ITUKUTUKU MAKAWA | PLATO
Plato
O Plato (c. 427-347 B.S.K.) e dua na turaga vuku ni Kirisi e lotu butobuto. A rairai sucu i Aceni qai susugi ena dua na vuvale vakaturaga, a caka tale ga vua na veivakavulici e dau caka vei ira era susugi mai na vuvale va qori. E dau taleitaka na ivakavuvuli nei Socrates e dua na vuku rogo, kei na nodra ivakavuvuli na imuri i Pythagoras, e turaga vuku, e daunifika tale ga.
NI OTI na nona sikova na veivanua volekata na wasa na Mediterranean, kei na nona vakaitavi ena veika vakapolitiki mai Sairakuse, dua na siti e Kirisi mai Sicily, a lesu tale o Plato i Aceni, qai tauyavutaka e dua na nona koronivuli ni saenisi e vakatokai na Academy. E kilai me imatai ni Univesiti e Urope, e dau vakavulici kina na fika kei na kena dikevi na veika bula.
NA CAVA MEDA KAUAITAKA KINA NA KENA ITUKUTUKU?
E vakamua nodra vakabauta e vica vata na milioni na ivakavuvuli i Plato, wili kina o ira era kaya nira lotu vaKarisito, era mani nanuma kina e levu ni vakabauta qori e yavutaki ena iVolatabu. E dua vei ira na ivakavuvuli bibi i Plato, oya ni bula tiko na yalo ni mate na tamata.
“Dua na ulutaga taleitaki i Plato na tawamate rawa ni yalo.”
Dua na ka na nona taleitaka o Plato na vakasama nida rawa ni bula tale tiko nida mate. E tukuna na ivola na Body and Soul in Ancient Philosophy ni “dua na ulutaga taleitaki i Plato na tawamate rawa ni yalo.” E vakadeitaka o Plato ni “bula tale tiko na yalo nida mate, ena rawa ni vakaicovitaki se totogitaki” ena gauna e dewa kina ina dua tale na ka bula, qori ena vakatau ena ka e cakava ni se tiko e vuravura. *
A TETE VAKACAVA NA IVAKAVUVULI I PLATO?
Ena ciwa na senitiuri e cici tiko kina na Academy i Plato, mai na 387 B.S.K. ina 529 S.K., e veivakamuai vakalevu na ka e veivakavulici kina. A takalevu na vakasama i Plato ena veivanua e lewa tu o Kirisi kei Roma. A muria na ivakavuvuli i Plato o Philo e dua na Jiu vuku mai Alexandria, era muria tale ga na ivakavuvuli qori e levu na iliuliu ni Lotu ni Veivanua vaKarisito. Qori na vuna e curu vakamalua kina ena vakabauta vakaJiu kei na vakabauta ni lotu vaKarisito na ivakavuvuli vakatamata, okati kina na tawamate rawa ni yalo.
E kaya na Anchor Bible Dictionary, “eso na ivakavuvuli vakatamata mai Kirisi ena gauna makawa sa tiki tiko ni ivakavuvuli kece ni lotu vaKarisito, vakabibi na rai i Plato, ia eso na lotu vaKarisito vuku . . . era kaya ni o ira ga era muria na vakavuvuli i Plato.” Veidutaitaka mada qo na ka e tukuna o Plato kei na ka e tukuna na iVolatabu.
Ka e tukuna o Plato: “[Nida mate,] qori na keda ituvaki dina, eda vakatoka tale ga me tawamate rawa ni yalo, e biubiu qai tu ena matadra eso tale na kalou, me . . . lai lewai,
Ka e kaya na iVolatabu: E sega ni dua na ka e bula tale tiko nida mate. E vakavulica na iVolatabu ni o ira na mate e vaka ga era moce tu, era waraka na veivakaturi. Dikeva mada na ka e tukuni ena vica na tikinivolatabu qo:
-
“Ni ra sa kila ko ira sa bula ni ra na mate: ia ko ira na mate era sa sega ni kila e dua na ka, a sa sega tale na kedrai voli; ni sa yali sara na kedrai vakananumi. . . . A ka kecega sa vakaitavi kina na ligamu, mo kitaka ga e nomui gu; ni sa sega na cakacaka, se na vakasama, se na kila ka, se na vuku, e nai bulubulu, o koya ko sa lako tiko kina.”
—Dauvunau 9: 5, 10. -
“Ni kua ni kurabui ena ka qo, ni sa voleka na gauna mera rogoca na domona o ira kece na tu ena ibulubulu mera tucake mai. O ira era cakava na ka vinaka era na vakaturi mera bula, o ira era cakava na ka ca era na vakaturi mera lewai.”
—Joni 5: 28, 29. -
“Sa lako tani na nonai cegu, a sa suka ko koya ki na kena qele; e na siga dina ko ya sa oti na ka e vakanananu kina.”
—Same 146:4.
E macala gona ni sega ni vakavulica na iVolatabu ni bula tale tiko na yalo nida sa mate. E vinaka mo taroga, ‘Au vakabauta na ka e tukuna na iVolatabu se na ivakavuvuli i Plato?’
^ para. 7 E macala ni vakatetea o Plato na ivakavuvuli ni tawamate rawa ni yalo, ia e sega ni imatai ni tamata me vakavuvulitaka. Sa dede na kena vakavuvulitaki tu ena lotu butobuto, okati kina ena vanua o Ijipita kei Papiloni.