Na Tui Tabu e “iSosomi kei Sanito Pita”?

A VOLAVOLA na tui tabu o John Paul II vua na bisovi mai Limburg, Jamani, me vakacala na nona vakatulewa na bisovi me baleta na vakalutu. E tekivuna na nona ivola ena nona kaya ni nona itavi me qarava “na nodra bula kei na nodra duavata na lotu kece me vaka na inaki i Jisu Karisito.” E kaya o John Paul II ni tu vua na dodonu me vakacala na vakatulewa ni bisovi, baleta ni tui tabu qai “isosomi kei Sanito Pita.”

E tukuna e dua na ivakamacala ni lotu Katolika vakaRoma, ni a “lesi Sanito Pita na Karisito me nodra iliuliu na yapositolo kece.” E tomana na lotu Katolika ni “lewa o Karisito me tiko na isosomi tudei kei Pita; o ira na isosomi qori era bisovi ni Roma.”—New Catholic Encyclopedia (2003), Volume 11, tabana e 495-496.

Era ile bibi dina qori. O sa bau vaqaqa e dina se sega? Meda raica mada na isau ni taro qo: (1) E tukuni beka ena iVolatabu ni imatai ni tui tabu o Pita? (2) Na cava e laurai ena itukutuku makawa me baleta na itekitekivu ni nodra veisosomitaki na tui tabu? (3) E laurai beka ena ka era cakava kei na nodra ivakavuvuli na tui tabu nira isosomi dina kei Pita?

E iMatai ni Tui Tabu o Pita?

Me vakadinadinataki na nodra ile ni tauyavu vei Pita na lotu, era vakayagataka voli mai ena dua na gauna balavu na lotu Katolika na vosa i Jisu ena Maciu 16:18: “[O] iko Pita, au na tara na noqu ivavakoso ena delanivatu qo.” A volai sara tu ga vakaLatina na vosa qori ena ruku ni doka mokimokiti ni valenilotu levu mai Roma na St. Peter’s Basilica.

Na qase ni lotu e dau rokovi o Augustine a nanuma ena dua na gauna ni a tauyavu vei Pita na ivavakoso. Ia ni vakarau cava na nona bula, a veisautaka na ka e nanuma me baleta na ka e tukuna o Jisu. Ena dua na ivola e vakatokai na Retractation, a tukuna kina o Augustine ni tauyavu vei Jisu na lotu se na ivavakoso vaKarisito, sega ni o Pita. *

E macala ni cavuti vakalevu na yapositolo o Pita ena Kosipeli. Eso na gauna, o Jisu e dau kauti iratou ga e tolu na nona yapositolo—o Joni, Jemesa kei Pita. (Marika 5:37, 38; 9:2; 14:33) A solia vei Pita o Jisu “na ki ni matanitu vakalomalagi,” a vakayagataka qori o Pita me dolava kina na sala ina Matanitu—taumada vei ira na Jiu kei ira na tavuki, tarava o ira na kai Samaria, qai muri sara o ira na kai Veimatanitu. (Maciu 16:19; Cakacaka 2:5, 41; 8:14-17; 10:45) Ni sega ni mamadua o Pita, a dau vosa kina ena vukudratou na yapositolo ena so na gauna. (Cakacaka 1:15; 2:14) E kena ibalebale beka qori ni ulu ni ivavakoso taumada o Pita?

A vola na yapositolo o Paula ni a lesi o Pita me “yapositolo vei ira na cili.” (Kalatia 2:8) Ia ni laurai na veitikina wavolita, a sega ni tukuna tiko o Paula ni a liutaka na ivavakoso o Pita. Na ka e tukuna o Paula e vakaibalebaletaka tiko ga na itavi i Pita me vunau vei ira na Jiu.

