​—Vakatekivu 1:28-31.

Ni bera ni buli o Ivi, a tukuna na Kalou: “Au na bulia e dua na dauveivuke e yaga vua [Atama], me nona itokani.” (Vakatekivu 2:18, NW) Na vosa na ‘itokani’ e vakaibalebaletaka beka ni o yalewa e torosobu vei tagane? Sega, baleta na kena vosa vakaIperiu e rawa tale ga ni vakaibalebaletaka na “kena isa e dua” se “na nona ivukevuke” na tagane. Vakasamataka mada na nodrau cakacaka vata na dauveisele kei koya na vuniwai e dauveivakamoceri ena gauna ni veisele. Vakacava e rawa ni caka ga na veisele ke yali e dua vei rau? Sega! E dina ni na vakayacora na veisele o koya na dauveisele, ia e kena ibalebale qori ni bibi duadua na nona itavi? Sega. E va tale ga kina na nona bulia na tagane kei na yalewa na Kalou me rau cakacaka vata, erau na sega ni veisisivi.​—Vakatekivu 2:24.

◼ E vakaraitaka vakacava na Kalou ni kauaitaki ira na yalewa?

Ni raica rawa na veika e rawa ni cakava na tamata ivalavala ca, e sa vakaraitaka vakamatata mai liu na Kalou ni nona inaki me taqomaki ira na yalewa. Ena ivola na La Bible au féminin (Na iVolatabu me baleti ira na Yalewa), a vola kina o Laure Aynard me baleta na Lawa a soli vei Mosese ena ika16 ni senitiuri B.S.K.: “Ena gauna e vakamacalataka kina na Lawa eso na ka e vauci ira na yalewa, e dusia ga vakalevu na nodra taqomaki.”

Kena ivakaraitaki, e vakaroti ena Lawa na nodra rokovi kei na nodra dokai na tama kei na tina. (Lako Yani 20:12; 21:15, 17) E vakarota tale ga na nodra taqomaki vakavinaka na yalewa bukete. (Lako Yani 21:22) Ena gauna mada ga qo, na veitaqomaki e vakarautaka na lawa ni Kalou qori e duidui sara kei na lawa me baleta na kena sega ni soli vakalevu na nodra dodonu eso na yalewa ena levu na vanua. Ia e levu tale na ka e vakaraitaka ni kauaitaki ira dina na yalewa na Kalou.

Na Lawa e Vakaraitaka na Rai ni Kalou me Baleti Ira na Yalewa

Na Lawa a solia na Kalou o Jiova ena matanitu o Isireli ena vukei ira vakalevu​—tagane kei na yalewa​—mera bulabula vakayago, savasava nodra ivalavala, qai dei tiko ga na nodra veiwekani voleka kei Jiova. Ke ra rogoca qai muria, ena “uasivi vei ira kecega na matanitu e vuravura” na matanitu o Isireli. (Vakarua 28:1, 2) Na cava na nodra itavi na yalewa ena Lawa? Dikeva mada qo.

1. Nodra galala yadua. O ira na yalewa ni Isireli makawa era sega ni vakataki ira na vo ni yalewa ena so tale na matanitu baleta ni soli vei ira e levu na galala. Dina nira lesi na tagane mera ulunivuvale, ia era nuitaki watidra mera “nanuma e dua na were, ka volia” qai “tea na were-ni-vaini.” Ke kenadau o yalewa ena culacula kei na talitali, e rawa sara ga ni cicivaka e dua na nona bisinisi. (Vosa Vakaibalebale 31:11, 16-19) Ena Lawa a soli vei Mosese, e tiko tale ga na nodra dodonu yadua na yalewa sega ni o ira ga na tagane.

E Isireli makawa, a soli tale ga na galala vei ira na yalewa mera veiwekani voleka kei na Kalou. E vakamacalataki Ana na iVolatabu, ni a masu vua na Kalou me baleta na nona leqa qai cakava lo na nona yalayala. (1 Samuela 1:11, 24-28) E dua na yalewa mai na siti o Sunemi e dau kere ivakasala vei Ilaisa na parofita ena siga ni Vakacecegu. (2 Tui 4:22-25) Na Kalou a vakayagataki ira tale ga na yalewa mera matataki koya, me vakataki Tepora kei Ulita. Era dau kere ivakasala mada ga vei rau o ira na turaga rogo kei ira na bete.​—Dauveilewai 4:4-8; 2 Tui 22:14-16, 20.