 E macala ni a soli vei Pita e levu na itavi, ia e sega ni bau laurai ena iVolatabu ni a tukuna ni ulu ni ivavakoso, me vakatulewa kina ena vukudratou na tisaipeli. Na ka ga e vola ena nona ivola ni o koya e dua na “yapositolo,” e dua na “qase.”—1 Pita 1:1; 5:1.

iTukutuku Makawa kei na iTekitekivu ni Tui Tabu

Na gauna cava e tekivu kina na vakasama ni nodra veisosomitaki na tui tabu? A tekivu tale ga vakacava? Na vakasama ni sega ni cala na nona saga e dua me uasivi ira era vakabauta vata, a tekivu ni ratou se bula tiko na yapositolo. Era raica vakacava na yapositolo na vakasama qori?

A tukuna sara ga na yapositolo o Pita vei ira na tagane era liutaka tiko na ivavakoso mera “kua ni vakacolasau vei ira e taukeni ira na Kalou”; ia mera sulumaka ga na yalomalumalumu ena nodra veimaliwai. (1 Pita 5:1-5) A vakarota na yapositolo o Paula nira na cadra mai eso ena ivavakoso era na “vakatanitaka na ivakavuvuli dina mera vakacalai ira kina na tisaipeli mera muri ira.” (Cakacaka 20:30) Ni voleka ni cava na imatai ni senitiuri S.K., a vola na yapositolo o Joni e dua na ivola me vunauca kina e dua na tisaipeli o Tiotirifi. Na cava e vunauci kina? Dua na vuna ni “dau viaviadua” ena ivavakoso. (3 Joni 9) Na veivunauci va qori era cakava na yapositolo a tarova tu qai vakaseva na nodra sasaga eso ena loma ni dua na gauna mera vakalevulevui ira.—2 Cesalonaika 2:3-8.

Nira mate oti ga na yapositolo, era vakalevulevui ira sara eso. E kaya na Cambridge History of Christianity: “A rairai sega ni dua na bisovi e ‘cecere duadua’ e Roma ni bera na veimama ni ikarua ni senitiuri.” Ena ikatolu ni senitiuri, a okati koya na bisovi ni Roma me cecere duadua, ena so mada ga na ka e vauca na lotu. * Me vakadeitaka na kena tukuni ni cecere duadua na bisovi ni Roma, eso era kumuna na kedra ivolatukutuku na isosomi kei Pita.

Ia na ivolatukutuku qori e sega ni tokona sara na nona ile na bisovi ni Roma. Na cava na vuna? Taumada, a sega ni vakadeitaki eso na yaca era tu kina. E bibi sara ni sega ni donu na ivurevure ni itukutuku qori. Eda kila vakacava? Ke lai vunau mada ga e Roma o Pita me vaka e tukuna eso na ivola ena imatai kei na ikarua ni senitiuri, e sega ni dua na ivakadinadina ni ulu ni ivavakoso e kea.

Na lisi balavu ni yacadra na lotu vaKarisito a vola na yapositolo o Paula vei ira e Roma, e  dua na ivakadinadina ni sega ni ulu ni ivavakoso e kea o Pita. A sega mada ga ni vola kina na yaca i Pita. (Roma 16:1-23) Ke ulu ni ivavakoso o Pita, o nanuma ni na guilecavi koya o Paula se nakita me kua ni vola na yacana?

Nanuma tale ga, ni rauta na gauna e vola kina o Pita na imatai ni nona ivola uqeti vakalou, a vola tale ga o Paula na ikarua ni nona ivola vei Timoci. A cavuti Roma o Paula ena nona ivola. Na ono na ivola a vola mai Roma e sega ni bau cavuti Pita kina.

Ni oti e rauta ni 30 na yabaki na nona volavola o Paula, a vola na yapositolo o Joni e tolu na ivola kei na Vakatakila. A sega mada ga ni bau vola ena dua vei ira na ivola qori ni rogo duadua na ivavakoso mai Roma, se tukuna ni tiko kina e dua na iliuliu ni lotu e soli vua na itutu cecere duadua qai tukuni ni isosomi kei Pita. Na iVolatabu kei na itukutuku makawa e sega ni tokona na vakasama ni o Pita e imatai ni bisovi ena ivavakoso mai Roma.