2. Mera vuli. Me vaka nira okati tale ga ena veyalayalati ni Lawa na yalewa, era sureti mera lai vakarorogo ena kena wiliki na Lawa, qori e rawa kina nira vulica e levu na ka. (Vakarua 31:12; Niemaia 8:2, 8) Era vakavulici tale ga mera vakaitavi ena so na ka e vauca na sokalou e matanalevu. Kena ivakaraitaki, eso na yalewa era na rairai ‘tuvanaki mera veiqaravi’ ena valeniveitavaki, eso tale era lai maliwai ira na tagane ena lagasere.​—Lako Yani 38:8; 1 Veigauna 25:5, 6.

E levu na yalewa e tiko vei ira na kila ra qai kenadau ni cicivaka na bisinisi e rawati kina na tubu. (Vosa Vakaibalebale 31:24) Na nodra ivakarau na vo ni veimatanitu ena gauna ya mera vakavulici ira ga na luvedra tagane o ira na tama, ia o ira na Isireli era vakaitavi tale ga na tina ena nodra vakavulici na luvedra tagane me yacova nira sa uabula. (Vosa Vakaibalebale 31:1) E macala gona nira vuli tale ga na yalewa e Isireli makawa.

3. Veirokovi qai veidokai. E vakaroti sara ga vakamatata ena Vunau e Tini: “Mo vakarokorokotaki rau na tamamu kei na tinamu.” (Lako Yani 20:12) Eda wilika tale ga ena nona vosa vakaibalebale na tui vuku o Solomoni: “Na luvequ, mo vakarorogo ki nai vakavuvuli i tamamu, ka mo kakua ni biuta na vunau i tinamu.”​—Vosa Vakaibalebale 1:8.

E lavaki tale ga ena Lawa eso na ivakaro matailalai me baleta na nodra dau veimaliwai na sega ni vakawati, mera dau rokovi kina na yalewa. (Vunau ni Soro 18:6, 9; Vakarua 22:25, 26) Na tagane vinaka ena kauaitaka na veika ena sega ni rawa ni cakava o watina ni vakatau ena kena ituvaki vakayago kei na veiveisau e dau yaco e yagona.​—Vunau ni Soro 18:19.

4. Me taqomaki na nodra dodonu. E tukuni ena nona Vosa ni o Jiova e vaka na “tamadra na luveniyali, kei koya sa lewa e na vukudra na yada.” Kena ibalebale ni na taqomaki ira na sega ni kauaitaki tu na nodra dodonu mai vei ira na tama se tagane vakawati. (Same 68:5; Vakarua 10:17, 18) Ena dua gona na gauna, a cakava na ka tawadodonu e dua na dau kumuni dinau vua na nona yada e dua na parofita, a qai vakayacora o Jiova e dua na cakamana me vukei koya na yada qori me rawa ni bula tiko ga kina, me dokai tale ga na nona dodonu.​—2 Tui 4:1-7.

Ni bera nira curuma na Vanua Yalataki na Isireli, a mate o Silofati e dua ulunivuvale qai sega ni dua na luvena tagane. Eratou mani kerei Mosese na lima na luvena yalewa me solia vei ratou e dua “nai votavota” ena Vanua Yalataki. E levu tale na ka e solia vei ratou o Jiova mai na ka eratou kerea. E tukuna vei Mosese: “Mo solia dina ga vei iratou e dua nai votavota me ratou taukena e na kedra maliwa na wekana na tamadratou; ia mo solia vei iratou nai votavota ni tamadratou.” Me tekivu mai na gauna oya, e rawa vei ira na yalewa e Isireli mera taura nodra ivotavota mai vei tamadra ra qai solia vei ira na luvedra.​—Tiko Voli Mai na Lekutu 27:1-8.

Vakacalai na Rai ni Kalou me Baleti Ira na Yalewa

Ena Lawa a soli vei Mosese, era marautaka na yalewa na nodra itavi dokai kei na kena rokovi na nodra dodonu. Ia me tekivu mai na ikava ni senitiuri B.S.K., e sa veivakamuai na itovo vaKirisi ena lotu vakaJiu, qori na nodra raici sobu na yalewa.​—Raica na kato “Nodra Vakaduiduitaki na Yalewa ena iVola ni Gauna Makawa.”

Kena ivakaraitaki, na dauserekali ni Kirisi o Hesiod (ikawalu senitiuri B.S.K.) e beitaki ira na yalewa nira vakavuna na leqa kece ni kawatamata. Ena nona serekali na Theogony, e tukuna kina “nira kawa se yavusa vakarerevaki na yalewa baleta nira vakavuna tiko e levu na leqa ena keda maliwa na tamata.” E takalevu sara na rai qori ena lotu vakaJiu ena itekitekivu ni ikarua ni senitiuri B.S.K. Na Talmud, a tekivu vakarautaki mai na ikarua ni senitiuri S.K., a vakasalataki ira na tagane: “Kua ni dau veivosaki vakalevu kei ira na yalewa, baleta ni o na tawasavasava kina.”

Ena veisenitiuri sa oti, e tara sara ga vakalevu na nodra itavi na yalewa ena veivanua vakaJiu na sega ni veinuitaki va qori. Ena gauna i Jisu, e yalani na vanua era curuma na yalewa ena valenisoro, era na yaco ga ena Lomanibai ni Marama. Era vakatarai ga na tagane mera vulica na veika me baleta na lotu, de dua era na sega tale ga ni dabe vata na tagane kei na yalewa ena nodra valenilotu na Jiu. E tiko ena Talmud na ka a tukuna e dua na Rapai: “O koya e vakavulici luvena yalewa ena Torah [na Lawa] e vaka ga ni sa vakavulici koya tiko ena ka vakasisila.” Nodra vakacala na rai ni Kalou o ira na iliuliu ni lotu vakaJiu, era sa vakavulici ira tiko kina e levu na tagane mera cati ira na yalewa.

A siqema o Jisu na veivakaduiduitaki va qori ena gauna se bula voli kina e vuravura, ni sa vakawakana tu ena nodra ivakarau vakavanua. (Maciu 15:6, 9; 26:7-11) Vakacava a veisautaka na ivakavuvuli qori na rai i Jisu me baleti ira na yalewa? Na cava eda rawa vulica mai na nona itovo kei na nona rai? Vakacava e sa vakacegui ira na yalewa na lotu vaKarisito dina? Ena qai saumi qori ena ulutaga tarava.

 [Kato ena tabana e 7]

Nodra Vakaduiduitaki na Yalewa ena iVola ni Gauna Makawa

Me tekivu mai na imatai ni senituri S.K., era tekivu vakayagataka na ivakavuvuli vaKirisi o ira na dauvolaivola me vakataki Philo mai Alexandria, mera vakamacalataka tale na itukutuku ena Vakatekivu. E tukuna o Philo ni vakavuna o Ivi na ivalavala ca rau cakava​—oya na nodrau veiyacovi​—mani totogitaki ena kena “kautani na galala kece e tu vua sa qai lewai koya o tagane.” Na rai cala va qori me baleti ira na yalewa e sa bosokivata kei na vakavuvuli vakaJiu, wili tale ga kina na nodra ivola na Qasenilotu.

Ena Midrash Rabba, dua na ivola vakaJiu ena ikarua ni senitiuri, a tukuna kina e dua na rapai na vuna e dodonu mera dau ubia kina na uludra na yalewa. E kaya: “E vaka sara ga e caka cala qai maduataka nira na raici koya na tamata.” Na daunicioloji o Tertullian, e veivakamuai vakalevu na nona ivola ena itekitekivu ni ikarua ni senituri S.K., e vakavuvulitaka ni dodonu vei ira na yalewa mera lako yavoki “me vaka ga ni vakaloloku qai veivutuni tiko o Ivi.” Qori eso na ivakavuvuli e dau nanumi cala tu ni yavutaki mai na iVolatabu, sa qai vakavuna ga na nodra vakaduiduitaki vakalevu na yalewa.

 [iYaloyalo ena tabana e 5]

A buli o Ivi me ivukevuke, me itokani tale ga i Atama

 [iYaloyalo ena tabana e 6]

O ira na yalewa e Isireli makawa era vakaitavi ena caka bisinisi