Tokona na ka Era Kaya na Tui Tabu na Nodra iTovo kei na iVakavuvuli?

Eda namaka vua e dua e tukuna ni “isosomi kei Sanito Pita” se “mata i Karisito” me vakatotomuria na nodrau itovo kei na nodrau ivakavuvuli o Pita kei Karisito. Kena ivakaraitaki, a taleitaka beka o Pita mera qaravi koya o ira era vakabauta vata? Sega. A sega ni taleitaka me caka vua na ka me vakarokorokotaki kina. (Cakacaka 10:25, 26) Ia vakacava o Jisu? A tukuna ni sega ni lako mai me qaravi, me veiqaravi ga. (Maciu 20:28) Vakacava o ira na tui tabu? Era cata tale beka ga na rogo, icavuti cecere kei na veisisivitaki ni iyau kei na veiliutaki?

O Pita kei Karisito erau turaga yalododonu, erau uqeta tale ga na veiyaloni. Vakatauvatana na nodrau ivakaraitaki kei na ka e tukuna me baleti tui tabu Leo X na Catholic encyclopedia Lexikon für Theologie und Kirche (iVolavosa ni Cioloji kei na Lotu): “E vakaogai koya ena ka vakapolitiki, dau tovaki ira na nona vuvale se itokani, e taleitaka tale ga na lasa vakavuravura, a vakawalena na ka e bibi cake o Leo X, oya na nona itavi e vauca na veika vakayalo.” E tukuna na bete ni Katolika e parofesa ni itukutuku makawa ni lotu o Karl Amon, e laurai ena ivolatukutuku e tiko na kena ivakadinadina ni kilai o tui tabu Alexander VI ena “levu ni nona lawaki, vakatanitaka na lewa, volia qai volitaka na itutu ena lotu, kei na ivalavala dukadukali.”

Ia vakacava na nodra ivakavuvuli na tui tabu ni vakatauvatani kei na ivakavuvuli i Pita kei Karisito? A sega ni vakabauta o Pita nira na lai bula kece i lomalagi na tamata vinaka. A kaya me baleta na tui vinaka o Tevita: “E sega ni lako cake i lomalagi o Tevita.” (Cakacaka 2:34) A sega tale ga ni vakavuvulitaka mera papitaiso na gonelalai. A vakavuvulitaka ga ni dodonu me raica vakabibi na papitaiso e dua e vakabauta.—1 Pita 3:21.

A vakavulica o Jisu mera kua ni vakalevulevui ira na nona tisaipeli. E kaya: “O koya e via liu me muri duadua, me dauveiqaravi.” (Marika 9:35) Ni bera ni mate o Jisu a vakamatatataka vei ira na nona imuri: “Moni kua ni kacivi ena Rapai, ni dua ga nomuni qasenivuli, ni veitacini ga. Ni kua tale ga ni vakatoka e dua me tamamuni e vuravura, ni dua ga na Tamamuni e tiko mai lomalagi. Ni kua ni vakatokai tale ga moni ‘iliuliu,’ ni dua ga nomuni iLiuliu, o Karisito.” (Maciu 23:1, 8-10) Oni nanuma nira muria na tui tabu na ivakavuvuli i Pita kei Karisito?

Era kaya eso nira na veisosomitaki tiko ga na tui tabu ke sega mada ga ni vaKarisito na nona itovo o koya e veisosomitaki. O nanuma ni dina na ile qori? E kaya o Jisu: “Ena vuataka ga na vua vinaka na kau vinaka, ena vuataka na vua ca na kau ca, na kau vinaka ena sega ni vuataka na vua ca, se na kau ca me vuataka na vua vinaka.” Ni o vakasamataka na ivakadinadina sa veivosakitaki oti mai, o nanuma ni rau na via okati o Pita kei Karisito ena ka era vuataka na tui tabu?—Maciu 7:17, 18, 21-23.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 25]

E laurai ena ivakadinadina sa veivosakitaki oti mai nira muria na ivakaraitaki i Pita na tui tabu?